به گزارش خبرنگار ایمنا، پس از اینکه مشکلات اقتصادی و گرانی کاغذ ضرباتی بر پیکر صنعت نشر وارد کرد و آن را کم رمق ساخت، ویروس کرونا تیر آخر را بر پیکر این صنعت زد و فعالان آن را به شدت دچار مشکل کرد. توصیه به پرهیز از حضور در اجتماعات و به دنبال آن قرنطینه خانگی ناشی از انتشار این ویروس نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران را به تعویق انداخت. نمایشگاهی که می‌توان گفت ناشران تمام طول سال را برای بهره‌مندی از آن انتظار می‌کشند و گاهی برخی کتب خود را تا زمان برگزاری آن منتشر نمی‌کنند که در این نمایشگاه از آنها رونمایی شود تا علاوه بر اینکه مخاطبان بیشتری را جلب می‌کنند، نقدینگی خود را نیز افزایش دهند. بنابراین برگزار نشدن نمایشگاه زیان بسیار سنگینی برای انتشارات محسوب می‌شد.
به همین دلیل از نیمه دوم فروردین ماه بود که تلاش‌ها برای یافتن جایگزینی برای نمایشگاه و جبران خسارت‌ها آغاز شد. از طرفی بازگشایی بسیاری از اماکن و ادارات، گمانه زنی‌هایی در خصوص برگزاری فیزیکی این نمایشگاه به وجود آورد. با انتشار خبر برگزاری نمایشگاه کتاب "بلونیا" به صورت مجازی این احتمال مطرح شد که شاید بتوان نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران را نیز به صورت مجازی برگزار کرد؛ به علاوه برگزاری نمایشگاه کتاب فرانکفورت به صورت مجازی بیشتر به این احتمال دامن زد.
واکنش‌ها به برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب
با اعلام چنین احتمالی برخی از ناشران به سرعت مخالفت خود را با این طرح اعلام کردند. یکی از آنها علیرضا اسدی مدیر نشر نیماژ بود. وی در این خصوص گفته بود: چنین نمایشگاهی فقط به درد ناشران خاص می‌خورد، بنابراین یا باید به صورت حضوری برگزار شود و یا اصلاً برگزار نشود.
واکنش دیگر از سوی مهدی فیروزان، مدیرعامل شهر کتاب صورت گرفت. او با ابراز نگرانی از برگزاری نمایشگاه مجازی گفته بود: در نمایشگاه مجازی بین مخاطب و نویسنده گفت و گویی شکل نمی‌گیرد، چراکه در نمایشگاه فیزیکی بسیاری از کتاب‌ها برای نخستین بار عرضه می‌شوند و مخاطب فرصت دارد تا با پدیدآور یا ناشر گفتگو کند.
وی همچنین درباره آسیب احتمالی درآمدی کتاب فروشان هشدار داد و تاکید کرد: اگر قرار است خروجی نمایشگاه مجازی کتاب آشتی مردم با کتاب فروشی‌ها باشد؛ نقض غرض است چراکه مردم با سایت‌ها آشتی و با کتاب فروشی‌ها قهر می‌کنند. شاید ۱۰ سال آینده موفق به برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب شویم، اما اگر سی و سومین دوره نمایشگاه کتاب در قالب مجازی با موفقیت برگزار شود، مردم از کتاب فروشی‌ها دور خواهند شد.
فریدون عموزاده خلیلی، عضو شورای سیاست گذاری سی و سومین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران نیز عنوان کرد: به نظرم نمایشگاه کتاب اگرچه فکر خوبی است و بخشی از آن هم تا به حال انجام شده است؛ اما باید در کنار یک نمایشگاه اصلی باشد و نمی‌تواند جایگزین نمایشگاه کتاب شود.
لادن حیدری، معاون مدیریت توسعه و منابع وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز از نیاز به فراهم سازی زیر ساخت‌های برگزاری این نمایشگاه سخن گفت.
