به گزارش خبرنگار ایمنا، بیماری کرونا زندگی کودکان و خانواده‌ها را در سراسر دنیا زیر و رو کرده است، با گسترش این بیماری، اطلاعات نادرست راجع به آن نیز گسترده‌تر شده است که گردش این اطلاعات نادرست منجر به تبعیض و انگ‌زنی می‌شود. یونیسف مرتباً در حال کار با متخصصین بهداشت است تا حقایق و نه ترس‌ها را ترویج کند، و پاسخ‌های درستی برای برخی سوالات خانواده‌ها ارائه دهد.
این نوع کرونا از نظر علائم و نشانه‌ها بسیار شبیه به کووید معمول است هرچند در برخی بررسی‌ها گزارش شده است که سرفه و از دست دادن حس بویایی نسبت به کرونای معمول کمتر و سردرد و گلودرد آن بیشتر است و در مواردی بروز علائم گوارشی مانند اسهال و درد شکم نیز در کرونای دلتا بیشتر گزارش شده است.
از خصوصیات دیگر نوع دلتا احتمال بالاتر ابتلای کودکان و نوجوانان است هر چند که این موضوع تاکنون در مطالعات به عمل آمده اثبات نشده است با این حال آکادمی اطفال ایالات متحده آمریکا اخیراً توصیه کرده است که تمام کودکان بالای دو سال از ماسک استفاده کنند و تمام نوجوانان بالای ۱۲ سال واکسینه شوند.
آیا کودکان دچار علائم دراز مدت کرونا می‌شوند؟
کودکان در هر سنی ممکن است به این بیماری مبتلا شوند. تفاوتی بین علائم افراد بالغ و کودکان وجود ندارد و هر دو گروه علائم مشابهی را تجربه می‌کنند، کودکان به‌طور کلی کمتر از بزرگسالان به طور جدی بیمار می‌شوند. علائمی که نیاز به مراقبت فوری پزشکی دارند عبارتند از: تنگی نفس تنفس سریع (همچنین خرخر کردن، ناتوانی در شیردهی به نوزادان)، کبودی لب‌ها یا صورت، درد یا فشار در قفسه سینه، گیجی، ناتوانی در بیدار بودن، تعادل نداشتن، ناتوانی در آشامیدن یا بلعیدن مایعات، درد شدید شکم.)
کودکان مانند بزرگسالان ممکن است پس از عفونت حاد اولیه دچار علائم درازمدت آزارنده کووید درازمدت شوند، بررسی‌ها نشان داده‌اند که کودکان نسبت به بزرگسالان با احتمال کمتری ممکن است دچار علائم درازمدت، عود کننده یا علائمی شوند که یک ماه یا بیشتر پس از عفونت شروع می‌شوند.
تخمین‌ها درباره فراوانی بروز علائم کووید درازمدت در کودکان متفاوت بوده است. یک بررسی که اخیراً در انگلیس منتشر شد، نشان داد حدود چهار درصد کودکان کم‌سن و نوجوانان بیش از یک ماه پس از عفونت کرونا همچنان دچار علائم هستند. خستگی، سردرد و از دست رفتن بویایی در میان شایع‌ترین شکایت‌های این کودکان و اغلب این علائم تا دو ماه پس از عفونت برطرف شده بودند.
سرفه کردن، درد قفسه سینه و نداشتن تمرکز یا به اصطلاح «مه مغزی»، از جمله علائم درازمدتی است که در کودکان یافت می‌شود و ممکن است حتی پس از عفونت خفیف یا حتی بدون علائم اولیه رخ دهد. برخی از بررسی‌ها درصد بالاتر دچار شدن کودکان به علائم درازمدت کووید را نسبت به این بررسی در انگلیس نشان داده‌اند، اما در مجموع تصور می‌رود کودکان با فراوانی کمتری نسبت بزرگسالان درگیر این علائم شوند. برخی از تخمین‌ها نشان می‌دهند حدود ۳۰ درصد بیماران بزرگسال دچار علائم درازمدت کووید -۱۹ می‌شوند.
کارشناسان هنوز مطمئن نیستند که چه عللی باعث علائم درازمدت کووید می‌شود. در برخی از موارد، این علائم درازمدت ممکن است مربوط به آسیب اندام‌های بدن ناشی از عفونت اولیه باشد یا اینکه باقی ماندن ویروس یا التهاب ناشی از بدن علت ادامه یافتن این علائم باشد.
