به گزارش خبرنگار ایمنا، در میان تمام خطوط زیبایی که با قلم خوشنویسی بر جان کاغذ زنده می شوند تعلیق خطی است که در پیچ و تاب روزگار نقش می آفریند، این خط که نخستین شیوه از خوشنویسی فارسی است در گذشته برای مکاتبات و مراسلات دیوانی و اداری استفاده میشد.
می توان گفت تعلیق نخستین خط کاملاً ایرانی اسلامی است که غفور اسکندری سخندری حدود دو دهه به باز احیایی آن کمک کرده است. او که متولد سال ۱۳۵۳ در شهرستان ایذه، رشد یافته در دامن کوه های سر به فلک کشیده سفید منگشت، در شرقی ترین و برفگیرترین مناطق خوزستان گام در عرصه هنری و خلق آثار بی بدیل ادبی و هنری گذاشت؛ خط را با جان نوشت، گویی که از این خط بوی طراوت و شمیم بهشتی می آید و هم اکنون او را احیاگر خط تعلیق می دانند که یکی از آراسته ترین و زیباترین خطوط ایرانی است. خبرنگار ایمنا با او گفت و گو کرده است که در ادامه آن را میخوانید:
خط ایرانی و انواع آن دارای اصالت و قدمتی شناخته شده در سراسر جهان است، در این میان شاهدیم که خط تعلیق با همه شکوه و کتابت زیبایش به دست فراموشی سپرده شده است. با توجه به تخصص شما در نگارش این خط، می‌خواهیم به کلام شما تعریفی از آن بشنویم.
خط تعلیق، خوشنویسی ویژه ایرانی است و ذوق سرشار هنروران و دانشوران ما، در خلق و آفرینش آن را به خوبی مشهود است که می توان به وضوح دید هر چند که با کمال تاسف چند قرن هست که این خط ناب و زیبا به فراموشی سپرده شده است. هویت اصلی و زادگاه خط تعلیق ایران است و خطاط ایرانی با این خط پیوندی تاریخی و عمیق دارد.
خاستگاه و ریشه این خط در ایران بوده و خلاقیت، ذوق و هنر ایرانی باعث این حرکت عظیم فرهنگی و هنری بوده و جالب است که بدانید همه خطوط ریشه ایرانی دارد و حتی خط کوفی نیز ریشه ایرانی داشته و از سرزمین ایران به سایر کشورهای اسلامی رفته و رواج پیدا کرده است؛ پیش از اسلام این خط را دبیره، دفیره، دین دبیره و پیرآموز گفته اند، بعدها انواع گوناگونی از خطوط به خصوص خط کوفی رواج یافت که حکومتی ۵۰۰ ساله در بین سایر خط ها داشته است. باید به این نکته مهم اشاره کرد که خوشنویسی ایرانی پیش از اسلام نیز وجود داشته اما بعد از اسلام خط ایرانی همنشین کلام وحی شد و در طول تاریخ، شکوه، قداست و کاربرد خود را همچنان حفظ کرده است.
از تاریخ باشکوه تلفیق ذوق و هنر خط ایرانی با گنجینه اسلامی بیشتر بگویید
اکنون هنر خط و خوشنویسی به عنوان یکی از هنرهای اسلامی مطرح است زیرا توانسته مهم ترین رسالت شایسته ای را که برای آن آفریده شده بر دوش بکشد و آن هم کتابت قرآن کریم است.
