به گزارش خبرنگار ایمنا، نزاع و درگیری به شکل‌های مختلفی از جمله درگیری‌های خانوادگی، طایفه‌ای و درگیری‌های خیابانی، به دلیل نبود تاب‌آوری و درک متقابل افراد رخ می‌دهد. خبرهای نزاع و درگیری بین افراد بر سر موضوعات روزمره بیش از گذشته به گوش می‌رسد که نشان از کم شدن تاب‌آوری در روابط اجتماعی دارد، گاهی یک موضوع بسیار پیش پا افتاده باعث نزاع و حتی تغییر زندگی و آینده افراد می‌شود، همچنین نزاع در جوامع امروزی به شکل‌های گوناگون وجود دارد و دلایل مختلفی در شکل‌گیری منازعه دخیل است، تا آنجا که ممکن است مجازات طرفین منازعه را نیز تغییر دهد و یا حتی منجر به قتل فردی شود و پایان ناخوشایندی برای یک فرد و خانواده او به همراه داشته باشد، برای آگاهی از مجازات نزاع و درگیری با سیدحجت فرجی، حقوقدان، گفت‌وگویی داشته‌ایم که شرح آن را در ادامه می‌خوانید:
منظور از جرم منازعه چیست؟
مطابق ماده ۲ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲ هر رفتاری اعم از فعل یا ترک فعل که در قانون برای آن مجازات تعیین شده است، جرم محسوب می‌شود. منازعه یکی از جرایم تعزیری است که در ماده ۶۱۵ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۷۵ در بخش تعزیرات، مستحق کیفر شناخته شده است. منازعه به عبارت قابل تصور آن متبادر در مفهوم درگیری و نزاع دسته جمعی است و در تفسیر حقوقی، عبارت از درگیری دو یا چند تن با دو یا چند تن دیگر با قصد و تعمد در درگیری و نزاع به صورت برخوردهای فیزیکی و آسیب‌های بدنی است که ممکن است زمینه‌ساز جرایم دیگری از جمله توهین و تهدید و قذف و به طور کلی جرایم معنوی و یا ضرر و زیان‌های ناشی از جرم نیز باشد.
همچنین منازعه مشارکت عده‌ای در یک درگیری فیزیکی است که می‌تواند ایجاد فضای اجتماعی رعب و وحشت را در پی داشته باشد، در منازعه نوعی تعاون و همکاری در هر دو سوی نزاع وجود دارد، به دیگر معنا موضع‌گیری عده‌ای در مقابل عده‌ای دیگر و حمله و درگیری متقابل افراد حاضر در درگیری است، بنابراین در هر دو سوی منازعه وحدت قصد با رفتار و اقدام فیزیکی شکل گرفته است.
مجازات منازعه در قانون چیست؟
مطابق ماده ۶۱۵ قانون مجازات اسلامی در بخش تعزیرات مصوب ۱۳۷۵، هرگاه عده‌ای با هم منازعه کنند، هریک از شرکت کنندگان در نزاع حسب مورد به مجازات زیر محکوم می‌شوند:
اگر نزاع منتهی به قتل شود، به حبس از ۱ تا ۳ سال، اگر نزاع منتهی به نقص عضو شود، به حبس از ۶ ماه تا ۳ سال، در صورتی که نزاع منتهی به ضرب و جرح شود، به حبس از ۳ ماه تا ۱ سال.
البته در صورتی که اقدام شخص طبق مواد ۱۵۶، ۱۵۷ و ۱۵۸ دفاع مشروع تشخیص داده شود، مشمول این ماده نخواهد بود، نکته قابل توجه آنکه اعمال مجازات‌های مقرر در ماده ۶۱۵ قانون مجازات اسلامی مانع اجرای مقررات قصاص یا دیه نخواهد شد.
حد نصاب افراد شرکت کننده در نزاع برای تحقق جرم منازعه چه نفر است؟
قانون مجازات اسلامی در خصوص حد نصاب افراد شرکت کننده در نزاع برای تحقق جرم منازعه ساکت است؛ اما در رویه قضائی و آخرین نظریات مشورتی که یکی از منابع تفسیر قوانین محسوب می‌شود، برای تحقق جرم منازعه از هر دو طرف شرکت کننده در منازعه باید دو تن حضور داشته باشند یعنی حداقل چهار نفر از هر دو طرف باید در منازعه باشند.
منظور از رفتار فیزیکی در تحقق جرم منازعه چیست؟
منازعه یک درگیری فیزیکی دسته جمعی است، رفتار در منازعه یک فعل مثبت مادی است، بنابراین منازعه از طریق ترک فعل قابل تحقق نیست، رفتار فیزیکی شامل ایراد صدمه یا آسیب و یا ضربه از سوی طرفین بر بدن و اعضای یکدیگر است، ممکن است افرادی در درگیری آسیب ببینند و برخی آسیب نبیند، اما همه افراد شرکت کننده مرتکب جرم منازعه شده‌اند.
