به گزارش ایمنا جمهوری اسلامی ایران با وجود محققان و پژوهشگران برتر داخلی توانسته است پس از پیروزی انقلاب و به ویژه در در دهه اخیر گام های بلندی را در حوزه سلامت جامعه بردارد و تاکنون تحریم ها نه تنها مانعی برای این حرکت شتابنده نبوده بلکه موجب شده است که این حرکت رو به جلو با شتاب و سرعت بیشتری انجام شود. شايد ذكر مهم‌ترين دستاوردهاي دانش پزشكي در سال‌هاي بعد از انقلاب نيز خود كتابي قطور شود اما در اينجا جا دارد برخي از مهم‌ترين اين دستاوردها را مرور كنيم.
دستیابی به فناوری های سلول های بنیادی
ایران در زمینه فناوری و تحقیقات سلول های بنیادی به عنوان ۱۰ کشور برتر جهان محسوب می شود و محققان ایرانی توانسته اند از سلول های بنیادی حتی در پیوندهای مغز و استخوان ، پوست و ترمیم بافت آسیب دیده قلب استفاده کنند و همچنین شبیه سازی سلول های بنیادی در پژوهشکده رویان و اصفهان انجام شده است که در نوع خود بی نظیر است. علاوه براین استفاده از سلول های بنیادی در پیوند قرینه چشم ، تزریقPRP ، تکثیر سلول های بنیادی بندناف به منظور درمان سرطان یا صدمات بافت قلب و عصب و سلول های استخوانی، ترمیم ضایعات نخاعی، شبیه سازی و تولید سلول های بنیادی جنین از جمله دستاوردهای بزرگ کشور ما در عرصه فناوری های نوین است. هم اکنون سلول های بنیادین جنینی و علم شبیه سازی نیز در کشور به دانشی بومی تبدیل شده است و شبیه سازی حیواناتی چون بز، گوسفند و گوساله در سال های اخیر باعث شده ایران در زمینه سلول های بنیادی در جمع کشورهای مطرح در این زمینه قرار گیرد. این در حالی است که امروزه محققان کشورمان از سلول های بنیادی در رفع آسیب های نای ، ترمیم نارسایی قلبی و کبدی و نارسایی عروق در دیابت استفاده می کنند. دستیابی ایران به فناوری فرآوری سلول های جنینی با هدف درمان بیماری های صعب العلاج نیز یکی دیگر از دستاوردهای محققان ایرانی در حوزه پزشکی است.
ساخت و تولید داروهای جدید و نو ترکیب
ساخت و تولید نخستین نانوداروی تزریقی ضدسرطان خاورمیانه با نام تجاری ˈسینا دوکسوزومˈ یکی از اقدامات مهم محققان کشورمان درسال های پس از انقلاب بوده است . این نانو دارو نوعی آنتی بیوتیک قابل استفاده در انواع سرطان ناحیه شکمی است. ˈسینا دوکسوزومˈ مشابه داروی خارجی ˈداکسیلˈ داروی شیمی درمانی تزریقی است که در انحصار یک شرکت آمریکایی بود. ساخت واکسن آنفلوآنزا و سرطان سینه زنان را نیز می توان به عنوان گام های اساسی در تولید واکسن در کشور قلمداد کرد. همچنین رونمایی از ۶ داروی جدید بیوتکنولوژیک ایرانی شامل ۲ قلم داروی نوترکیب و ۴ نوع ماده اولیه دارویی در قالب طرح کلان ملی فناوری ˈتولید داروهای وارداتیˈ انجام شد که تولید این داروها از مهمترین دست آوردهای دارویی در عرصه پزشکی است. این در حالی است که واکسن آسم و واکسن آلرژی برای اولین بار در دنیا توسط شرکت ایرانی ˈدارو درمان ایرواک ˈ ساخته شدند.
دستیابی محققان کشور به دانش فنی تولید داروی فاکتور ۷
در شهریورماه سال ۹۱ محققان کشور با دستیابی به دانش فنی تولید داروی فاکتور ۷ موفق شدند نام ایران را به عنوان دومین کشور تولید کننده این دارو برای کمک به درمان بیماران مبتلا به هموفیلی ثبت کنند. این دارو به عنوان اولین داروی بیوکسی میلار فاکتور ۷ انعقادی فعال نوترکیب در دنیا شناخته می‌شود که با چندین مورد مطالعه پیش بالینی و آزمایشگاهی و نیز طی کارآزمایی های بالینی مختلف شباهت کامل آن با اثر بخشی و ایمن بودن با داروی برند اصلی که هم اکنون در دنیا استفاده می‌شود به اثبات رسید. این دارو جزء داروهای نوترکیب مشتق شده از پلاسما است.
