به گزارش خبرنگار ایمنا، شهرها و انسان‌های ساکن در آن روزگاری با بستر طبیعی شهر عجین و هر دو در خدمت یکدیگر بودند، اما افزایش جمعیت، ایجاد صنایع در اطراف شهرها، رشد نامتوازن شهر و ناهماهنگی ساختارهای شهری با تغییرات روز موجب شده است تا محیط شهر از نظر طبیعی و کالبدی نتواند پاسخگوی نیاز شهروندان باشد و کیفیت زندگی شهری در ابعاد مختلف کاهش پیدا کند.
ازجمله تغییرات ملموس در شهرها، تغییر در خرده اقلیم‌های شهری است مسئله‌ای که از ابعاد مختلف قابل بررسی است و مبحث جزایر حرارتی شهری از جمله سرفصل‌های مهم و تأثیرگذار در این زمینه است که هم می‌تواند علتی برای سایر مشکلات شهری باشد و هم معلولی که خود تحت تأثیر سایر عوامل قرار می‌گیرد. در این زمینه با «مجید امانی بنی»، استادیار دانشگاه سوث وست جیایوتونگ شهر چنگدو چین و محقق فضای سبز شهری گفت‌وگویی انجام داده ایم که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید:
کدام مناطق شهری با عنوان جزایر حرارتی شناخته می‌شود؟
جزایر حرارتی شهری مناطقی در شهرها هستند که دمای زیادی نسبت به سایر مناطق شهر دارند. قبلاً به منظور شناسایی این مناطق، دمای سایر مناطق شهری را با مناطق طبیعی خارج از شهرها مقایسه می‌کردند اما به تازگی دمای نواحی شهر را با مناطق طبیعی داخل شهرها، مثل پارک‌های بزرگ نیز مقایسه می‌کنند. دمای برخی مناطق شهری فوق‌العاده زیاد است که به عنوان جزایر حرارتی شهری در نظر گرفته می‌شوند البته منظور از تغییرات دمایی، تغییرات وسیع دما، در حدود ۱۰ تا ۲۰ درجه سانتی‌گراد نیست بلکه تغییرات دمایی در حد سه تا چهار درجه سانتی گراد نیز می‌تواند به عنوان جزیره حرارتی شهری در نظر گرفته شود.
پرداختن به موضوع جزایر حرارتی شهر چه اهمیتی دارد؟
جزایر حرارتی شهری در حوزه‌های مختلف می‌تواند پیامدهای منفی داشته باشد؛ اول موضوع سلامت انسان است که وجود جزایر حرارتی در شهرها موجب پدیده نبود آسایش دمایی آنها می‌شود بدین معنی که شهروندان از نظر دمایی، احساس ناراحتی و آزار دیدن و اذیت شدن دارند. این جزایر حرارتی اثرات فیزیولوژیک نیز بر بدن انسان می‌گذارد و حتی افزایش دمای یک یا دو درجه سانتی گراد نیز می‌تواند تنش زیادی را به بدن و فیزیولوژی انسان منتقل کند. در کشورهایی مثل آمریکا تحقیقاتی انجام شده که نشان می‌دهد، سالیانه هزاران نفر در ارتباط با این پدیده فوت می‌کنند. این عوارض خود را به صورت گرمازدگی و از دست رفتن آب بدن نشان می‌دهد به علاوه جزایر حرارتی بر تنوع زیستی شهرها اثر می‌گذارد و می‌تواند برخی از حشرات، پرندگان و چرندگانی که در محیط شهری هستند را دچار تنش کند و حتی برخی از آنها را از بین ببرد که موجب تغییر در چرخه زیستی شهرها می‌شود و این تغییرات تبعاتی را برای شهرها در پی دارد.
جزایر حرارتی همچنین موجب تشدید آلودگی هوا می‌شود، پدیده‌ای که در شهرهای ایران زیاد با آن درگیر هستیم. زمانی که دما بالا می‌رود مردم بیشتر از وسایل خنک کننده استفاده می‌کنند که این به معنی مصرف انرژی و برق زیادتر و تولید آلاینده‌های بیشتر در محیط شهری است. وجود جزایر حرارتی، موجب افزایش سطح اوزون در هوای شهرها می‌شود که عوارض زیست محیطی دارد و می‌تواند بر سلامت انسان تأثیر منفی بگذارد. همه اینها یک سری پدیده‌های در هم تنیده‌ای هستند که روی هم اثر می‌گذارند.
راهکارهای مقابله با گسترش جزایر حرارتی در شهرها چیست؟
راهکارها برای مقابله با گسترش جزایر حرارتی به مدیریت شهر و برنامه ریزی شهری مربوط می‌شود و نیاز به تصمیم سازی‌ها، تصمیم گیری‌ها قانون سازی‌ها در سطح کلان و آئین نامه‌های اصولی و علمی در حوزه‌های مختلف شهرسازی دارد که مدیران در سطح کلان باید برای آن برنامه ریزی و تصمیم سازی کنند.
