به گزارش خبرنگار ایمنا، همسرکشی از جمله جرایم بسیار قدیمی در تاریخ بشر است که در طول دوران‌های مختلف به دلایل متعدد رخ داده است. هیچ سازمانی آمار رسمی از این قتل‌ها را در کشور منتشر نمی‌کند و یکی از آماری که می‌توان به صورت رسمی به آن استناد کرد خبری است که معاون وقت جرایم جنایی پلیس آگاهی در سال ۹۲ اعلام کرد و بر اساس این آمار نرخ قتل در کشور ۲.۸ مورد در هر صد هزار نفر جمعیت بوده است.
همچنین در سال ۱۳۹۳ معاون وقت مبارزه با قتل پلیس آگاهی در گفت‌وگویی اعلام کرده بود، در ۳۰ درصد از وقایع قتل بین مقتول و متهم نسبت فامیلی وجود دارد و در حدود ۷ درصد از کل قتل‌ها، بین متهم و مقتول رابطه زوجیت برقرار بوده که همسرکشی تلقی می‌شود و در سال ۹۳ وقایع همسرکشی ۷۲ درصد مربوط به قتل زن به دست شوهر و ۲۸ درصد مربوط به قتل شوهر به دست زن بوده است. در سال ۹۵ نیز حدود ۱۳ هزار مورد آزار همسر به اورژانس گزارش شده است و در سال ۹۶ یکی از مسئولان سازمان بهزیستی گزارش کرد که در استان تهران یک سوم زنان در معرض خشونت هستند.
از نظر قوانین نیز قتل زن توسط شوهر در صورت عمدی‌بودن، موجب قصاص خواهد شد که این قصاص با پرداخت تفاضل دیه از جانب اولیای دم مقتوله به قاتل صورت خواهد گرفت و قتل شوهر توسط زن نیز از قتل‌های رایج خانوادگی است که اغلب با معاونت یا مشارکت زن و با اجیر کردن فرد یا افراد اجنبی انجام می‌شود، این نوع قتل عموماً با تحریک زن به قتل همسر توسط فردی غریبه رخ می‌دهد و معمولاً از طریق مسموم‌کردن یا چاقو زدن انجام می‌شود و زن در این نوع قتل اکثراً نقش معاونت را عهده‌دار است.
چرایی جنایتی آزاردهنده به نام همسرکشی
مجید ابهری، رفتارشناس و آسیب‌شناس اجتماعی در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا، با بیان اینکه قتل یکی از چهره‌های خشن و هولناک خشم و پرخاشگری است، اظهار می‌کند: قتل همسر بدترین و آزاردهنده‌ترین جنایت است، مهم است بدانیم دلایل همسرکشی که امروزه در جامعه ما در بعضی از شهرها مشاهده می‌شود چیست و چرا اتفاق می‌افتد.
وی ادامه می‌دهد: از نگاه رفتارشناسی وقتی خشم و خشونت با یکدیگر همراه بشوند جنایتی خلق می‌شود که ممکن است قربانی آن همسر فرد باشد، در بخش همسرکشی زن کشی بیشترین آمار را دارد و علت آن اختلافات زناشویی، ورود شخص ثالث به زندگی، اعتیاد به موادمخدر و روانگردان‌ها و سلب کنترل هیجانات رفتاری است.
این آسیب‌شناس اجتماعی در خصوص همسرکشی، می‌گوید: در مورد همسرکشی زنانی که همسران خود را به قتل می‌رسانند، جنگ، نزاع و کتک کاری می‌تواند علت اصلی همسرکشی باشد، همچنین برخی کاهش تاب‌آوری نسبت به فشار روحی و جسمی را نیز زمینه بروز این اتفاق می‌دانند.
استفاده از روش‌های هولناک هالیوود برای قتل همسر
وی تصریح می‌کند: در بسیاری از اوقات وقتی شخص ثالث وارد زندگی زناشویی می‌شود و برای از میان برداشتن شوهر دست به جنایت هولناکی یعنی قتل او می‌زنند و بعضی از این قتل‌ها آنقدر فجیع و دلخراش است که انسان می‌تواند در فیلم‌های هالیوودی آن را مشاهده کند، از جمله انواع قتل در زمینه همسرکشی نیز می‌توان به قطعه قطعه کردن، دفن کردن در خانه و سوزاندن اشاره کرد.