«ابن مقله بیضاوی شیرازی» مبدع و مخترع اقلام سته خط بوده و خطوط توقیع، محقق، رقاع، ریحان نسخ و ثلث از ابداعات این هنرور و دانشور شیرازی بوده است؛ پس از انقلابی که ابن مقله شیرازی در حوزه خط و خوشنویسی به وجود آورد خوشنویسی وارد مرحله تازه تری از تاریخ خود با پوسته جدیدی شد که آنهم خط وزین و پر رمز و راز تعلیق است؛ تعلیق ریشه خطوط شکسته و نستعلیق است که تا پیش از نستعلیق خط رسمی ایرانی بوده اما به دلیل سخت و دشوار بودن آن در خوانش و نوشتار آرام آرام از رونق افتاد؛ تعلیق یا ترسل خطی بود که با آن مکاتبات و مراسلات دیوانی و اداری را انجام می دادند این خط بسیار پیچیده و زیبا و هنری است و بعدها با ادغام خطوط تعلیق و نسخ، خط جدیدی به نام نسخ تعلیق یا نستعلیق به وجود آمد که عروس خطوط ایرانی اسلامی نام گرفته و خط رسمی ایران شد؛ ازسوی دیگر باید رد خط شکسته معاصر را از خود تعلیق و شکسته تعلیق گرفت که معتقدم خط شکسته ایرانی از نستعلیق گرفته نشده بلکه تولد یافته تعلیق و شکسته آن است و چنانچه که در مقالات ومصاحبه ها نیز به آن اشاره کردم دلیل محکم و متقنی برای نسبت دادن خط شکسته به خط نستعلیق وجود ندارد و این نسبت خیلی منطقی نیست و در یادداشتی که با عنوان خط شکسته پیش از نستعلیق یا پس از آن نوشته‌ام دلایل خودرا نیز کاملا تشریح کردم.
آخرین یادگار مشهور این خط نوشته چه کسی و مربوط به چه دوره ای از تاریخ است؟
خط تعلیق تا دو قرن پیش خط رسمی ایران بوده و مرحوم استاد حبیب الله فضائلی در کتاب تعلیم خط و اطلس خط به این موضوع اشاره کرده و می گوید: آخرین خوشنویسی که در اصفهان خط تعلیق می نوشت محمد کاظم واله اصفهانی بود که با نوشتن سنگ قبر خودش به کاروان تعلیق پایان داد و تعلیق برای همیشه بر گور واله نشست؛ البته باید گفت که استاد حبیب الله فضائلی هم از بزرگان خط و خوشنویسی بوده که در دو کتاب ارزنده اش نمونه هایی از همه خطوط و نیز خط تعلیق را به زیبایی نگاشته و دوستداران خط و خوشنویسی را با این خطوط آشنا کرده است.
در ایران خط تعلیق به طور کامل فراموش نشده بود و گهگاهی در گوشه و کنار ایران علاقه مندانی سطور، صفحه و ابیاتی با خط تعلیق نوشته اند که مرحوم استاد مرتضی عبدالرسولی از بزرگان تعلیق نویس است که درعهد معاصر ابیاتی از خیام را بر آرامگاهش نوشت و توسط استادان هنر کاشیکاری بر مقبره‌اش نصب شد؛ باید با قاطعیت گفت: آخرین باری که از معاصرین خط تعلیق دیده شده، صفحه ای از مرحوم استاد نصرالله معین (معین الکتاب اصفهانی) بوده که از روی خط خواجه اختیار منشی گنابادی مشق کرده است.
وجه تمایز و تفاوت خط تعلیق با دیگر سبک های خوشنویسی چیست؟
خط تعلیق بسیار پیچیده و تو در تو نوشته می‌شود که کار نوشتن و خواندن را دشوارتر می‌سازد و در عین حال خیلی فنی است. اما خطی فوق‌العاده هنری و بصری است و در نگارش هم بسیار سریع و تند با کلماتی به‌صورت متصل نوشته می‌شود. سوار کردن و چنگ‌زدن و ریتم خاصی که در آن ایجاد می‌شود زیبایی آن را دو چندان می‌کند.
شما را به عنوان یکی از خطاطان برجسته ایرانی و با عنوان "احیاگر خط تعلیق" می شناسیم، نظر خودتان در مورد این لقب و شناخت چیست؟
آسمان تاریخ خط، ستارگان پر فروغی همچون "خواجه اختیار منشی گنابادی" و محمدکاظم واله اصفهانی را به خود دیده است و ما ذره ایم در برابر این بزرگان اما اولین کسی که خط مرا دید، استاد علی شیرازی نستعلیق نویس و بنام کشور و اولین چهره شاخص خوشنویسی بود.