کودکان هم کرونا می‌گیرند
متخصصان عفونی تاکید دارند که کودکان هم کرونا می‌گیرند، بستری می‌شوند و احتمال مرگ و میر در کودکان مبتلا، به ویژه با بیماری زمینه‌ای، وجود دارد. درصد ناقل بودن کودکان، به مراتب بیشتر از بزرگسالان است، بهترین راه برای در اَمان ماندن کودکان از این ویروس، ماندن در خانه است.
انتشار سریع سویه بسیار واگیر دلتا باعث شده است که برخی از پزشکان درباره احتمال دچار شدن شمار بیشتری از کودکان به کووید -۱۹ درازمدت و سایر عوارضی که ذکر شد، ابراز نگرانی کنند. با توجه خطر بالقوه این پیامدهای درازمدت، انجمن متخصصان کودکان آمریکا توصیه می‌کند که کودکان پس از بهبودی از عفونت اولیه کروناویروس برای پیگیری به نزد پزشک برده شوند.
با توجه به شرایط خاص پیک پنجم کرونا و قدرت انتقال جهش دلتا، متأسفانه سن ابتلاء به کووید پایین آمده و در حالی که قبلاً این ویروس کودکان ۹ تا ۱۱ سال را درگیر می‌کرد، اما در حال حاضر این عدد پایین آمده است. متخصصان معتقدند، کودکان بیشتر ممکن است به ویروس کرونای دلتا مبتلا شوند و به تبع آن در زنجیره انتقال هم قرار گرفته و به راحتی می‌توانند بیماری را به دیگران منتقل کنند، البته باید توجه داشت به طور کلی ۹۵ درصد موارد ابتلاء در کودکان به سمت بهبودی می‌رود، اگرچه این بهبودی در کودکان چاق، دارای آسم و نقص ایمنی نیاز به زمان و درمان بیشتری دارد.
کرونا در اطفال هر کدام از سیستم‌های بدن را می‌تواند درگیر کند اما شایع‌ترین علائم ابتلای کودکان به کرونا به ویژه در جهش دلتا، علائم گوارشی و ریوی است. همه علائم سویه های ویروس کرونا شبیه به هم است، اما علائمی مانند حالت سرماخوردگی، گلودرد، اسهال، استفراغ، بدن درد و سردرد ممکن است در کودکان مبتلا به کرونای دلتا بیشتر دیده شود.
اثرات کرونا بر کودکان
تا قبل از پیک پنجم کرونا (سویه دلتا)، این ویروس سلامت کودکان را چندان تهدید نمی‌کرد، اما بر اساس شواهد موجود یکی از اهداف سویه دلتای کرونا نوجوانان و کودکان بود. در این مرحله کودکان زیادی به واسطه ابتلاء به ویروس در بیمارستان‌ها بستری شدند. سویه لامبدبا نام علمی"سی ۳۷" از کشور پرو شروع شده و تا کنون در کشورهای زیادی مشاهده شده است. این مرحله به عنوان پیک ششم شناخته می‌شود. پیش‌بینی می‌شود که لامبدا در آینده نزدیک به کشور ما هم وارد شود. متأسفانه در پیک ششم کودکان بیشتر از پیک پنجم درگیر خواهند شد.
یافته‌های جهانی اثرات کووید ۱۹ بر کودکان نشان می‌دهد که بیماری همه‌گیر این ویروس و پیامدهای اقتصادی و اجتماعی آن بیش از دیگران به کودکان آسیب می‌رساند. کودکان از سه مسیر اصلی شامل اثر مستقیم ویروس که ناشی از آلودگی به خود ویروس است، اثرات غیرمستقیم آن شامل تأثیرات اجتماعی و اقتصادی اقدامات سرکوب کننده انتقال ویروس و کنترل همه‌گیری و همچنین، اثرات درازمدت‌تر آن و ایجاد تأخیر در تحقق اهداف توسعه پایدار از این بحران تأثیر می‌پذیرند.
