به گزارش ایمنا، علت اصلی وقوع زلزله به طور دقیق مشخص نیست. دلیل اصلی وقوع زلزله را می‌توان افزایش فشار بیش از حد داخل سنگ ها و طبقات درونی زمین بیان کرد. این فشار به حدی است که در سنگ گسستگی بوجود می‌آید و دو قطعه سنگ در امتداد سطح شکستگی نسبت به یکدیگر حرکت می‌کنند. به سطح شکستگی که توأم با جابجایی است، گسل گفته می‌شود. وقتی که سنگ شکسته می‌شود، مقدار انرژی که در زمان طولانی در برابر شکستگی حالتهای مختلفی را برای آزادسازی انر‍ژی نهفته شده بوجود می‌آورد.

بطوری که در ابتدا فشار و نیروهای درونی ممکن است باعث ایجاد یکسری لرزه‌های خفیف و کوچک در سنگ ها شود که پیش لرزه نامیده می‌شود. بعد از اینکه فشار درونی بر مقاومت سنگها غلبه کرد انرژی نهفته آزاد می‌گردد و زمین لرزه زلزله اصلی رخ می‌دهد، البته نباید از اثر لرزشهای کوچکی که بعد از زمین لرزه اصلی نیز اتفاق می‌افتد و به نام پس لرزه معروف هستند، چشم پوشی کرد. لرزه ، پیش لرزه ، لرزه اصلی و پس لرزه مجموعا یک زمین لرزه را نشان می‌دهند.

باید توجه داشت که تمام زلزله‌ها با پیش لرزه‌ها همراه نیست و همچنین پیش لرزه را نمی‌توان مقدمه وقوع یک زلزله بزرگ دانست، زیرا در بسیاری از موارد یک زلزله مخرب خود یک پیش لرزه فوق العاده مخربی بوده است که در تعقیب آن اتفاق افتاده است. همچنین در بسیاری از زمین لرزه‌ها زلزله اصلی بدون هیچ لرزه قبلی و یکباره اتفاق می‌افتند، زلزله‌هایی هم در اثر عوامل دیگر مثل ریزشها (مثلا ریزش سقف بخارهای آهکی و زمین لغزشها) و یا در بعضی موارد فعالیتهای آتشفشانی نیز بوجود می‌آید که مقدار و شدت آنها کمتر است.

تاثیر مقیاس صفر تا ۹ ریشتر بر روی زمین 

هنگامی که زمین شروع به لرزیدن می‌کند، ابزار نوشتن لرزه‌نگار مانند یک پاندول حرکت می‌کند که بستگی به نوع لرزش زمین دارد. هر چه زمین‌لرزه شدیدتر باشد، پاندول لرزه‌نگار نیز محکم‌تر تکان می‌خورد.  اطلاعات ثبت شده پس از انجام یک سری الگوریتم‌ها و محاسبات پیچیده، تبدیل به اعدادی می‌شوند که آن را با عنوان «مقیاس ریشتر» می‌شناسیم. در مقیاس ریشتر صفر الی ۱ ریشتر غیرقابل شناسایی، ۲ ریشتر انسان‌ها قادر به احساسش نیستند، سه ریشتر، در نواحی نزدیک کانون زمین‌لرزه قابل احساس است، ۴ ریشتر، موجب لرزش ساختمان‌ها و نیز صدمات کمی می شود.

در زلزله ۵ریشتر،  خساراتی بر ساختمان‌هایی که ضعیف هستند وارد می شود، همچنین می‌تواند خسارات اندکی نیز بر ساختمان‌های مستحکم وارد آورد؛ ۶ ریشتر، موجب لرزش‌های شدید در نواحی کانون زمین‌لرزه می‌شود و حتی صدمات و خساراتی بر ساختمان‌های ضد زلزله نیز وارد می‌شود؛ ۷ ریشتر صدماتی بر ساختمان‌های مستحکم وارد می کند؛ ۸ ریشتر صدماتی بر نواحی بزرگ یا حتی کشور وارد می‌شود؛ و ۹ ریشتر، خسارات و صدمات بسیار شدید بر تمامی بناها و ساختمان‌ها وارد می کند. امواج زلزله روی زمین قابل مشاهده می‌شود که وضعیت زمین در این نقطه برای همیشه عوض می‌شود.