ابهری با توضیح اینکه همسران برای رفع مشکلات بین خود باید به مشاوران مراجعه کنند، می‌گوید: همسرکشی به دلیل انتخاب نامناسب همسر، ضعف برقراری تفاهم در حل مشکلات و دخالت دیگران از جمله والدین رخ می‌دهد، همچنین وقتی زن و شوهر به دلیل ادامه روابط دلخراش خود یا غرور بیجا از مراجعه به مشاوران خودداری می‌کنند و انباشت مسائل و مشکلات اوضاع را بغرنج می‌کند جنایتی به نام همسرکشی خلق می‌شود.
وی در خصوص آمار همسرکشی در کشور، اضافه می‌کند: خوشبختانه آمار همسرکشی در کشور ما به دلیل ارزش‌های اخلاقی، معنوی و دینی بسیار کمتر از کشورهای اروپایی است و مصرف مشروبات الکلی در کشورهای اروپایی دلیل اصلی این خشونت است و آمار این کشورها در زمینه همسرکشی بیشتر است.
دوران کرونا و اختلافات خانوادگی
این آسیب‌شناس اجتماعی ضعف برقراری تفاهم و انتخاب نادرست از ابتدا را علت بروز اختلافات زناشویی می‌داند و می‌افزاید: کمک نگرفتن از مشاوران و ریش سفیدان در حل اختلافات موجود، علت تشدید نمایش این جنایت است، عدم مداخله نهادهای حمایتی در اختلافات زناشویی و طولانی بودن مجرای طلاق نیز از علل مهم و مؤثر بروز این خشونت فجیع بین همسران است.
وی اظهار کرد: در حال حاضر که دوران کرونا و در خانه ماندن است، برخی فکر می‌کنند آمار خشونت‌های خانگی بالا رفته، اما باید بدانیم خانواده‌ای که اختلافی با یکدیگر ندارند اگر یک سال در کنار یکدیگر باشند، اختلافی پیش نمی‌آید، در حال حاضر در دوران کرونا گرانی، تورم و عدم توانایی تهیه بسیاری از نیازهای زندگی عامل بروز اختلاف زناشویی می‌شود که به دلیل عدم اعتقاد به ساده زیستی، عدم توانایی تشدید می‌شود و به حاد شدن اختلافات دامن می‌زند که ممکن است موجب فجایعی از جمله همسرکشی شود.
عوامل مؤثر در کاهش جنایت‌های خانوادگی
ابهری با اشاره به عوامل مؤثر در کاهش همسرکشی، ادامه می‌دهد: درست انتخاب کردن همسر بسیار مهم است، افراد نباید هنگام انتخاب همسر بدون توجه و تحقیق در مورد یکدیگر و مراجعه به مشاوران، ازدواج کنند، اگر این مراحل قبل از ازدواج طی شود، جنایت همسرکشی حدود ۹۰ درصد کاهش خواهد یافت، کوتاه بودن مدت آشنایی یکی دیگر از دلایل بروز اختلافات بعد از ازدواج است و باید مدت آشنایی زوجین تا حدی باشد که به رفتار یکدیگر اشراف پیدا کنند و در ازدواج نباید تنها نوع ماشین، ظاهر و آرایش و پیرایش معیار انتخاب باشد، چرا که این عوامل ساده می‌تواند زمینه‌ساز اختلافات و رقم خوردن جنایتی هولناک باشد.
وی بالا رفتن خشونت را علت بالا رفتن آمار جنایت‌ها می‌داند و می‌گوید: دولت با بالا بردن سطح نشاط در جامعه و ایجاد امکانات حمایتی از خانواده‌ها می‌تواند مداخله اساسی و مؤثر در کاهش اختلافات مادی و زندگی زوج‌ها داشته باشد و در کاهش آمار جنایت‌هایی از جمله همسرکشی تأثیر بگذارد.