اگر فردی در صحنه درگیری حضور مستقیم نداشته باشد، باز هم مشمول عنوان مشارکت در منازعه است؟
اصولاً تنها افرادی که در درگیری مستقیم دسته جمعی حضور دارند مرتکب جرم منازعه شده‌اند، اما ممکن است فردی که خود را متعلق به یک طرف از درگیری می‌داند بیرون از فضای نزاع اقدامات آسیب زننده‌ای انجام بدهد، به طور مثال فردی خارج از نزاع مستقیم و با فاصله اقدام به سنگ پرانی کند، از آنجا که این فرد عامد و قاصد در مشارکت در منازعه است، مرتکب جرم مشارکت در منازعه شده است، بنابراین صرف فاصله فیزیکی از محل درگیری از موانع مسئولیت محسوب نمی‌شود.
توهین و فحاشی در صحنه درگیری توسط افراد نیز مشارکت در منازعه است؟
مطابق تعریف قانونی صرفاً رفتارهای فیزیکی مشمول جرم منازعه است و توهین و فحاشی عناوین مستقل دیگری است که مجازات خاص خود را دارد.
برای تعقیب و مجازات افراد شرکت کننده در نزاع نیاز به طرح شکایت است؟
جرم مشارکت در منازعه از جرایم غیرقابل گذشت است و به هر طریقی که دادستان یا مقام تعقیب از وقوع جرم مطلع شود، با دستور قضائی تعقیب متهمان در دادسرای عمومی و انقلاب محل وقوع جرم آغاز می‌شود، بنابراین شکایت از شروط شروع به تعقیب محسوب نمی‌شود.
اگر منازعه منتهی به قتل شود و عده زیادی در درگیری حضور داشته باشند، مجازات به چه نحوی است؟
اولاً هریک از شرکت‌کنندگان در منازعه مطابق بند یک ماده ۶۱۵ قانون مجازات اسلامی در بخش تعزیرات مصوب ۱۳۷۵ و بنا به تشخیص مقام قضائی و میزان تأثیر در منازعه به یک تا سه سال حبس محکوم می‌شوند. در خصوص قتل نیز اگر قاتل یا قاتلان مشخص و معلوم و معین باشند، به جز مجازات منازعه حسب مورد به تقاضای اولیای دم قصاص می‌شوند یا مسئول پرداخت دیه در صورت گذشت آنان خواهند شد.
اما در فرضی که قاتل یا قاتلان مشخص، معلوم و معین نیستند، هریک از شرکت کنندگان در طرفی از منازعه که مرتکب قتل شده‌اند به طور مساوی مسئول پرداخت دیه قتل هستند اما موضوع قصاص منتفی است، این در مورد قتل عمد است، اما ممکن است شخصی در میان منازعه به صورت شبه عمد به قتل برسد و قصد قتل یا شیوه‌های ارتکاب قتل عمد در مورد وی صدق نکند، در این صورت شرکت کنندگان در نزاع که مرتکب قتل شبه عمد شده‌اند، مشمول پرداخت دیه می‌شوند.
اما در خصوص این مهم که منظور قانونگذار از قتل در بند یک ماده ۶۱۵ هر نوع قتلی است یا صرفاً قتل عمد، قانون ساکت است و به نظر می‌رسد باید به قواعد تفسیر در حقوق کیفری متوسل شویم، عده‌ای از حقوقدانان معتقدند منظور قانون هر نوع قتلی است چه عمد و چه شبه عمد است و عده‌ای دیگر بر این باورند که بر اساس اصل تفسیر مضیق قوانین کیفری و اصل تفسیر به نفع متهم، منظور قانونگذار قتل عمد است؛ به نظر می‌رسد، نظر اخیر با روح قانون و اصول کیفری سازگارتر است.
اگر فردی حین نزاع آسیب دیده و بعد از درگیری فوت کند آیا طرف مربوطه مشمول مجازات نزاع منتهی به قتل است؟
مشمول مجازات بند یک ماده ۶۱۵ اعم از آن است که فوت مقتول حین درگیری یا پس از آن باشد به شرطی که علت تامه مرگ حسب تشخیص پزشکی قانونی و مقام قضائی شرکت در منازعه بوده باشد.
