به گزارش خبرنگار ایمنا، ثبت زمین لرزه‌ای مربوط به هزاره سوم پیش از میلاد در منطقه سگزآباد (بوئین زهرا) در ایران گواهی زلزله خیز بودن کشورمان است. زلزله‌های بزرگ در تاریخ ایران کم نبوده است. بیش از 20 زلزله بزرگ در صد سال اخیر در ایران ثبت شده؛ از زلزله رودبار و منجیل با بزرگی ۷،۴ درجه در مقیاس ریشتر و ۳۵ هزار نفر کشته در سال ۱۳۶۹ گرفته تا زلزله ۶ و نیم ریشتری بم در سال ۱۳۸۲ که حدود ۴۰ هزار نفر در اثر آن جان باختند. آخرین زلزله بزرگ کشورمان همین اواخر اتفاق افتاد؛ زلزله‌ای با قدرت ۷،۲ ریشتر در "ازگله" استان کرمانشاه که بیش از ۵۰۰ کشته و هزاران زخمی در پی داشت. از زلزله ۲۱ آبان ماه کرمانشاه تا امروز بیش از هزار پس‌لرزه در ایران اتفاق افتاده است. علاوه بر پس‌لرزه‌های حوالی استان کرمانشاه، زلزله‌های دیگری هم در ایران شاهد بوده‌ایم، مانند زلزله "هجدک" یا "کوهبنان" در کرمان و یا همین چند شب گذشته زلزله ۵،۲ ریشتری در پایتخت. پس از این زلزله اخیر در تهران که خوشبختانه تلفات جانی و مالی بالایی نداشت زنگ خطر ترس قوع زلزله مهیب تهران شدت گرفت، بازار شایعات رونق یافت و ترس مردم بیشتر شد.
براساس آمارها، ایران روی گسل زلزله قرار داد. در واقع کشور پهناور ایران بر روی یکی از دو کمربند بزرگ لرزه خیزی جهان موسوم به «آلپا» قرار گرفته است. بنا بر اعلام سایت ژئوفیزیک گسل‌های مهم ایران شامل گسل‌های فعال زاگرس در" کازرون، دنا، میناب، اردل، زردکوه، آغاجاری و مارون"، گسل‌های فعال در ایران مرکزی در "درونه، بینالود، میامی، ترود، انجیلو ، کلمرد، پشت بادام ، قم- زفره، ایندس، دهشیر، سروستان، شهداد، کوهبنان، جرجافک، گلباف، نایبند" و گسل‌های فعال در مناطق خاور و جنوب خاوری ایران در "نهبندان، بشاگرد، هریرود، کشف رود، همچنین در استان‌های آذربایجان گسل ارومیه - زرینه‌رود، آستارا، تبریز، سلطانیه"، همچنین گسل‌های البرز، سمنان، مشاء - فشم، کندوان، شمال تهران، دامغان، عطاری است.
در نقشه زیر می توانید پراکندگی گسل های اصلی و فرعی کشور را مشاهده کنید؛ رنگ قرمز نشان دهنده گسل‌های بزرگ و اصلی و رنگ بنفش نشانگر گسل‌های جانبی است. زلزله‌های مهیب غالبا در امتداد گسل‌های بزرگ و یا اصلی اتفاق می‌افتد.
درسی که زلزله کرمانشاه به زلزله شناسان داد
سید علیرضا زارعی، عضو کمیته کنترل نقشه‌های ایستایی سازمان نظام مهندسی استان اصفهان در گفتگو با خبرنگار ایمنا اظهارکرد: ایران کشوری لرزه خیز است که چندین ناحیه لرزه‌ای فعال دارد. با بررسی زلزله‌های ثبت شده از سالیان گذشته در ایران مشخص می‌شود، زلزله خیزی در کشور بالاست و وقوع زلزله پدیده‌ای نو محسوب نمی‌شود.