همه‌گیری این ویروس زمینه‌های آسیب‌های پیدا و پنهان کودکان را فراهم آورد. در خانه ماندن یا تعطیلی‌هایی که در اوایل و برای مدتی اندک می‌تواند برای آنها خرسند کننده باشد اما در طولانی‌مدت برای آنها کلافه کننده خواهد بود. سبک زندگی و آموزشی کودکان به یکباره تغییر کرد، از شور و هیجان و جنبه سرگمی مدرسه و بازی با دوستان کاسته شد و جنبه کاملاً جدی و آموزشی مدرسه بدون آماده بودن زیرساخت‌های آن به خانه انتقال داده شد. بررسی‌ها نشان می‌دهد که قرنطینه طولانی‌مدت منجر به بروز واکنش‌های روان شناختی و جامعه شناختی و نیز مشکلات جسمی و روانی در کودکان شده است.
درمان کرونا در کودکان و بزرگسالان متفاوت است
متخصصان بیماری‌های عفونی کودکان در مورد تفاوت درمان کرونای کودکان نسبت به بزرگسالان تاکید دارند درمان کووید در کودکان تفاوت‌هایی با بزرگسالان دارد. مثلاً در کودکان در صورت شدید بودن پروسه التهابی از داروهایی با دز کمتر استفاده می‌کنیم اما وقتی ریه کودکان درگیر شد دیگر در مورد درمان شاهد تفاوت چندانی نسبت به درمان بزرگسالان نخواهیم بود.
متأسفانه پس از ۱۸ ماه هنوز خانواده‌ها توجیه نشده‌اند که کودکان نیز به کرونا مبتلا می‌شوند و حتی بعضی از خانواده‌ها فکر می‌کنند، کودکان صرفاً به نوع خفیف و یا بی علامت کووید مبتلا می‌شوند. این در حالی است که از ابتدای شروع کرونا تا کنون حدود ۸۰ مورد فوت در بیمارستان مفید داشتیم و این عدد بالایی برای یک مرکز است.
تحقیقات نشان داده است اکثر کودکانی که فوت کردند، مبتلا به بیماری‌های زمینه‌ای نورولوژیک، عفونی، عصبی و بدخیم بودند. در این میان کودکانی نیز وجود داشتند بدون هیچ بیماری زمینه‌ای جان خود را از دست دادند با این تفاسیر به خانواده‌ها می‌گویم که کودکان هم کرونا می‌گیرند و می‌توانند با علامت‌های شدید بیماری مواجه شوند و تنها راه مقابله با این ویروس و محافظت از جان و سلامت فرزندانمان خانه‌نشینی و رعایت اصولی شیوه نامه‌های بهداشتی است.
متخصصان عفونی اعلام کردند که متأسفانه خانواده‌ها فکر می‌کنند کرونا صرفاً از غریبه‌ها منتقل می‌شود و در جمع‌های خانوادگی با حضور خاله و دایی و عمه و عمو کرونا وجود ندارد و به همین دلیل دورهمی‌های خود را تعطیل نمی‌کنند، این در حالی است که ابتلای خانوادگی در چند روز اخیر به شدت افزایش پیدا کرده است.
راه‌های درگیری کودکان با کرونا چیست؟
طبق بررسی‌های به عمل آمده بیشترین درگیری کودکان با بیماری کووید ۱۹ از طریق تماس با والدین آلوده به این ویروس بوده است. رفتار بیماری کووید ۱۹ نشان داده است که قادر است حتی کودکان در سنین سه تا پنج سال را نیز درگیر کند بنابراین لزوم رعایت پروتکل‌های بهداشتی برای کودکان نیز از اهمیت خاصی برخوردار است.
کارشناسان حوزه بهداشتی تاکید دارند که کودک مبتلا به بیماری کووید ۱۹ با علائم تنفسی، ریوی و گوارشی بیماری خود را بروز می‌دهد و این بیماری در کودکان از نظر علائم با سایر بیماری‌های ویروسی دوران کودکی که بیشتر با بثورات جلدی همراه است متفاوت بوده و کودکانی که با کرونا ویروس درگیر می‌شوند به دلیل حساسیتی که وجود دارد نیاز به مراقبت بیشتر و حتی بستری در بیمارستان در یک مقطع زمانی خاصی دارند.
طبق بررسی‌های به عمل آمده بیشترین درگیری کودکان با بیماری کووید ۱۹ از طریق تماس با والدین آلوده به این ویروس بوده است و از والدین مبتلا به ویروس کرونا درخواست می‌شود با قرنطینه کامل خود از تماس با کودکان جدا اجتناب کنند.