عوامل رافع مسئولیت در جرم منازعه کدام است؟
در تبصره یک ماده ۶۱۵ به تأثیر وضعیت دفاع مشروع اشاره شده است؛ مطابق ماده ۱۵۶ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲، هرگاه فردی در مقام دفاع از نفس، عرض، ناموس، مال یا آزادی تن خود یا دیگری در برابر هرگونه تجاوز یا خطر فعلی یا قریب‌الوقوع با رعایت مراحل دفاع، مرتکب رفتاری شود که طبق قانون جرم محسوب می‌شود، در صورت اجتماع شرایطی از جمله رفتار ارتکابی برای دفع تجاوز یا خطر ضرورت داشته باشد، دفاع مستند به قرائن معقول یا خوف عقلایی باشد، خطر و تجاوز به سبب اقدام آگاهانه یا تجاوز خود فرد و دفاع دیگری صورت نگرفته باشد، توسل به قوای دولتی بدون فوت وقت عملاً ممکن نباشد یا مداخله آنان در دفع تجاوز و خطر مؤثر واقع نشود، مجازات نمی‌شود. عوامل دیگری نیز از جمله صغر سن و یا جنون از عوامل رافع مسئولیت کیفری است.
راه‌های اثبات جرم منازعه در دادسرا یا دادگاه کیفری چیست؟
برای اثبات جرم منازعه ادله اثبات عمومی در خصوص سایر جرایم تعزیری حاکم است؛ از جمله شهادت شهود، اقرار متهمان و امارات قضائی همانند فیلم‌های ضبط شده و یا هر عامل روشنگر دیگری که موجب حصول علم یقینی برای مقام قضائی شود.
مرجع رسیدگی به جرم منازعه کجاست؟
به اتهام مشارکت در منازعه در دادسرای عمومی و انقلاب محل وقوع جرم رسیدگی می‌شود و در خصوص مرحله دادگاه، در صورتی که منازعه منتهی به قتل یا نقص عضو دارای دیه بیش از نصف دیه کامل باشد در دادگاه کیفری یک مرکز استان محل وقوع جرم رسیدگی صورت خواهد گرفت در غیر این صورت در دادگاه کیفری دو محل وقوع جرم به موضوع رسیدگی خواهد شد. اما در هر صورت تحقیقات مقدماتی در مرحله دادسرا به عهده دادسرای عمومی و انقلاب محل وقوع جرم است.
آیا استفاده از انواع سلاح‌ها در میزان مجازات یا تحقق جرم مشارکت در منازعه مؤثر است؟
در تحقق جرم مشارکت در منازعه بکارگیری وسایل شرط نیست و صرف مشارکت در نزاع به صورت درگیری فیزیکی به هر وسیله‌ای موجب تحقق این جرم است؛ اما با توجه به اینکه مجازات‌های تعیین شده برای منازعه دارای حداقل و حداکثر راست قاضی پرونده در تعیین آن حتماً شرایط و اوضاع و احوال وقوع جرم را برای تعیین میزان مجازات در مورد هر یک از شرکت کنندگان به صورت جداگانه در نظر خواهد گرفت.
عوامل سقوط مجازات در جرم مشارکت در منازعه کدام است؟
به طور کلی عواملی که موجب سقوط مجازات در جرایم تعزیری می‌شود شامل عفو، توبه متهم، جنون در حین ارتکاب جرم، مرور زمان تعقیب یا نسخ مجازات قانونی یا اجرای مجازات یا فوت متهمان است.
منظور از جرایمی که ممکن است به تبع جرم مشارکت در منازعه واقع شود چیست؟
در درگیری‌های دسته جمعی علاوه بر جرم مشارکت در منازعه ممکن است جرایم دیگری نیز همزمان واقع شود از جمله توهین، تهدید و قذف و یا تخریب اموال یکدیگر و یا تخریب اموال عمومی و افرادی غیر از شرکت کنندگان در نزاع و یا اخلال در نظم عمومی و یا حمل سلاح سرد و گرم که هر یک از این جرایم به طور مستقل دارای مجازات مقرر در قانون است که به صورت همزمان در سیستم کیفری مورد رسیدگی قرار خواهد گرفت و مرتکبان آن با حصول شرایط قانونی و اثباتی، مجازات خواهند شد.
آیا ممکن است برای مشارکت در منازعه به صورت مسلحانه مجازات محاربه در نظر گرفته شود؟
مطابق ماده ۲۷۹ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲، محاربه عبارت از کشیدن سلاح به قصد جان، مال یا ناموس مردم یا ارعاب آنهاست، به نحوی که موجب ناامنی در محیط شود. هرگاه فردی با انگیزه شخصی به سوی یک یا چند شخص خاص سلاح بکشد و عمل او جنبه عمومی نداشته باشد و نیز کسی که به روی مردم سلاح بکشد، اما در اثر ناتوانی موجب سلب امنیت نشود، محارب محسوب نمی‌شود؛ بنابراین اگر منازعه به صورت مسلحانه نیز باشد مادام که به قصد ارعاب مردم یا تعرض به جان و مال و یا ناموس غیر از افراد شرکت کننده در منازعه نباشد، هرچند موجب ناامنی محیط نیز بشود مشمول مجازات محاربه نخواهد بود.