وی اضافه کرد: کشور در نقشه پهنه بندی زلزله به چهار ناحیه اصلی شامل سه بخش زاگرس، البرز و مکران تقسیم بندی شده که به همراه ناحیه ایران مرکزی و به دلایل تکتونیک صفحه‌ای(حرکات پوسته زمین) زلزله‌ها به وقوع می‌پیوندد.
استادیار و مدیرگروه مهندسی عمران دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان با بیان اینکه در بخش زلزله و سازه دو شاخه اصلی داریم، تصریح کرد: یکی بخش زلزله شناسی و دیگری مهندسی زلزله است که در بخش زلزله شناسی به رخداد و وقوع زلزله پرداخته می‌شود و در بخش مهندسی زلزله، رفتار لرزه‌ای سازه‌ها و عملکرد آنها و پیامدهای زلزله عنوان می‌شود.
زارعی با تاکید بر اینکه زلزله پدیده‌ای است که با آمار و احتمال سروکار دارد، افزود: باید بدانیم که آمار و احتمال بسیار تقریبی است و هیچگاه نمی‌توان به صورت کلی گفت آیا زلزله‌های اخیر به هم مربوط است یا خیز یا آیا این زلزله اخیر تهران پیش لرزه بوده یا زلزله اصلی، یا حتی پیش بینی کنیم زلزله چه زمانی اتفاق می‌افتد، بلکه تنها می‌توانیم بگوییم با توجه به لرزه خیزی ایران باید هوشیار باشیم و تاحد امکان کیفیت ساخت و سازها را افزایش دهیم.
این استاد دانشگاه بر لزوم ساخت و سازها بر طبق آیین نامه کشوری تاکید کرد و گفت: بر اساس آیین نامه طراحی ساختمان‌ها، سطوحی برای عملکرد ساختمان‌ها در نظر می‌گیرند. برای مقاوم سازی در برابر زلزله مجموعه مقررات ملی تحت عنوان مباحث ۲۲ گانه مقررات ملی تصویب شده که در اصفهان نیز ملزم به رعایت آن هستیم و اگر این قوانین به درستی رعایت شود مشکلی نخواهیم داشت. قاعدتا اگر ساختمانی طبق آیین نامه طراحی و اجرا شود، بعد از وقوع زلزله‌هایی این‌چنینی باید خسارات جانی به حداقل برسد.
وی افزود: متاسفانه بین طراحی و اجرا تفاوت‌هایی داریم که این تفاوت‌ها ایجاد مشکل می‌کند. اگر بخواهیم این موضوعات را ریشه یابی کنیم، بخشی از مشکل به ضوابط آیین نامه، نبود الزام و اجرای منطبق با آیین نامه و کمبود ناظر مقیم برمی‌گردد.
زارعی با بیان اینکه وقوع هر زلزله درسی به زلزله شناسان می‌دهد، تصریح کرد: اگر بتوانیم زلزله‌ها را به خوبی رصد کنیم، می‌توانیم از هر زلزله‌ای درسی بگیریم و خود را برای وقایع آینده بیشتر مجهز کنیم.
وی در مورد درسی که زلزله کرمانشاه به زلزله شناسان داد، گفت: در این زلزله دیدیم که اجزای غیر سازه‌ای و اتصالات آن به سازه دچار مشکل شد. این یعنی اینکه متاسفانه در فاز معماری دچار مشکل بودیم. در مورد خسارات کرمانشاه مشخص شد که آیین نامه مبسوط ۳۰۰ صفحه‌ای (تحت عنوان دستورالعمل طراحی سازه‌ای و الزامات و ضوابط عملکردی و اجرایی نمای خارجی ساختمان‌ها – نشریه شماره ۴۱۷ سازمان مدیریت و برنامه و بودجه) که در کشور برای جزییات اجرایی وجود دارد، به درستی اجرا نشده است.
فقدان مهندس ناظر مقیم در هنگام ساخت و ساز
عضو کمیته کنترل نقشه‌های ایستایی سازمان نظام مهندسی استان اصفهان تاکید کرد: در اکثر موارد سازه‌ها از لحاظ تیر و ستون و فونداسیون با اصول مهندسی منطبق است، ولی مشکل اینجاست که اجزای غیر سازه‌ای مانند اتصال نما به سازه هنوز دچار مشکل است.