پیش بینی زلزله امکان پذیر نیست

علی رغم پیشرفت های علمی اما پیچیدگی پدیده های زمین ساختی به قدری گسترده است که بشر را در پیش بینی وقوع زلزله ناتوان کرده و باید گفت ماهیت پیش نشانگرهای زلزله به صورتی است که همه آنها در تمامی زمین لرزه ها وجود ندارند و لذا نمی توان با تمرکز بریک نشانگر، وقوع یا عدم وقوع زمین لرزه را در یک منطقه یا محدوده زمانی مشخص پیش بینی کرد.

تاکنون دهها پیش نشانگر مختلف برای زمین لرزه شناسایی شده که مهمترین آنها پیش نشانگر های آبشناختی، لرزه شناختی، تغییرات مقاومت الکتریکی زمین، الگوی اتساع پذیری پوسته زمین، ابرهای یونی، پیش نشانگرهای نوری ، الکترومغناطیسی و بالاخره پیش نشانگرهای زیست شناختی هستند.

ایران؛ دهمین کشور زلزله خیز جهان است

موسسه زمین شناسی آمریکا در آماری اعلام کرده است که سالانه به طور میانگین بیش از یک میلیون و ۴۴۴ هزار زلزله با بزرگی بیش از ۲ ریشتر در دنیا رخ می‌دهد که بزرگی حدود ۱۴۴هزار و ۴۶۹ زمین لرزه بیش از سه ریشتر و بزرگی حدود هزار و ۴۷۰ زمین لرزه بیش از پنج ریشتر است.

ایران دارای گسل هایی مهمی همچون زاگرس در کازرون، دنا، میناب، اردل، زردکوه، گسل آغاجاری، گسل مارون، گسل های فعال در ایران مرکزی نیز در درونه، بینالود، میامی، ترود، انجیلو ، کلمرد، پشت‌ بادام ، قم- زفره، ایندس، دهشیر، سروستان، شهداد، کوهبنان، جرجافک، گلباف، نایبند و گسل های فعال در مناطق خاور و جنوب خاوری ایران در نهبندان، بشاگرد، هریرود، کشف‌ رود، همچنین در استان های آذربایجان گسل ارومیه - زرینه‌رود، آستارا، تبریز، سلطانیه، همچنین گسل‌ های البرز، سمنان، مشاء - فشم، کندوان، شمال تهران، دامغان، عطاری است.
این گسل ها نیز دلیل اصلی بروز و وقوع زمین لرزه در شهرهای مختلف کشور است. ایران به دلیل قرار گرفتن بر روی گسل های فعال همیشه با این پدیده دست به گریبان بوده است. بر اساس آمار ایران ششمین بلاخیز جهان، چهارمین کشور از لحاظ بروز بلایای طبیعی در آسیا و دهمین کشور زلزله خیز جهان است بنابراین براساس موقعیت جغرافیایی بروز بلایای طبیعی اجتناب ناپذیر بوده و نیازمند شناخت صحیح از شرایط و مدیریت آن است.

مهدی زارع، استاد پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله گفت: مناطق خطرناک از نظر رخداد زمین لرزه در پیرامون گسل های فعال ایران هستند، این گسل ها بیشتر در نواحی مرز بین کوه ها و دشت های ایران قرار گرفته اند. در راستا و مرزهای ساختار در نواحی البرز، زاگرس، کپه داغ، ایران مرکزی، حاشیه های کویر مرکزی ایران، آذربایجان، لوت و مکران مهمترین گسل های فعال ایران را می توان مشاهده کرد.

زلزله مرز عراق و ایران از نگاه آمار و ارقام

زلزله ساعت ۲۱ و ۴۸دقیقه روز یکشنبه ۲۱ آبان در ۳۰ کیلومتری شمال غرب سرپل ذهاب و ۳۲ کیلومتری جنوب غرب حلبچه در ناحیه مرزی ایران و عراق رخ داد و کانون این زلزله در مرز ایران و عراق و در داخل خاک عراق واقع بوده است که هنوز گسل مسبب این رخداد مشخص نیست ولی گسل فعال خمیدگی جبهه کوهستان زاگرس و گسلهای پهنه گسله ذهاب (یا سرپل ذهاب) در همین منطقه قرار دارد.

این زلزله را حدود ۱۵۰ میلیون نفر در ایران و عراق و در هر دو پایتخت حس کرده اند ولی طبیعتا رخداد آن به تحریک گسلهای دور از منطقه رومرکزی (مثلا گسلهای تهران، تبریز، قم یا ... ) ربطی ندارد.