عده‌ای از سنت گرایی ناشران نوشتند و مخالفت با نمایشگاه مجازی را مقاومت در برابر تغییر خواندند، اما شاید بتوان نبود زیرساخت و مبهم بودن شیوه برگزاری این نمایشگاه را دغدغه‌های اصلی ناشران دانست.
ابهامات نمایشگاه مجازی کتاب بسیار است
مهرانگیز بید مشکی، مدیر انتشارات "نهفت" در گفتگو با خبرنگار ایمنا، در این خصوص اظهار می‌کند: برگزاری نمایشگاه مجازی تصمیمی است که برخی مسئولان فرهنگی در اتاق‌های فکر و شورای سیاستگذاری گرفته‌اند و وزارتخانه هنوز ابعاد و چگونگی آن را برای ناشران تشریح نکرده است. حداقل برای من مشخص نیست که آیا واقعاً چنین نمایشگاهی برگزار می‌شود و آیا زیر ساخت‌های لازم برای آن وجود دارد یا خیر! ممکن است در برخی سازمان‌ها و دانشگاه‌ها با این روش نمایشگاه کتاب برگزار شده باشد، اما قطعاً در ابعاد بسیار محدود بوده است؛ در حالی که نمایشگاه کتاب به عنوان یک رویداد فرهنگی و ملی که باید بتواند منافع تمام ناشران را در نظر بگیرد، رویدادی بسیار گسترده است. به عقیده من در شرایط عادی نمایشگاه مجازی با توجه به نداشتن سابقه و تجربه، نیاز به برنامه‌ریزی دقیق و کارآمد دارد چه رسد به اینکه بخواهیم در این اوضاع طرح جدیدی را مطرح کنیم. البته بد نیست اگر بتوانیم از فناوری برای فروش بیشتر یا بازاریابی بهتر استفاده کنیم. به هر حال هر پروژه‌ای نقاط قوت و ضعفی دارد.
او می‌افزاید: شاید مشکلاتی مثل کمبود فضای نمایشگاهی در این طرح حل شود، اما مساله به همین جا ختم نمی‌شود چراکه هنوز مشخص نشده است چه کسانی و کدام ناشران بیشترین بهره را از برپایی چنین نمایشگاهی خواهند برد، آیا ناشران کوچک آمادگی ورود به این کار را دارند، چه کسی می‌خواهد مجری برگزاری این نمایشگاه باشد و اینکه هزینه‌های مربوط به این نمایشگاه با توجه به فروشی که ممکن است وجود داشته باشد چگونه خواهد بود؛ اینها سوالاتی است که باید توسط کارشناسان و پیشنهاد دهندگان نمایشگاه مجازی مشخص شود.
مدیر انتشارات نهفت با بیان اینکه "همیشه کسانی که از نظر اقتصادی قدرتمندترند بهره بیشتری از چنین برنامه‌هایی می‌برند" ادامه می‌دهد: این افراد استفاده بهتری از این برنامه می‌کنند چراکه زیر ساخت آن را ایجاد کرده‌اند و شاید در حال حاضر برای استفاده از این شرایط آماده‌تر باشند؛ ممکن است ناشری یک کتاب و ناشر دیگر ۵۰۰ عنوان کتاب منتشر کرده باشد، باید امکان ارائه کتاب برای هر دوی این ناشران در نمایشگاه مجازی وجود داشته باشد و به دلیل اینکه تا به حال تجربه برگزاری چنین نمایشگاهی را در هیچ سطحی نداشته‌ایم؛ بدون روشن شدن ابعاد این طرح اظهار نظر کار سختی است.