متخصصان اعلام کردند که از آنجا که رفتار این ویروس مبهم است این احتمال وجود دارد که میزان درگیری ویروس کرونا در بین کودکان افزایش یابد و بر این اساس توصیه می‌شود با رعایت پروتکل‌های بهداشتی و واکسیناسیون اجازه ندهیم این ویروس بیشتر از این جولان دهد و سوش‌ها و رفتارهای جدیدی را تجربه کنیم.
زمانی می‌توان گفت که ایمنی در جامعه در برابر این ویروس ایجاد شده است که افزون بر ۷۵ درصد جامعه واکسینه شوند و علاوه بر واکسیناسیون همچنان پروتکل‌های بهداشتی را رعایت کنیم تا تاخت و تاز کرونا کاهش یابد و قابلیت مهار شدن پیدا کند، اگرچه که کرونا به یک بیماری شناخته شده تبدیل شده که همواره همراه انسان خواهد بود.
واکسن برای کودکان ضرورت دارد یا خیر؟
آذرماه سال گذشته بود که در خبرها اعلام شد کودکان در اوایل واکسیناسیون اولویت برای واکسن نخواهند بود، اما با بهبود شرایط در دسترس بودن واکسن، واجد شرایط خواهند بود. در حال حاضر آزمایش‌های بالینیِ عمده واکسن بر روی ثبت‌نام بزرگسالان متمرکز است و با گسترش آنها، گنجاندن کودکان در آزمایش‌های بالینی واکسن، داده‌هایی را در مورد ایمنی و کارآیی واکسن تولید می‌کند که می‌تواند در مورد کودکان اعمال شود.
با وجود اینکه ابتلاء به نوع شدید بیماری و مرگ‌ومیر در اثر کووید ۱۹ در کودکان کمتر است، دلایل مختلفی وجود دارد تا مطمئن شویم که در نهایت واکسنی بی‌خطر برای کودکان نیز وجود دارد. اگرچه نادر است، برخی از کودکان ممکن است به بیماری شدید مبتلا شوند و یا بر اثر کووید ۱۹ جان خود را از دست دهند. کودکان همچنین ممکن است به سندرم التهابی شدید مبتلا شوند که به آن سندرم التهاب چند سیستمی در کودکان می‌گویند. کودکان ممکن است ناقلان مهم کرونا باشند و واکسیناسیون آنها با واکسنی که انتقال را کاهش می‌دهد می‌تواند در کنترل همه‌گیری مهم باشد. سرانجام، داشتن واکسنی ایمن برای کودکان باعث ایجاد اطمینان در زمینهٔ گشایش مدارس و مراکز یادگیری برای فرایندهای آموزشی حضوری می‌شود.
واکسیناسیون دانش‌آموزان پایه دوازدهم از اواخر شهریورماه در حال انجام است و بازگشایی کلاس‌های حضوری آنها از ۱۵ آبان‌ماه بوده است و برای مقاطع پایین‌تر طبق برنامه‌ریزی در دستور کار قرار دارد، اما برای گروه‌های سنی پائین‌تر دستورالعمل مشخصی مبنی بر استفاده یک واکسن خاص یا تزریق در شرایط خاص ابلاغ نشده است و برای افراد کمتر از ۱۲ سال باید تمهیدات و شرایط ویژه‌ای به لحاظ سنی در نظر گرفته شود.
آیا تزریق واکسن به کودکان زیر ۱۲ سال توصیه می‌شود؟
تصمیم‌گیری درباره تزریق واکسن به کودکان به خصوص دانش آموزان زیر ۱۲ سال از اهمیت زیادی برخوردار است، چراکه بسیاری از کشورها از جمله ایران به دنبال بازگشایی مدارس هستند. اما بسیاری از کارشناسان تزریق واکسن برای این گروه سنی را توصیه نمی‌کنند.
از کارشناسان تزریق واکسن برای این گروه سنی را توصیه نمی‌کنند، در همین رابطه سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) اعلام کرده که کودکان زیر ۱۲ سال نباید واکسن کرونا را دریافت کنند. در بیانیه سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) آمده است: «تا زمانی که سازمان‌های بهداشتی مربوطه واکسن‌های مربوط به کودکان کمتر از ۱۲ سال را تأیید نکرده است، این گروه از افراد نباید واکسن را دریافت کنند. انتظار می‌رود که واکسن برای کودکان در ماه‌های آینده مورد تأیید قرار بگیرد، اما هنوز زمان دقیق آن مشخص نشده است.».