تولید دارویی برای درمان نازایی توسط پژوهشگران کشور
داروی "سترورلیکس استات" که برای القای باروری در درمان نازایی مورد استفاده قرار می‌گیرد، سال گذشته از سوی پژوهشگران کشور تولید شد. این دارو به صورت تزریق زیرجلدی است و در حال حاضر ویال‌های تزریقی آن در دوزهای ۰.۲۵ و ۳ میلی‌گرمی ساخته می‌شوند. درمان سرطان‌های سینه و پروستات، اندومتریوز، هایپرپلازی پرستات و فیبروئید رحم از دیگر کاربردهای این دارو است.
تولید داروی درمان سکته قلبی و شیمی درمانی توسط محققان کشور
پژوهشگران پارک علم و فناوری پردیس، ۲ داروی بیوتکنولوژی برای حل کردن لخته های خون در بیماران سکته قلبی و افزایش میزان گلبول سفید در بیماری‌های شیمی درمانی عرضه کردند و امیدوارند تا سال آینده این دارو به بازار کشور عرضه شود. رتپلیز RETEPLASE نام دارویی است که برای درمان سکته‌های قلبی عرضه شده است. این دارو قادر به حل کردن لخته‌های خون است و در صورتی که تا ۳ ساعت اول پس از سکته قلبی به بیمار تزریق شود ماهیچه‌های قلب سالم باقی می‌مانند. داروی "پگاستریم" از دیگر داروهای عرضه شده است. این دارو یکی از مهمترین داروها برای درمان کمبود گلبول سفید ناشی از هر نوع شیمی درمانی است. این دارو همچنین در کودکانی که مبتلا به بیماری نقص ایمنی بدن هستند نیز تجویز می‌شود.
رونمایی از داروی ایرانی ضد سرطان همزمان با سی و پنجمین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی
نخستین داروی ایرانی "بیوسیمیلار" ضد سرطان، در بهمن ماه سال 92 با حضور معاون وزیر بهداشت و رئیس سازمان غذا دارو در محل شرکت دارویی "سیناژن" رونمایی شد. این دارو برای نخستین بار است که در داخل کشور به تولید می‌رسد و مراحل مختلف آزمایشگاهی و کارآزمایی بالینی را پشت سر گذاشته است. داروی بیوسیمیلار که "پگاژن" نام دارد، در دنیا تنها توسط یک شرکت آمریکایی تولید می شود، از مرحله تولید ماده اولیه و کشت سلول توسط محققین، متخصصین ایرانی شرکت "سیناژن" تولید و پس از گذر از آزمونهای متعدد آزمایشگاهی، حیوانی و بالینی به تولید انبوه رسیده است. این دارو بر اساس آخرین سطح فن آوری تولید داروهای نوترکیب تولید شده و تبدیل آن به شکل "پگیله" باعث سهولت مصرف بیماران و افزایش کارایی آن می‌شود. این تکنولوژی در حال حاضر در اختیار کشورهای بسیار معدودی در دنیا قرار دارد و ایران اولین تولیدکننده داروی "بیوسیمیلار" از این نوع است.
بهره برداری از دستگاه سانتریفیوژ توبولار برای تولید واکسن و دارو
فناوری دستگاه سانتریفیوژ توبولار، فناوری است که یکی از شاخه‌های دانش اتمی است و با همکاری کشور لهستان تولید شده و در درمان بیماران سرطانی که غده های آنها نیازمند رادیوترافی است مورد استفاده قرار می گیرد. این دستگاه در صنعت داروسازی به ویژه تولید داروهای نوترکیب کاربرد دارد.