بیدمشکی درباره چگونگی فروش اینترنتی کتاب در حال حاضر، توضیح می‌دهد: پیش از این نیز برخی از ناشران و سایت‌ها کار فروش آنلاین کتاب را انجام می‌دادند، اما هرگز نشنیده‌ام که این فروش‌های اینترنتی جوابگوی هزینه‌های ناشر باشد چراکه تنها یکی از راه‌های فروش است. این نوع سایت‌ها مانند هر پدیده دیگری به مرور معرفی می‌شود و هنوز در مراحل ابتدایی هستیم، اما تا همین‌جا نیز زحمت زیادی برای آن کشیده شده است. حال آیا دولت قصد دارد بخش فروش آنلاین را از دست بخش خصوصی خارج کند؟ آیا این خارج کردن مقطعی است؟ دیدم برخی از سازمان‌ها پس از راه‌اندازی نمایشگاه مجازی اعلام فروش ۲۴ ساعته و مداوم کرده‌اند! نمایشگاه برای معرفی کتاب‌ها و کسب درآمد بیشتر و بالابردن نقدینگی در یک زمان مشخص مثلاً یک هفته است چراکه اگر بخواهد دائمی شود تکلیف کتاب فروشان چه خواهد شد؟ هیچ یک از این موارد حداقل به ناشران ابلاغ نشده است تا متوجه شویم که فرم اجرای چنین نمایشگاهی چیست و قرار است چه اتفاقی در آن رخ دهد؛ یک بار در سال برگزار می‌شود؟ دائمی خواهد بود؟ بنابراین نمی‌توان قضاوت کرد که این کار چقدر خوب است.
ناشران را رو در روی یکدیگر قرار ندهید
او تصریح می‌کند: مسلماً باید بتوانیم در کنار فروش فیزیکی کتاب، برای کسانی که فرصت رفتن به کتاب فروشی را ندارند یا در خارج از ایران زندگی می‌کنند نیز فرصت دست‌یابی به کتاب را فراهم کنیم. بنابراین خوب است که برگزاری نمایشگاه مجازی هم در استراتژی کار وزارتخانه قرار گیرد تا بتوانیم به مرور از این ظرفیت نیز استفاده کنیم، اما اینکه در حال حاضر بخواهیم این کار را با شتاب انجام دهیم تا رفع تکلیف کنیم؛ کمی موضوع را پیچیده می‌کند. کسانی که به کتاب فروشی یا به یک نمایشگاه کتاب سر می‌زنند علاوه بر خرید کتاب مورد نظرشان خواه ناخواه در جریان انتشار دیگر کتاب‌ها نیز قرار می‌گیرند و حداقل از بخشی از غرفه‌های دیگر نیز بازدید می‌شود اما به نظر می‌رسد در نمایشگاه مجازی فقط عنوان مورد نظر را جست جو می‌کنند.
مدیر انتشارات نهفت در مورد رفع مشکلات اقتصادی فعلی ناشران، ادامه می‌دهد: انجمن زنان ناشر در تهران پیشنهاد دادند تا بودجه اجرای نمایشگاه را به خرید کتاب از ناشران کتاب اختصاص دهند و این کتاب‌ها در کتابخانه‌های عمومی قرار گیرد تا مردم از آنها استفاده کنند؛ این پیشنهادی است که می‌تواند تا بهبود شرایط به صورت مقطعی مفید واقع شود؛ علاوه بر این ناشران نیاز به وام و تسهیلات فوری و کم بهره دارند، زیرا تمامی دیون ناشران باقی مانده است، اما در خصوص نمایشگاه مجازی کتاب نمی‌توانم مطمئن باشم که این کار اصولی انجام می‌شود یا خیر؛ زیرا در طول این سال‌ها نتوانستند یا شاید نخواستند سیستم متمرکزی برای توزیع فیزیکی کتاب درست کنند. در نتیجه کمی زود است بتوان دلخوش به این کار در فضای مجازی شد؛ چون اساساً کار از جای دیگری لنگ است. باید ببینیم حواشی پیرامون این مساله چه خواهد بود.