یک سری راهکارهای طبیعی و اکولوژیک برای حل این مشکل وجود دارد که در دنیا مطرح است. در این سری راهکارها از فضای سبز و فاکتورهای طبیعی استفاده شده و طراحی‌ها ومعماری‌ها در شهر به نحوی اکولوژیک انجام می‌شود. طی این فرآیند ساختمان‌ها در سطح شهر به نحوی طراحی می‌شود که خود به خود از عوارض این پدیده دوری کند. توجه به فضای سبز شهری نیز از جمله راهکارهای اکولوژیک است که در سه حوزه برنامه ریزی فضای سبز، طراحی فضای سبز و مدیریت فضای سبز قابل طرح، بحث و برنامه ریزی است اما متأسفانه چندان دید علمی نسبت به این موضوع وجود ندارد که البته نقطه ضعف ما در همه این مسائل است.
یک سری راهکارهای مصنوعی نیز برای کاهش اثرات جزایر حرارتی شهرها وجود دارد، به طور مثال می‌توان از دستگاه‌هایی که رطوبت را در سطح شهرها آزاد می‌کند استفاده کرد که البته انجام این کار، نیازمند مطالعه و بررسی علمی در سطح کلان و در نظر داشتن برنامه‌ریزی‌های متناسب است.
اقدامات در حوزه فضای سبز تا چه اندازه می‌تواند مؤثر باشد؟
درست است که تعدادی از مدیران و مسئولان ما در حوزه فضای سبز شهری دیدگاه علمی دارند اما برداشت من این است که یک نگاه علمی وجود ندارد و به فضای سبز بیشتر به دید یک فاکتور زیبایی در سطح شهرها توجه می‌شود این در حالی است که فضای سبز ارزش‌های اکولوژیک زیادی دارد که یکی از آنها کاهش دما است که ابزاری برای مقابله با جزایر حرارتی شهر محسوب می‌شود. به منظور استفاده صحیح و علمی از فضای سبز شهری، باید برنامه‌ریزی‌ها و تحقیقات علمی در شهرها انجام و مشخص شود در کدام مناطق شهر و به چه شکلی، باید فضاهای سبز احداث شود. بعد از اینکه تصمیم به احداث فضای سبز گرفته شد، وارد حوزه طراحی می‌شویم در این مرحله باید توجه داشت که طراحی فضای سبز چطور باید انجام شود و چه نوع گیاهانی، در چه زاویه‌ای باید قرار داده شوند که برای شهر و شهروندان اثر خنک کنندگی بیشتری داشته باشند. گام بعدی مدیریت فضای سبز شهری است.
انجام چه اقداماتی در حوزه مدیریت فضای سبز شهری ضرورت دارد؟
نیاز است دید زیبایی شناسانه صرف، از فضای سبز کنار گذاشته شود و آثار اکولوژیک در کنار سایر مولفه‌ها مدنظر قرار بگیرد اما متأسفانه ایجاد فضای سبز در شهرهای کشور ما بیشتر زیبایی شناسانه است و چندان عقبه علمی ندارد. فضای سبز بومی ما فضای سبزی است که در باغ‌های ایرانی داشتیم؛ در این فضاهای بومی چمن وجود ندارد. استفاده بیش از حد از چمن در فضای سبز شهری صحیح نیست زیرا آب زیادی مصرف می‌کند و تا زمانی که آبیاری نشود، خاصیت خنک کنندگی ندارد و صرفاً زیبا است.
می‌توان در فضای سبز شهرها عناصری مانند چمن‌ها و گیاهان پر مصرف را کم کرده و به جای آن گیاهان مناسب‌تری را جایگزین کنیم که البته انجام این کار نیازمند مطالعه است و باید دیدگاه علمی در حوزه طراحی، برنامه‌ریزی و مدیریت شهری وجود داشته باشد و تا زمانی که این دیدگاه علمی وجود نداشته باشد، گیاهانی در فضای سبز شهرها مورد استفاده قرار می‌گیرد که خاصیت اکولوژیک چند منظوره ندارند در حالی که یک گیاه باید بنا بر شرایط محیط شهری شهرهای ما هم آب کمتری استفاده کند، هم خاصیت خنک کنندگی و اکولوژیک داشته باشد و هم زیبا باشد در این راستا تدوین اصول، آئین نامه و قوانین به صورت علمی در حوزه مدیریت شهری نیاز است.
گفت و گو از بهناز عرب زاده خبرنگار سرویس شهرهای ایران
نظر شما