اما بر این گفته‌ها تا زمانی که تأثیر شدید کرونای دلتا بر کودکان مشخص نشده بود، تاکید می‌شد، اما حالا که جهان با شیوع گسترده گونه دلتا ویروس مواجه شده است، کارشناسان لازم دانسته‌اند سرعت واکسیناسیون افراد افزایش پیدا کند؛ بنابراین لازم است فرآیند واکسیناسیون کودکان کمتر از ۱۲ سال هر چه سریع‌تر آغاز شود، مقامات ارشد بهداشت آمریکا هم انتظار دارند که واکسن فایزر تا انتهای اکتبر برای تزریق به کودکان پنج تا ۱۱ سال مجوز بگیرد.
اما و اگر درباره تزریق سینوفارم به کودکان
آن‌طور که مشخص است سه کشور چین، امارات و بحرین جزو آن‌هایی هستند که واکسینه گروه سنی زیر ۱۸ سال را با واکسن سینوفارم شروع کرده‌اند و ایران قرار است به جمع آنها اضافه شود. با این وجود برخی کارشناسان معتقدند گرفتن چنین تصمیمی نیاز به انجام مطالعات بیشتری دارد.
۲۳ شهریورماه امسال بود در خبرها اعلام شد به عقیده محققان واکسن‌های سینوفارم، فایزر، مدرنا و جانسون، چهار واکسن مناسب برای تزریق به افراد زیر ۱۸ سال هستند. همچنین رئیس انستیتو پاستور ایران، معتقد است پاستوکووک یکی از واکسن‌های ایمن و در دسترس برای تزریق به کودکان است.
واکسن سوبرانا ۲ همان واکسن پاستوکووک ایرانی و محصول مشترک انستیتو فینلای کوبا و انستیتو پاستور ایران است که برای تزریق به افراد زیر ۱۸ سال استفاده می‌شود. این واکسن همچنان منتظر دریافت مجوز از سوی سازمان غذا و دارو برای تزریق در ایران است.
آیا واکسن‌های کرونا اثربخش هستند؟
حتی اگر واکسن‌های کرونا در سریع‌ترین زمان ممکن تولید شده باشند، بایستی مراحل آزمایشی دقیق و آزمایشات بالینی را بگذرانند تا ثابت شود که معیارهای مورد توافق بین‌المللی از لحاظ ایمنی و اثربخشی را دارند. فقط در صورت داشتن این استانداردها، واکسن مجاز به دریافت اعتبار از سازمان بهداشت جهانی و آژانس‌های نظارتی ملی خواهد بود.
آیا فرزند من می‌تواند واکسن کرونا بزند؟
کودکان در آزمایشات اولیه واکسن‌های کرونا در نظر گرفته نشده‌اند، زیرا سیستم ایمنی بدن آنها با بزرگسالان متفاوت است و این تفاوت بسته به سن کودک می‌تواند به طور قابل توجهی فرق داشته باشد. آزمایشات بالینی برای ارزیابی ایمنی و اثربخشی واکسن‌های کرونا برای کودکان ادامه دارد. توصیه‌های مربوط به کشور خود را در خصوص راه‌های جلوگیری از شیوع بیماری کرونا دنبال کنید.
منظور از سویه‌های جدید ویروس چیست؟
این که ویروس‌ها در طی زمان جهش می‌یابند موضوعی کاملاً طبیعی است. کارشناسان مرتباً در حال بررسی سویه‌های جدید ویروس کرونا که تولید بیماری می‌کنند هستند تا ببینند آیا راحت‌تر انتقال پیدا می‌کنند، بیماری سخت‌تری ایجاد می‌کنند، یا می‌توانند روی اثربخشی واکسن تأثیری داشته باشند. برخی سویه‌های جدید ویروس، از جمله نوع دلتا به نظر قدرت سرایت بیشتری دارند.
بهترین راه برای محدود کردن سرایت بیماری کرونا این است که همه افراد در صورت امکان و موجود بودن واکسن، واکسینه شوند و به توصیه‌های موجود در مورد جلوگیری از سرایت ویروس همچنان عمل کنند، ازجمله حفظ فاصله فیزیکی، پوشیدن ماسک، شست‌وشوی مرتب دست‌ها و تهویه مناسب برای مکان‌های سرپوشیده.