بیدمشکی با تاکید بر اینکه نمایشگاه مجازی کتاب باید فرصتی برابر برای ناشران فراهم کند، اضافه می‌کند: کسانی که پیشنهاد نمایشگاه مجازی کتاب را به صورت جدی مطرح کرده‌اند باید مشخص کنند که تا چه حد ضمانت وجود دارد که تمامی ناشران بتوانند از آن بهره مند شوند. ناشران و کتاب فروشان در سالی که گذشت به دلیل روند نزولی خرید و فروش کتاب و گرانی بیش از حد کاغذ در بدترین شرایط ممکن قرار گرفتند و مسئولان نباید تصمیمی بگیرند که به دنبال آن کسانی که سال‌ها در صنفی همکار بوده‌اند رو در روی یکدیگر قرار گیرند، اگر این کار سودی را متوجه بخشی کند و بخش دیگری از آن ضرر ببیند اصولی نخواهد بود و در این شرایط حمایت‌ها باید به گونه‌ای باشد که همه بتوانند از آن بهره ببرند؛ اینها مواردی است که نمی‌توان به راحتی از کنار آن گذشت و نظری غیر کارشناسانه داد.
برگزار نشدن نمایشگاه برای عده‌ای تلخ‌تر است
او تصریح می‌کند: چند سالی است که علاوه بر مشکلات فروش و توزیع کتاب، تورم در بخش تولید هم دامن‌گیر صنعت نشر شده است و مسائلی مانند چاپ و زینک کاغذ، تولید کتاب را نیز دچار مشکل کرده و به همین دلیل است که خسارت در این صنف تا این حد سنگین شد. اگر ناشران از جمله اصنافی بودند که تا پیش از این ویروس هیچ مشکلی نداشتند و وضعیت آنها معمولی بود در این شرایط می‌توانستند تا چند ماه دیگر طاقت بیاورند، اما چون از پیش هیچ اندوخته‌ای نداشتند؛ وضعیت صنعت نشر با کوچک‌ترین نشانه‌های بحران در هم شکست!
این ناشر علت تاکید عده‌ای بر برگزاری فیزیکی نمایشگاه را اینگونه تشریح می‌کند: زمانی که کاری اساسی صورت نمی‌گیرد؛ اگر کار کوچکی انجام شود، بزرگ جلوه می‌کند. از نظر من نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران برای عده‌ای یک برند محسوب می‌شود، به خصوص نویسندگان دوست دارند کتاب‌شان به نمایشگاه برسد البته بودن آن بسیار خوب است؛ اما نبودن آن شاید برای عده‌ای بسیار تلخ‌تر باشد. برای کسانی که در چند سال گذشته در همان نمایشگاه هم فروش قابل توجهی نداشتند چندان تفاوتی ندارد. از طرفی بسیاری از ناشران نیز مایل‌اند که تازه‌های خود را در نمایشگاه کتاب تهران معرفی کنند و از این جهت نمایشگاه بسیار مفید است اما همانطور که گفتم در چند سال اخیر فروش‌ها در همان نمایشگاه هم برای همه چشمگیر نبوده است البته همیشه افرادی هستند که از آن خوشحال باز می‌گردند. در حال حاضر اگر نمایشگاه کتاب یک سال برگزار نشود اتفاق خاصی رخ نمی‌دهد، اما اگر کاری غیر خردمندانه به دلیل اصرار بر برگزاری صورت گیرد نتیجه خوبی نخواهد داشت.
بیدمشکی اذعان می‌کند: من با برگزاری نمایشگاه مجازی مخالف نیستم؛ فقط خواهان این هستم که روند آن را برای ناشران توضیح دهند، چرا که شاید ناشران بسیار اندکی از میان تقریباً ۱۸ هزار ناشر بتوانند در نمایشگاه مجازی خود را نشان دهند؛ بنابراین مسلماً با امتحان شدن راه‌های نوین موافق هستم اما معتقدم که باید دقیق و با کارشناسی صحیح انجام شود. به علاوه هر طرح ملی باید بتواند بیش از ۹۰ درصد از یک صنف را متقاعد و راضی کند و اگر نمایشگاه مجازی چنین ویژگی دارد برای ما شرح دهند که سود و زیان آن به چه صورت خواهد بود.