محاسب و ناظر پایه دو نظام مهندسی بر لزوم مقیم بودن ناظران در هنگام ساخت و ساز بناها تاکید کرد و گفت: اکنون ناظر و مجری در زمان سفت کاری ساختمان نمی توانند این الزامات را به طور کامل کنترل و اجرا کنند و نظارت‌های ما به صورت دوره‌ای است. در صورتی که برای رفع این مشکل باید نقش مهندسی پر رنگ‌تر شود، مجریان ذی صلاح آموزش ببینند و به اجرای ساختمان‌ها بپردازند و ناظران به صورت مقیم در هنگام ساخت و ساز حضور داشته باشند.
زارعی عملکرد موثرتر مهندسان ناظر معماری را راه‌گشای حل این مشکل عنوان کرد و افزود: علاوه بر اینکه حضور ناظر مقیم باید حل شود. گاهی نقشه‌های ساخت و ساز در فاز دو نیست، بلکه نقشه مقدماتی است که در هنگام اجرا مشکلاتی ایجاد می‌کند، اما با ورود مجریان ذیصلاح و نظارت کارشناسان مقیم می‌توان مشکل را کاهش داد.
وی با بیان اینکه در حال حاضر با کثرت دانشجویان مواجه هستیم، اظهار کرد: می‌توانیم از فارغ التحصیلان این رشته در بخش مهندسان مجری یا مهندسان ناظر مقیم استفاده کنیم و با تخصصی‌تر کردن نظارت ساختمان‌ها، خسارات احتمالی را به حداقل برسانیم.
نیامدن زلزله دلیلی بر هرگز نیامدن آن نیست
زارعی در پاسخ به این پرسش که آیا امکان وقوع زلزله مهلک در اصفهان وجود دارد یا خیر، گفت: دانشمندان لرزه شناسی کشور در مورد اصفهان دو نظریه احتمالی دارند. در مورد اول می‌گویند، به دلیل اینکه اصفهان از گسل مرکز فاصله دارد لرزه خیزی چندان بالایی ندارد، اما دومین احتمال اینکه در علم لرزه شناسی دانشمندان معتقدند برخی گسل‌های کور در زمین وجود دارد که شناخته نشده و امکان فعال شدن آنها وجود دارد که این گسل‌ها در اصفهان و یا هر نقطه از دنیا ممکن است وجود داشته باشد.
استادیار و مدیرگروه مهندسی عمران دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان تاکید کرد: بنابراین دو رویکرد، احتیاط این است که امکان وقوع زلزله در اصفهان را در نظر داشته باشیم و ساختمان‌هایی با شرایط استاندارد جهانی مقاوم در برابر زلزله بسازیم.
عضو هیئت علمی دانشگاه ادامه داد: همین رخداد در مورد بم نیز اتفاق افتاد، ۲۵۰۰ سال زلزله نیامد ولی بعد از آن زلزله‌ای مهیب ارگ بم با قدمت ۲۵۰۰ ساله با تلی از خاک یکسان کرد. پس در علم زلزله شناسی می گوییم، نیامدن زلزله دلیلی بر نیامدن آن نیست!
وی با بیان اینکه ساختمان‌های تاریخی و بنایی (ساختمان‌هایی که اسکلت باربر مناسبی ندارند) آسیب پذیرترین ساختمان‌ها است، تصریح کرد: در زلزله‌های متعارف در ساختمان‌های مهندسی ساز نگرانی وجود ندارد، اما نگرانی بابت ساختمان‌های قدیمی، بنایی و زلزله‌های متوسط به بالا همواره وجود دارد. بهترین راهکار این است که ساختمان‌های آسیب پذیر را شناسایی کنیم، نقشه پهنه بندی برای آسیب پذیری ساختمان‌ها ارائه دهیم و با لکه گذاری روی نقشه و مشخص کردن مناطق آسیب پذیر و با اختصاص بودجه مبتنی بر ریسک لرزه‌ای بتوانیم خسارات احتمالی را کاهش دهیم.