موفقیت در انجام جراحی ها بزرگ
پزشکان ایران برای نخستین بار در جهان موفق به آنژیوگرافی عروق کرونری قلب گوسفند به روش Seldinger در مرکز قلب و عروق شهید رجایی شدند. این کار با هدف دسترسی به روشهای درمان سکته های قلبی با استفاده ازسلول های بنیادی و بدون نیاز به جراحی باز قلبی انجام شده است. همچنین نخستین عمل جراحی مایوتومی مری به روش لاپاروسکوپیک در کودکان در بیمارستان میلاد تهران با موفقیت انجام شد. این عمل جراحی از جدید ترین روش های درمانی است. هم اکنون در ۲۵ استان کشور مرکز جراحی قلب وجود دارد که در هشت مرکز آن ˈپیوند قلبˈ انجام می شود . پژوهشگران مرکز تحقیقات چشم دانشگاه علوم پزشکی مشهد امسال برای نخستین بار در کشور موفق به ساخت چسب بافتی با نام ˈاتولوگوسˈ برای استفاده در عمل جراحی ناخنک چشم شدند. چسب بافتی اتولوگوس تاکنون از خارج کشور با صرف هزینه های بالا تامین می شد اما با دستیابی دانشمندان جوان ایرانی به فناوری ساخت و استفاده از آن در عمل های جراحی، تولید این چسب در کشورمان بومی سازی شد.
نخستین عمل پیوند دست خاورمیانه توسط پزشکان ایرانی
پيوند دست قطع شده فرد به خودش بارها در كشور انجام شده است اما اهميت اين عمل جراحي در اين است كه دست از جسد به فرد زنده پيوند شد. اين كار براي اولين بار در كشور و اولين بار در منطقه خاورميانه و كشورهاي منطقه شرق مديترانه انجام شد. تاكنون فقط كشورهاي امريكا، چين و فرانسه توانسته‌اند عمل پيوند دست را انجام دهند. انجام يك عمل جراحي مهم براي نخستين بار در كشور و حتي جهان، هرچند احساس غرور و افتخارمان را تحريك مي‌كند اما ديگر پرداختن به كارهاي سخت و حتي غير ممكن، سال‌هاست برايمان عادي شده و هر ورق از تقويم سال‌هاي پس از پيروزي انقلاب پر است از افتخارآفريني‌هاي مردم و دانشمندان متعهدي كه حماسه‌هاي ماندگار علمي و ايدئولوژيكي خلق مي‌كنند.
ايران جزو سه كشور برتر دنيا در پيوند مغز استخوان
نخستين عمل پيوند كبد در ايران و خاورميانه، در ارديبهشت ماه سال ۱۳۷۳ در بيمارستان نمازي شيراز انجام شد. سال ۱۳۸۱ سالي بود كه براي نخستين بار عمل پيوند ريه روي يك بيمار انجام شد. پيوند قلب، كليه و پيوند سلول‌هاي بنيادي مغز استخوان هم از ديگر عمل‌هايي است كه امروزه در كشورمان به راحتي انجام مي‌شود تا بدانجا كه ايران با سالي ۴۰۰ پيوند، جزو سه كشور برتر دنيا در پيوند مغز استخوان به شمار مي‌رود. نخستين پيوند چشم به روش سلول‌هاي بنيادين هم چند ماه پيش روي كودكي چهار ساله در بيمارستان محك با موفقيت صورت گرفت. اولين عمل جراحي پيوند لايه‌اي قرنيه با ليزرفمتوسكند بدون استفاده از بخيه توسط رئيس قطب چشم پزشكي دانشگاه علوم پزشكي شهيدبهشتي و تيم وي در مركز پزشكي لبافي‌نژاد هم سبب شد تا بيماري با مشكل كدورت قرنيه، بينايي خود را به دست آورد و اينها قطره‌اي از درياي بي‌كران موفقيت‌هاي متخصصان و پزشكان ايراني است.
موفقیت در تجهیزات پیشرفته پزشکی
ساخت دستگاه ˈ سامانه راهبری جراحی هوشمند ˈیکی دیگر از موفقیت های ایران در تولید تجهیزات پزشکی است. سامانه راهبری جراحی هوشمند به جراح کمک می کند تا در حین عمل جراحی موقعیت ابزار خود را با دقت بسیار بالاروی نقاط آناتومیکی بدن مشاهده کند. به این ترتیب این سامانه می تواند نقش مهمی در افزایش دقت و کیفیت عمل های جراحی پیچیده و خطرناک ایفا کند.
امروز ديگر هيچ دردي در داخل كشور بدون درمان نيست
تمام اين پيشرفت‌ها در حالي است كه ۳۵ سال پيش بسياري از پزشكان حاضر در كشور هندي و پاكستاني بودند و مردم ما براي درمان بيماري‌هايي ساده مجبور بودند، درد غربت به جان خريده و راهي كشورهاي اروپايي شوند. امروز اما ديگر هيچ دردي در داخل كشور بدون درمان نيست.