نمایشگاه مجازی فروش چندانی نخواهد داشت
در همین رابطه محمود حقوقی مدیر انتشارات سپاهان به خبرنگار ایمنا می‌گوید: اکثر ناشران مطرح کشور برای فروش آنلاین سایت دارند و در فضای مجازی کتاب‌های خود را به فروش می‌رسانند، اما نمایشگاه کتاب موجی ایجاد می‌کند که مردم را به سوی خود می‌کشاند و عموماً با استقبالی که از آن می شود کتاب‌های بیشتری به فروش می‌رسد. اگر نمایشگاه فیزیکی کتاب برگزار نشود ضرری مزید بر آنچه تا کنون پیش آمده است بر صنعت نشر وارد می‌شود اما فکر نمی‌کنم نمایشگاه مجازی که در این شرایط به عنوان جایگزینی برای آن مطرح شده است فروش چندانی داشته باشد در واقع بی شک فروش دارد، اما نه به اندازه‌ای که در نمایشگاه فیزیکی اتفاق می‌افتاد.
این ناشر ادامه می‌دهد: ناشران بزرگ به دلیل تعداد عناوین کتاب‌های خود در نمایشگاه مجازی بیشتر دیده می‌شوند. البته این اتفاق در نمایشگاه فیزیکی نیز رخ می‌داد و ناشران مطرح غرفه‌های بزرگ‌تری را به خود اختصاص می‌دادند، اما در آن ناشران کوچک اندک فروشی داشتند در حالی که ممکن است زمان جست جو در نمایشگاه مجازی، کتاب‌های ناشران بزرگ پیش‌تر نشان داده شود و به این ترتیب ناشران کوچک دیده نشوند.
تقویت سبد خانوار؛ پیش شرط رونق صنعت نشر
حقوقی اضافه می‌کند: این روزها نشر به صورت کامل تعطیل است و کم کم می‌توان گفت نشری وجود ندارد، علت این امر را نمی‌توان صرفاً در کرونا و تعطیلی‌های ناشی از آن دانست بلکه گرانی کاغذ، نقدینگی و سبد خانواده از عوامل نخستین مشکلات صنعت نشر محسوب می‌شوند.
وی تصریح می‌کند: مجلس جدید باید بر مساله فرهنگ تاکید بیشتری داشته باشد، چراکه فرهنگ مقوله اول است و تمام مشکلات و ناهنجاری‌هایی که در جامعه رخ می‌دهد به علت نبود فرهنگ سازی است که در یک سوی آن رسانه و سوی دیگر آن کتاب قرار دارد.
این ناشر ادامه می‌دهد: امیدوارم آینده بهتری در انتظار صنعت نشر باشد اما با شرایطی که در حال حاضر وجود دارد بعید می‌دانم که به این زودی‌ها رونق به نشر بازگردد چراکه پیش شرط آن تقویت سبد خانواده و قدرت مالی مردم است.
خانواده نشر پیشگام فرهنگ سازی در هر کشوری محسوب می‌شود و رسیدگی برای رفع نگرانی‌های آنها، کمک به بهبود فرهنگ خواهد بود. این روزها صنعت نشر به نفس نفس افتاده است و این امر مدام از سوی اهالی این صنعت و رسانه‌ها گوشزد می‌شود؛ شاید در حال حاضر بتوان خسارت وارد شده به آنها را جبران و قدری از بی مهری‌های اخیر نسبت به آنها را کاست اما اگر این مشکل عمیق‌تر شود جبران آن به این آسانی‌ها نخواهد بود. از سویی نباید شتاب کرد و بدون در نظر گرفتن تمامی زوایا تصمیمی نسنجیده گرفت چراکه بدنه این صنعت به حدی نحیف است که ممکن است با یک تلنگر نابجا فرو ریزد.
نظر شما