بیش از سه دهه خط نوشته ام و سالها با عشق به خط تعلیق، آن را کتابت کرده ام و تا زنده هستم به این فکر خواهم بود که باید خط تعلیق را جدی تر و عاشقانه تر و عارفانه تر بنویسم زمانی که شروع کردم به خط تعلیق حتا در بین خوشنویسان و خواص هم عده کمی با این خط آشنایی داشته و کمتر کسی آن را می نوشت.
به طور جدی و رسمی از اوایل دهه ۸۰ نوشتن خط تعلیق را آغاز کردم و در طی این دو دهه به این خط پرداختم. خواص خوشنویس و دوستان حوزه ی فرهنگ و هنر که بنده را می شناسند مرا احیاگر خط تعلیق می دانند و سال ها وقت صرف کرده ام تا که خط من بیچاره بدین قانون شد.
بعد از سالها انزوای خط تعلیق، درحال حاضر بنده در خوزستان و دوست نازنین ام استاد حسین فیض آبادی در تهران مشغول تدریس آن هستیم.
علاوه بر تدریس خط تاکنون بیش از ۵۰ خوشنویس ممتاز به جامعه خوشنویسی کشور تحویل داده ام و کتابی با نام "رساله خط سخن دری" تقدیم دوستداران این هنر و این رشته کرده ام که نظم و نثر پیرامون هنر خوشنویسی است و شاید هم نخستین رساله ای باشد که به روش قُدما نوشته شده است. مقدمه این کتاب را استاد یدالله کابلی خوانساری نوشته است و دوست شاعر و هنرورم وحید کیانی زحمت چاپ آن را کشیده که تا کنون دو بار در شمارگان محدود انتشار یافته است
وضعیت هنر باشکوه و اصیل خط و خوشنویسی را در ایران چگونه می بینید؟
در این عصر و دوره وضعیت خط کشور راضی کننده نیست؛ هرچند که در بین هنرجویان و خوشنویسان نوابغ زیادی دیده می شود ولی باید خاطر نشان کرد؛ متولیان فرهنگی برای اعتلا و گسترش هنر خط برنامه ای ندارند.
متاسفانه نبود برنامه، ضربه مهلکی بر پیکر هنر خوشنویسی ایرانی است اما در دیگر کشورهای اسلامی هنر خوشنویسی و هنرمند خوشنویس، قدر و منزلت بسیاری دارد در ایران "هنر خوار شد جادویی ارجمند" لذا وقتی درک و فهم هنری نباشد هنر و هنرور می میرد.
در میان گفته‌هایتان به نبود برنامه به عنوان ضربه ای مهلک بر پیکر هنر خوشنویسی اشاره کردید، به نظر شما مسولان باید برای ماندگاری این هنر و شکوفایی آن چه تمهیداتی بیندیشند؟
هنوز متولیان و مسئولان فرهنگ و هنر باور ندارند کشورهایی در حال تصاحب هنر و هنرمندان ایرانی هستند، باید با چه زبانی گفت که خط و هنر و فرهنگ اصیل ایرانی به تاراج رفته است. وقتی به هنر اهمیت داده نمی شود خوشنویس و هنرمند در گالریها و نمایشگاههای سایر کشورها به عرضه کارهای فاخر هنری خود می پردازد و آثارش را به فروش می رساند و هنرمند ایرانی در خانه و سرزمین خود جایگاه و پایگاهی ندارد و غریب است.
مسولان فرهنگی کشور باید برای حفظ هنر خط که میراث چند هزار ساله ایرانی است تمهیداتی بیندیشند، نه اینکه آنقدر هنرمند را دلزده، مایوس و ناامید کنند تا هنرمند، هنر را رها کند و به شغلی مشغول باشد که از سر اجبار انجام می دهد.
باید خوشنویس احساس امنیت کند و خوشنویسی یک شغل مستقل در نظر گرفته شود؛ امنیت شغلی و بیمه هنرمندان باید تامین شود و فضاهای هنری و نگارخانه ای در تمام نقاط کشور در اختیار آنان باشد تا هنر و فرهنگ کشور حفظ شود همین موارد کوچک می تواند راز ماندگاری و بقای هنر و فرهنگ ایرانی باشد.
گفت و گو از: آناهید بیدکانی بختیاروند _ خبرنگار ایمنا
نظر شما