"سانسون" سفیر پادشاه فرانسه که در عهد شاه سلیمان صفوی به اصفهان می‌آید نیز با اشاره به خشک شدن زاینده‌رود در فصل تابستان، می‌گوید شاه نقشه ای را در نظر گرفته که آب کارون را که رودخانه بزرگی در ۱۲ فرسنگی بالای اصفهان است و فقط کوهی آن را از زاینده‌رود جدا می‌سازد به آن ملحق کند. به نوشته سفیر پادشاه فرانسه، "مسیو ژنه"، مهندس فرانسوی نیز الحاق آنها را بر عهده گرفته است. با این حال هم او خبر می دهد که پروژه با کارشکنی صدراعظم وقت، شیخ علی خان زنگنه، متوقف می شود چراکه شیخ علی خان گمان می‌کند در صورت پر شدن زاینده‌رود، دیگر محصولات او در کرمانشاه و همدان در بازار اصفهان فروش نخواهند رفت.
کار انتقال آب به زاینده رود در عهد صفوی و قاجار چندان پیشرفتی نمی کند اگرچه در اوایل مشروطیت مردم "سده" پیشنهاد می‌کنند که کار انتقال آب از سرگرفته شود و مخارج آن را دویست هزارتومان برآورد می کنند اما این طرح نیز به اجرا در نمی آید.
با این حال سرانجام در سال ۱۳۲۷ هجری شمسی کلنگ تونل کوهرنگ به زمین زده می شود در ۲۴ مهر ۱۳۳۲ شمسی نخستین تونل انتقال آب به زاینده رود افتتاح می شود. تا این زمان همچنان خشکسالی ادواری در کنار پرآبی سال‌های پر بارش گاه و بی گاه چهره زاینده رود را تغییر می‌دهد. در این میان عکاسان قاجاری که به اصفهان سفر می کرده اند یا عکاسان اصفهانی چون "میناس" عکس های زیادی از سال های خشکی و پرآبی زنده رود در عهد قاجار عکاسی کرده‌اند. از تاریخ عکس ها اطلاع دقیقی در دست نیست و تنها نام عکاسان این عکس ها که ارنست هولتزر، آنتوان سوریوگین و میناس هستند برای ما مشخص است.
در این خصوص محمد کوشافر عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی در صفحه وبلاگ خود در خصوص این عکس ها و خشکی زاینده رود در ادوار مختلف، می گوید: عکس‌هایی درباره خشکی رودخانه زاینده رود در دورۀ قاجار منتشر شده، طبیعی به نظر نمی رسد و پرسش‌هایی را درباره صحت عکس ها مطرح می کند.
وی معتقد: هر سیستمی پایدار، در مقاطعی می تواند دچار تنش شود اما با سیستم خود تنظیمی که از ویژگی های یک سیستم پایدار است می تواند دوباره به شرایط پایدارش بازگردد. زاینده‌رود نیز اگر در مقاطعی از تاریخ تنش داشته است کوتاه مدت بوده و خود را ترمیم کرده، بنابراین همیشه پایدار بوده است. اما از سال ۸۶-۸۵ خشکی رودخانه تقریبا پیوسته بوده و سیستم با خروج از حالت طبیعی خود، دیگر قادر به خود تنظیمی نبوده و به حالت ناپایدار درآمده است.
کوشافر تاکید می کند: ماهیت و نوع خشکی های رودخانه در گذشته و زمان حال متفاوت بوده است و اصولا این دو خشکی قابل مقایسه نیست.
وی در توضیحات عکس های منتشره در این رسانه ها، می گوید: هیچ یک از این عکس‌ها گواه خشکی کامل بستر رودخانه نیست، بستر رودخانه برای نخستین بار در دهه‌های ۶۰ و ۷۰ کاملاً تسطیح شد و پیش از آن در مواقع کم آبی، آب زاینده‌رود به صورت نهرهای باریکی از مرکز و کناره‌های زاینده‌رود جریان داشت کما اینکه در تصویر نخست دوفرورفتگی، یکی در مقابل دهانۀ هفتم و یکی در انتهای تصویر قابل تشخیص است که محل عبور آب است.
وی ادامه می دهد: در همین تصویر کابل های برق رسانی شهری مشاهده می شود. نخستین مولد برق اصفهان که بسیار هم کوچک بود در سال ۱۳۰۶ افتتاح شد و در سال ۱۳۱۶ برای اولین بار کابل ها از روی رودخانه عبور کرد. به نظر می رسد اگر در این تاریخ رودخانه اینگونه که در عکس نشان داده خشک شده باشد باید در حافظه بخشی از مردم اصفهان باشد که در این مورد نیاز به تحقیق بیشتر است.
این عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی با اشاره به اینکه در تصویر ۲ مقداری آب در کنار غرفه‌های مرکزی (کریاس) مشاهده می‌شود که ناشی از جریان آب مرکزی است، می افزاید: در تصویر ۳ که هولستر از آن به نام کتان‌شویان یاد می‌کند کارگرانی را نشان می‌دهد که برای شستن پارچه‌های قلمکار و خشک کردن آن در جنوب سی‌وسه‌پل کنار رودخانه آمده‌اند و این خود حاکی از آن است که شریان آب در رودخانه کاملاً قطع نشده است.
وی می گوید: در تصویر ۴ زنانی را کنار غرفۀ جنوبی پل خواجو که آب مادی کرارج از آن عبور می‌کند نشان می‌دهد. در همین دوران سهم آب براآن و رودشت از میان رودخانه عبور می‌کرده است.
کوشافر معتقد است: به‌طور کلی در تمام دوره های خشکی، بر اساس اسناد موجود هیچگاه خشکی رودخانه به صورت کامل نبوده و در هر حال آبراهه ای گرچه کم آب در بستر رودخانه جاری بوده و بنابراین هرگز شریان حیات محیط زیست رودخانه قطع نمی‌شده است.
نظر شما