همسرکشی مجازاتی خودسرانه بر اثر اختلالات هذیانی
مسعود سهیلی، روانشناس در خصوص همسرکشی به خبرنگار ایمنا می‌گوید: همسرکشی تنها مسئله‌ای فردی و خانوادگی نیست بلکه عمیقاً اجتماعی است و آثار مخرب آن سلامت روانی تمام افراد یک جامعه را مستقیم و غیرمستقیم تهدید می‌کند، در این معضل اجتماعی با نوعی از مجازات خودسرانه روبرو هستیم که نتایج اجتماعی فراوانی را در پی دارد و محصول کنش‌های اجتماعی بین همسران است و مصداق بارز و اوج خشونت‌های خانوادگی است.
وی با اشاره به علل همسرکشی در جامعه، ادامه می‌دهد: یکی از علل شایع در بروز این پدیده وجود اختلالات هذیانی است که با منطق قابل اصلاح نیست، اختلالات هذیانی انواع مختلفی دارند، اما یکی از انواع بسیار رایج آن اختلال هذیانی از نوع حسادت است که در این نوع اختلال مرد یا زن همواره به همسر خود مشکوک است و گمان می‌کند که او در حال خیانت است و تمام رفتار و حرکات او را با وسواس بررسی می‌کند و با قوت گرفتن این گمان درصدد انتقام بر خواهد آمد که این امر می‌تواند به همسرکشی نیز منتهی شود.
این روانشناس با توضیح اینکه زمینه‌های فرهنگی در بروز فجایع نقش دارند، خاطرنشان می‌کند: وقتی سرمایه‌های اجتماعی دچار اختلال شوند، اعتماد و همدلی هم از بین می‌روند و وقتی خانواده دچار چالش شود، با مشکلات متعددی نیز مواجه خواهد شد، وقتی در خانواده همدلی و صداقت و قناعت وجود نداشته باشد، افراد برای یکدیگر حرمت قائل نخواهند بود و به اشکال مختلف در پی سوءاستفاده از یکدیگر برمی‌آیند که این موضوع در نهاد خانواده می‌تواند منجر به اختلافات خانوادگی به ویژه بین همسران شود.
زن‌ها عموماً مقتول هستند
وی با بیان اینکه در همسرکشی‌ها زن عموماً مقتول است، می‌افزاید: در بیشتر همسرکشی‌ها ضرب و شتم زنان مدت‌ها قبل از واقعه شروع شده و حتی در مواردی از پلیس، مددکار و دیگر افراد خانواده درخواست کمک صورت می‌گیرد، اما مورد توجه واقع نمی‌شود و زمانی که فاجعه رخ می‌دهد، همه به دنبال کمک برمی‌آیند که دیگر بیهوده است.
سهیلی با اشاره به اینکه تنها بخشی از قتل‌های خانوادگی به همسرکشی اختصاص دارد، تصریح می‌کند: این مسئله مؤید فرهنگ حاکم بر جامعه است، گاهی وجود فرهنگ مردسالارانه و عدم حمایت از زن در خانواده و جامعه از جمله عوامل مهم همسرکُشی است، در مواردی که زن مورد خشونت قرار می‌گیرد و امید خود را نسبت به زندگی مشترک از دست می‌دهد و نمی‌تواند با قانون و یا سایر راه‌های موجود حق خود را بگیرد، دست به مجازات خودسرانه می‌زند و طرف مقابل را مجازات می‌کند، البته این مورد ممکن است برای مرد پیش بیاید و به هر دلیلی از جمله خیانت نسبت به همسر خود بدبین شود و دست به مجازات خودسرانه بزند، عمدتاً نتیجه مجازات‌های خودسرانه در این موارد همسرکشی است.
علت همسرکشی در زنان
وی می‌گوید: زنانی مرتکب قتل همسرانشان می‌شوند که با او احساس خوشبختی نمی‌کنند و یا وقتی خود را با خشونت روبرو می‌بینند، پس از مدتی درمی‌یابند که نمی‌توانند رفتار همسر خود را تغییر دهند و او را یک ظالم تلقی و آرزوی مرگش را می‌کنند و مردان نیز اغلب بر اثر عصبانیت‌های آنی یا شک دست به قتل همسران خود می‌زنند.