زارعی تاکید کرد: نباید منتظر بمانیم تا حادثه رخ دهد و بعد فکر چاره باشیم، باید علاج فاجعه را قبل از وقوع آن کنیم، در غیر این صورت بحران را نمی‌توانیم مدیریت کنیم.
استفاده از فن‌آوری روز برای داشتن ساختمان هایی مقاوم
محاسب و ناظر پایه دو نظام مهندسی در مورد وضعیت ساختمان‌های استان اصفهان گفت: در اصفهان در ساختمان‌هایی که طی چندسال اخیر ساخته شده تا حد قابل قبولی حداقل استانداردهای لازم رعایت شده است، در صورتی کهساختمان‌ها مهندسی ساز و دارای تاییدیه ایستایی از سازمان نظام مهندسی استان و یا شهرداری باشند، امید داریم مشکلات چندانی در برابر زلزله‌های متوسط در استان نداشته باشند، اما ساختمان‌های بسیاری نیز در شهر داریم که مالکان به صورت خلاف ساخته و اصول مهندسی را رعایت نکرده‌اند، در مورد این ساختمان‌ها نمی‌توانیم مطمئن باشیم و قطعا در صورت وقوع حادثه، دچار آسیب جدی می‌شوند.
وی تاکید کرد: در کشور علم روز را داریم، اما عمل نمیکنیم! می‌دانیم چطور ساختمان‌هایی مقاوم و اصولی بسازیم، اما در بخش اجرا گاهی دچار کاستی‌هایی هستیم.
زارعی علت را کمرنگ شدن نقش مهندسان و اهمیت ندادن کارفرما به نظارت و خدمات مهندسی عنوان کرد و گفت: در حال حاضر اشخاصی بدون مدرک فنی و بدون داشتن تحصیلات رشته عمران اقدام به ساختمان سازی می‌کنند که این اشتباه بزرگی است و باید جلوی آن گرفته شود.
عضو هیئت علمی دانشگاه تصریح کرد: برای داشتن ساختمان‌هایی مقاوم، راهی جز استفاده از تکنیک‌ها و فناوری‌های روز دنیا وجود ندارد. باید به سمت سبک سازی، استفاده از فناوری‌های نوین و تکنیک‌های جداساز لرزه ای در مهندسی عمران برویم. علاوه بر اینکه باید شرایط بهره برداری از ساختمان که مجموعه قوانینی در معماری، مکانیک و برق است را رعایت کنیم. دنیا در حال حاضر مرحله ساخت سازه‌های مقاوم در برابر زلزله را رد کرده و دنبال تامین عملکرد مطلوب اجزای غیر سازه‌ای است!
دکترای تخصصی در رشته مهندسی عمران گرایش مهندسی سازه و زلزله به طرح توسعه بیمارستان صدوقی در اصفهان اشاره کرد و گفت: این بیمارستان با جداساز لرزه‌ای ساخته شده که این یعنی استفاده از تکنولوژی روز دنیا. روش ساخت این مرکز می‌تواند راهی برای دیگر ساختمان‌های شهر باشد. زیرا در بخش شهرسازی ساختمان‌هایی مانند بیمارستان‌ها، فرمانداری‌ها، مساجد و نیروی انتظامی که در شرایط نجات و امداد نقش اساسی دارند، باید به‌گونه‌ای طراحی شود که ۲۰ تا ۴۰ درصد بار زلزله بیشتری در مقایسه با دیگر ساختمان‌ها تحمل کنند.
وی در نهایت ابراز امیدواری کرد: با اجرای صحیح اصول مقررات ملی ساختمان بتوانیم در مسیر کاهش خسارات ناشی از چنین پدیده‌های طبیعی گام‌های موثری برداریم.
گفت و گو از: آیدا علی اکبری- ایمنا
نظر شما