تاکنون ۲۰۷ جسد توسط پزشکی قانونی استان کرمانشاه معاینه و برای آنان جواز دفن صادر شده است. تا این لحظه تعداد اجساد معاینه شده در شهرستان سرپل ذهاب ۱۴۲، اسلام آباد غرب ۲۲، ثلاث باباجانی ۱۵، کرند غرب ۱۴ و قصر شیرین نیز ۱۴ نفر بوده است که در مجموع به ۲۰۷ تن می رسد. همچنین آمار تعداد مصدومان از سوی وزارت بهداشت تاکنون ۲ هزار و ۵۰۴ نفر اعلام شده است.

مرادی، رییس مرکز لرزه نگاری کشور درباره جزئیات زمین لرزه کرمانشاه  گفت: در ایران این زمین لرزه ۷/۳ریشتر اعلام شد و بقیه موسسات لرزه نگاری بین المللی هم اصلاح کردند، این زلزله در مرز استان کرمانشاه و عراق رخ داده، با توجه به اینکه شدت داشته، صدماتی دارد.

وی با تاکید بر اینکه، این زمین لرزه جزو زلزله های کم عمق به حساب می آید گفت: این زلزله شدید، پس لرزه های زیادی دارد و ممکن است ماه ها هم ادامه داشته باشد؛ این زلزله اصلی بوده و از این به بعد شاهد پس لرزه ها با قدرت کمتر اما تعداد بالاتر هستیم.

رعایت نکات ایمنی هنگام وقوع زلزله

• اگر ساختمان مسکونی شما با خطر ریزش، روبه رو است، به پناهگاهها یا نقاط امن بروید.
• از آسانسور، استفاده نکنید و از اشیای بلند، سنگین و ناپایدار فاصله بگیرید.
• اگر در داخل ساختمان هستید روی زمین بنشینید و به کمک بازوها و دستهای خود، سر و پشت گردن را محافظت کنید، یا اینکه زیر یک میز محکم بنشینید و به پایه آن بچسبید؛ و یا زیر درگاهی یا گوشه های اتاق بایستید.
• اگر در اتومبیل هستید، آن را در سمت راست خیابان متوقف کنید تا سمت چپ، برای عبور خودروهای امدادی، باز باشد، سپس اتومبیل را خاموش کنید ولی کلید را از جایش بیرون نیاورید. در داخل اتومبیل بمانید و از رادیو برای گرفتن اطلاعات بیشتر کمک بگیرید.
• در، رو یا زیر پُلها یا گذرگاهها رانندگی نکنید.
• اگر در فروشگاه، سینما یا ساختمانهای پر ازدحام هستید، از هجوم به سمت درهای خروجی خودداری کنید. فقط سعی کنید از ویترینها، قفسه ها و سایر اشیای سنگین فاصله بگیرید.
• در صورتی که روی ویلچر هستید به جای امن پناه ببرید.
• اگر در آزمایشگاهها و مکانهای مشابه هستید تا حد امکان از مواد شیمیایی دور شوید.
• برای دریافت آخرین اطلاعات و راهنمایی لازم به رادیو گوش دهید.
• از تلفن، جز در موارد ضروری، استفاده نکنید، خطوط تلفن باید برای تماسهای ضروری آزاد باشد.
• اگر هنگام وقوع زمین لرزه در حال خارج شدن از ساختمان و یا خارج از آن هستید، اولین کاری که باید انجام
• دهید این است که سر خود را در مقابل خطر ریزش به کمک اشیایی مانند کیف، کتاب و یا تخته محافظت کنید. در صورت در دسترس نبودن این اشیاء، از پشت دستتان استفاده کنید.
• اگر در خارج از منزل هستید به نقطه امنی دور از ساختمانها، درختان و سیمهای برق پناه ببرید.
• مراقب خیابانهای دارای شکستگی، شکافهای زمین، آتش سوزی و ترکیدگی لوله های آب باشید تا هنگام گریز از خانه، صدمه نبینید.
• فوراً از خیابانها و کوچه های تنگ و باریک خارج شوید.
• از پُلهای عابر پیاده و پلهای ماشین رو، دور شوید.
• از دیوارهای سنگ کاری شده، بخاری دیواری و شیشه های بزرگ فاصله بگیرید.
• تا توقف کامل زلزله، در جای خود بمانید.
• کپسول آتش نشانی مناسبی در منزل داشته باشید، در مورد نحوه استفاده از آن، آموزش ببینید و حتی الامکان آن را در آشپزخانه قرار دهید.