این روانشناس زندگی در شهرهای بزرگ، اعتیاد، اختلالات روانی، عدم سازگاری، مشکلات عاطفی و اقتصادی، فقر، اختلافات خانوادگی، افسردگی، کینه و انتقام‌جویی، مصرف مواد مخدر، عوامل اجتماعی، عدم رضایت از زندگی، وجود تبعیض، کاهش تاب‌آوری، عصبانیت و واکنش‌های آنی را از جمله عوامل مؤثر در پدیده همسرکشی می‌داند.
وی با تاکید بر راه‌های مؤثر در پیشگیری و کاهش بروز قتل‌های خانوادگی، تصریح می‌کند: یکی از راه‌های کاهش قتل‌های خانوادگی این است که وقتی اختلافی بین اعضای خانواده به ویژه زن و شوهر وجود دارد، بهتر است این مشکلات را با مراجعه به مراکز مشاوره حل کنند تا شاهد چنین مواردی نباشیم، باید به دنبال حل عاقلانه و منطقی مشکلات موجود بین همسران باشیم تا این خشونت افسارگسیخته که امروزه در بخش‌های مختلف جامعه با اشکال مختلف بروز می‌کند، کاهش یابد و روز به روز شاهد افزایش چنین فجایعی در جامعه نباشیم.
سهیلی خاطرنشان می‌کند: تلاش برای حفظ و ارتقای ارزش‌های بنیادین فرهنگی، دینی و اخلاقی در خانواده و روابط حاکم بر این نهاد اجتماعی و نیز اتخاذ تدابیر و برنامه‌های پیشگیرانه اجتماعی و رشدمدار از طریق آگاهی بخشی و بهبود وضعیت فردی و روانی اعضای خانواده و جامعه می‌تواند تا حد زیادی در کاهش این نوع قتل‌ها مؤثر واقع شود.
قتل در فراش یا همسرکشی در قانون مجازات اسلامی
سید حجت فرجی، حقوقدان با بیان اینکه قتل در فراش و یا همسرکشی در شرایط و اوضاع و احوال مختلف و با علت‌های متفاوت رخ می‌دهد، اظهار می‌کند: مجوز همسرکشی در قانون در متن ماده ۶۳۰ قانون مجازات اسلامی در بخش تعزیرات مصوب ۱۳۷۵ آمده است و طبق این قانون هرگاه مردی همسر خود را در حال زنا با مرد اجنبی مشاهده کند و علم به تمکین زن داشته باشد، می‌تواند در همان حال آن‌ها را به قتل برساند و در صورتی که زن مکره (مجبور) باشد، فقط مرد را می‌تواند به قتل برساند.
وی با اشاره به شرایط قانونی جواز قتل همسر در ماده ۶۳۰، ادامه می‌دهد: قتل همسر تنها زمانی ممکن است که زن با مردی غیر از شوهر خود باشد و به همسر خود خیانت کند، همچنین فقط شوهر می‌تواند همسر خود را به قتل برساند و شوهر ضمن مشاهده باید علم به تمکین زن به مرد غریبه داشته باشد و اگر زن مجبور به خیانت با یک مرد دیگر شده است، شوهر حق به قتل رساندن همسر را ندارد.
ماده ۶۳۰ مورد اختلاف حقوقدانان است
این حقوقدان خاطرنشان می‌کند: در این ماده قانونی به صورت استثنایی قانونگذار برای افراد جامعه و به طور خاص مردانی که در علقه زوجیت هستند و نسبت به همسران آن‌ها مجوز قتل بدون مجازات را شناسایی کرده، مبنای تصویب این ماده که مورد اختلاف حقوقدانان است، ریشه در باورهای سنتی و نیز برخی از فتاوی فقها دارد که البته نظرات مخالفی نیز در میان علما در این مورد دیده می‌شود.
وی تصریح می‌کند: در اسناد بین‌المللی حقوق بشر و به ویژه کنوانسیون منع هرگونه خشونت علیه زنان، این جواز نمی‌تواند منطبق با اصول حقوق بشری باشد، اما مطابق قوانین داخلی کشورها اجرای قانون امری پذیرفته شده است.