حمل سلاح سرد یا گرم به منظور درگیری چه مجازاتی دارد؟
صرف نظر از مجازات منازعه دسته جمعی، حمل سلاح سرد به منظور درگیری فیزیکی مطابق تبصره الحاقی به ماده ۶۱۷ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۷۵ در بخش تعزیرات جرم شناخته شده و دارای ۶ ماه حبس و ۷۴ ضربه شلاق است، همچنین حمل سلاح گرم غیرمجاز نیز مطابق قانون قاچاق اسلحه و مهمات غیرمجاز حسب مورد و با توجه به نوع سلاح از ۳ ماه تا ۱۰ سال حبس تعزیری به عنوان مجازات خواهد داشت.
عوامل ایجاد منازعه و ارتکاب آن کدام است؟
منازعه یکی از جرایم علیه اشخاص و نیز برهم زننده نظم عمومی است که منشأ آن خشونت افراد و عدم بردباری و شکیبایی در موارد مورد اختلاف است؛ این جرم در رویه عملی گاهی ناشی از اختلافات قومی و قبیله‌ای و یا خصومت‌های برخواسته از منافع از جمله مالکیت یا تسلط بر امور و یا ناشی از خشونت‌های خیابانی در جامعه همگرایان است، یعنی افرادی که خود را حامی یکدیگر می‌دانند به قصد انتقام، تنبیه، به دست آوردن حقوق از دست رفته و یا به علت خشم آنی و به قصد حمایت از یکدیگر واقع می‌شود که ممکن است دارای ریشه‌های از جمله فقر فرهنگی یا اقتصادی، عدم آموزش صحیح، فرهنگ معیوب، جو قالب اجتماعی و کم سوادی و … باشد.
با چه روش‌هایی می‌توان از وقوع منازعه کاست؟
روش‌های پیشگیری از وقوع جرم وارد حوزه‌های مختلفی می‌شود، در حوزه کیفری و مجازات‌ها، قطعیت، سرعت در رسیدگی و تناسب مجازات‌ها و رعایت انصاف و عدالت یکی از روش‌های پیشگیری است، در حوزه فرهنگی و اجتماعی، آموزش بردباری و رعایت حقوق و اخلاق انسانی و آموزش زندگی با شیوه مدرن از دیگر عوامل پیشگیری است، کاهش مشکلات اقتصادی، ایجاد زمینه اشتغال واقعی و متناسب و تأمین حداقل‌های مالی برای تأمین معیشت افراد و خانواده‌ها نیز یک عامل مهم و مؤثر است، مبارزه با اعتیاد و بازپروری فرد معتاد و اصلاح و درمان وی و نیز مراقبت و توجه به محکومان پس از آزادی از زندان و ایجاد زمینه‌های پذیرش اجتماعی برای آنان نیز بسیار حائز اهمیت است، از دیگر شیوه‌های مؤثر در کاهش جرایم منازعه، آموزش زندگی به عنوان شهروند و آموزش اصول حقوق بشر، رعایت شکلی و ماهوی دموکراسی و عدالت اجتماعی و احترام به مردم و زمینه سازی مشارکت‌های اجتماعی در تصمیم‌گیری‌های منطقه‌ای و ملی برای شهروندان است.
آیا تشدید مجازات می‌تواند راهکار مناسبی برای پیشگیری از ارتکاب جرایم خشن باشد؟
سیاست‌های جنایی با توجه به مکاتب حقوقی و کیفری از جمله عدالت ترمیمی در سال‌های اخیر به سوی کاهش مجازات‌ها و متناسب سازی و هدفمند ساختن امر مجازات پیش رفته است، هدف اصلی از مجازات، اصلاح مرتکب و بازپروری وی و بازگرداندن او به بطن جامعه با رویکردی متعادل است. مجازات‌های جایگزین حبس، آموزش‌های ویژه اخلاقی و مهارتی و توانبخشی اجتماعی و خلقی از رویکردهای این سیاست‌های نوین جنایی است و به نظر می‌رسد با توجه به تجربه‌های بشری در مجازات‌های سنگین و عدم تأثیر کافی آن‌ها در پیشگیری از وقوع جرایم و به دست آمدن نتایج مثبت از شیوه‌های جدید در اصلاح مجرمان تأییدی بر مثبت بودن رویه‌های جدید در مجازات است.
نظر شما