آیا سویه‌های جدید کرونا برای کودکان خطرناک هستند؟
کارشناسان همچنان در حال بررسی این سویه‌ها در سراسر دنیا هستند تا درک بهتری از اثر آنها، ازجمله روی کودکان، پیدا کنند. تاکنون شواهدی مبنی بر اینکه این سویه‌ها به‌خصوص کودکان را هدف قرار می‌دهند یا بیماری شدیدی در نوجوانان ایجاد می‌کنند وجود ندارد. والدین باید همچنان فرزندان خود را تشویق به رعایت نکات احتیاطی همانند قبل کنند تا دچار بیماری کرونا و یا ناقل آن نشوند.
آیا واکسن‌های کرونا در برابر سویه‌های جدید موثرند؟
بر اساس نظر سازمان بهداشت جهانی، انتظار می‌رود که واکسن‌هایی که تاکنون تأیید شده‌اند مصونیت حداقلی در برابر سویه‌های جدید ایجاد کنند. کارشناسان سراسر دنیا همچنان در حال مطالعه درباره چگونگی تأثیر این جهش‌ها در رفتار ویروس از جمله تأثیر احتمالی آنها بر اثربخشی واکسن‌های کرونا هستند. در آینده، ممکن است تغییراتی در برنامه واکسیناسیون نیاز باشد مثلاً استفاده از دز یادآور تا بدین ترتیب در برابر سویه‌های جدید نیز حفاظت شویم و مصونیت ایجاد شود.
نحوه محافظت از کودکان در برابر کرونا دلتا
در حال حاضر با گذشت قریب به دو سال از شیوع این بیماری، هیچ واکسن تأیید شده‌ای برای کودکان و نوجوانان در زمینه کووید ۱۹ ساخته نشده و رعایت پروتکل‌های بهداشتی به عنوان راهکار اصلی پیشگیری از ابتلاء به این بیماری برای تمامی گروه‌های سنی مطرح می‌شود، اما به اعتقاد کارشناسان اجتماعی و روانشناختی رعایت این ضوابط بهداشتی توسط کودکان مستلزم آموزش‌های عملی است.
فرید فدایی، عضو انجمن علمی روان‌پزشکان ایران، گفته است: رعایت پروتکل‌های بهداشتی مقابله با کرونا برای کودکان و نوجوانان مستلزم تعیین پاداش برای رفتار صحیح، تنبیه رفتار غلط و همچنین آموزش‌های عملی است. در حال حاضر کرونا باید به عنوان یکی از مخاطرات زندگی روزمره انسان به کودکان و نوجوانان به آموزش داده شود؛ به عنوان مثال برای عبور از خیابان کودکان برخی از ضوابط همچون توجه به چراغ زرد و قرمز را آموزش می‌بینند، رعایت اصول بهداشتی مقابله با کرونا نیز باید همانند این اصول آموزش داده شود.
وی تاکید دارد که گاه یک کودک بازیگوش بدون رعایت اصول ایمنی از خیابان گذر می‌کند. این امر حاکی از عدم آموزش مخاطرات این مساله توسط خانواده از طریق تشویق و ارائه پاداش برای رفتار صحیح و همچنین تنبیه و توبیخ رفتار غلط است. رعایت شیوه‌نامه‌های بهداشتی نظیر استفاده از ماسک و حفظ فاصله اجتماعی نیز باید توسط پدر و مادر به صورت عملی نشان داده شود.
عضو انجمن علمی روان‌پزشکان ایران، اظهار کرده است در واقع اصول بهداشتی مقابله با کرونا باید توسط والدین رعایت شود، زیرا کودکان و نوجوانان از رفتار بیش از گفتار الگوبرداری می‌کنند. همچنین رعایت این ضوابط باید از طریق اعطای پاداش مادی و معنوی نظیر تشویق لفظی، ثبت در دفتر، اهدای هدیه و جایزه تقویت شود. والدین از انجام انجام تنبیه بدنی اجتناب کنند، به این دلیل که رعایت نکردن این ضوابط نیز می‌تواند با اخراج از جمع خانواده و تحمل تنهایی همراه باشد.
نظر شما