زن مجوزی برای قتل همسر خیانتکار خود ندارد
فرجی با توضیح اینکه باید در نظر داشت که ماده ۶۳۰ صرفاً مجوز قتل را برای شوهر شناسایی کرده است، اضافه می‌کند: اگر زنی شوهر خود را در حال خیانت (زنا) با یک زن غریبه مشاهده کند، مجوزی برای قتل ندارد، تصویب این گونه قوانین می‌تواند ریشه در نگاه مردسالاری در پیشینه تقنینی و عدم حضور زنان یا مؤثر نبودن آرا آن‌ها در تصویب قوانین باشد.
متغیرهای زمینه‌ای و مؤثر در همسرکشی چیست؟
وی در خصوص عوامل مؤثر بر قتل‌های خانوادگی و همسرکشی، می‌گوید: عوامل مؤثر بر یک پدیده اجتماعی می‌تواند شامل عوامل خرد یا کلان، فردی یا اجتماعی و ناشی از زندگی در زیست بوم‌های متفاوت باشد.
این حقوقدان سن را متغیری مؤثر در همسرکشی می‌داند و می‌گوید: این متغیر مطابق بررسی‌های انجام گرفته در پرونده‌های جنایی بر پدیده همسرکشی مؤثر بوده و میانگین سنی برای قاتلان خانوادگی ۳۴ سال و برای قاتلان غیرخانوادگی ۲۶ سال بوده، ۲۷ درصد قتل‌های خانوادگی در سنین بالای ۴۰ سال واقع شده است، در حالی که برای قتل‌های غیرخانوادگی حدود ۷ درصد است.
وی با تاکید بر اینکه قتل‌های غیرخانوادگی با افزایش سن به شدت کاهش می‌یابد، تصریح می‌کند: قتل‌های خانوادگی در تمام سنین ممکن است رخ دهد، افراد در سنین جوانی بیشتر مرتکب قتل‌های همسرکشی می‌شوند و با افزایش سن، همسرکشی نیز کاهش خواهد یافت.
همسرکشی توسط مردان ۲ برابر همسرکشی توسط زنان
فرجی با اشاره به اینکه بین زنان و مردان در همسرکشی تفاوت‌هایی وجود دارد، می‌افزاید: مطابق آمار پرونده‌های قضائی در یک بازه زمانی مشخص، همسرکشی توسط مردان ۲ برابر همسرکشی توسط زنان بوده، اما شوهرکشی سیر صعودی پیدا کرده است.
وی با بیان اینکه احتمال ارتکاب به شوهرکشی در ازدواج دوم زنان ۳ برابر است، اظهار می‌کند: همسرکشی در بین زوج‌هایی که دارای فرزندان خردسال و مجرد یا بدون فرزند بوده‌اند، بسیار بیشتر از زوجینی است که دارای فرزندان مسن یا متأهل هستند، پدیده دیگر ارتکاب قتل توسط زنان با مشارکت معشوقه آنان است که با نقشه و طراحی مرتکب قتل شوهر برای رسیدن به هم انجام می‌شود.
این حقوقدان در خصوص تأثیر تحصیلات افراد در همسرکشی، می‌گوید: معمولاً ارتکاب جرایم در میان افراد بی‌سواد یا با تحصیلات پایین بسیار بیشتر از افراد تحصیل کرده است، مطابق بررسی‌های انجام شده ارتکاب همسرکشی توسط مردان کم سواد بیشتر از زنان بوده است.
وی می‌گوید: محل سکونت، شرایط فرهنگی، شکاک بودن مردها در برخی از نواحی نسبت به زنان و وضعیت نامناسب اقتصادی از عوامل خشونت و همسرکشی است و سن پایین ازدواج، زندگی در جامعه مدرن یا سنتی، دسترسی به منابع قدرت یا درآمد، خشونت خانگی، اعتیاد از دیگر متغیرهای زمینه‌ای ارتکاب همسرکشی است.
گزارش از فهیمه نظری، خبرنگار سرویس جامعه ایمنا
نظر شما