گزارش / سید مهرداد ناجی
دستیابی به فناوری های سلول های بنیادی
ایران در زمینه فناوری و تحقیقات سلول های بنیادی به عنوان ۱۰ کشور برتر جهان محسوب می شود و محققان ایرانی توانسته اند از سلول های بنیادی حتی در پیوندهای مغز و استخوان ، پوست و ترمیم بافت آسیب دیده قلب استفاده کنند و همچنین شبیه سازی سلول های بنیادی در پژوهشکده رویان و اصفهان انجام شده است که در نوع خود بی نظیر است. علاوه براین استفاده از سلول های بنیادی در پیوند قرینه چشم ، تزریقPRP ، تکثیر سلول های بنیادی بندناف به منظور درمان سرطان یا صدمات بافت قلب و عصب و سلول های استخوانی، ترمیم ضایعات نخاعی، شبیه سازی و تولید سلول های بنیادی جنین از جمله دستاوردهای بزرگ کشور ما در عرصه فناوری های نوین است. هم اکنون سلول های بنیادین جنینی و علم شبیه سازی نیز در کشور به دانشی بومی تبدیل شده است و شبیه سازی حیواناتی چون بز، گوسفند و گوساله در سال های اخیر باعث شده ایران در زمینه سلول های بنیادی در جمع کشورهای مطرح در این زمینه قرار گیرد. این در حالی است که امروزه محققان کشورمان از سلول های بنیادی در رفع آسیب های نای ، ترمیم نارسایی قلبی و کبدی و نارسایی عروق در دیابت استفاده می کنند. دستیابی ایران به فناوری فرآوری سلول های جنینی با هدف درمان بیماری های صعب العلاج نیز یکی دیگر از دستاوردهای محققان ایرانی در حوزه پزشکی است.
ساخت و تولید داروهای جدید و نو ترکیب
ساخت و تولید نخستین نانوداروی تزریقی ضدسرطان خاورمیانه با نام تجاری ˈسینا دوکسوزومˈ یکی از اقدامات مهم محققان کشورمان درسال های پس از انقلاب بوده است . این نانو دارو نوعی آنتی بیوتیک قابل استفاده در انواع سرطان ناحیه شکمی است. ˈسینا دوکسوزومˈ مشابه داروی خارجی ˈداکسیلˈ داروی شیمی درمانی تزریقی است که در انحصار یک شرکت آمریکایی بود. ساخت واکسن آنفلوآنزا و سرطان سینه زنان را نیز می توان به عنوان گام های اساسی در تولید واکسن در کشور قلمداد کرد. همچنین رونمایی از ۶ داروی جدید بیوتکنولوژیک ایرانی شامل ۲ قلم داروی نوترکیب و ۴ نوع ماده اولیه دارویی در قالب طرح کلان ملی فناوری ˈتولید داروهای وارداتیˈ انجام شد که تولید این داروها از مهمترین دست آوردهای دارویی در عرصه پزشکی است. این در حالی است که واکسن آسم و واکسن آلرژی برای اولین بار در دنیا توسط شرکت ایرانی ˈدارو درمان ایرواک ˈ ساخته شدند.
دستیابی محققان کشور به دانش فنی تولید داروی فاکتور ۷
در شهریورماه سال ۹۱ محققان کشور با دستیابی به دانش فنی تولید داروی فاکتور ۷ موفق شدند نام ایران را به عنوان دومین کشور تولید کننده این دارو برای کمک به درمان بیماران مبتلا به هموفیلی ثبت کنند. این دارو به عنوان اولین داروی بیوکسی میلار فاکتور ۷ انعقادی فعال نوترکیب در دنیا شناخته می‌شود که با چندین مورد مطالعه پیش بالینی و آزمایشگاهی و نیز طی کارآزمایی های بالینی مختلف شباهت کامل آن با اثر بخشی و ایمن بودن با داروی برند اصلی که هم اکنون در دنیا استفاده می‌شود به اثبات رسید. این دارو جزء داروهای نوترکیب مشتق شده از پلاسما است.
تولید دارویی برای درمان نازایی توسط پژوهشگران کشور
داروی "سترورلیکس استات" که برای القای باروری در درمان نازایی مورد استفاده قرار می‌گیرد، سال گذشته از سوی پژوهشگران کشور تولید شد. این دارو به صورت تزریق زیرجلدی است و در حال حاضر ویال‌های تزریقی آن در دوزهای ۰.۲۵ و ۳ میلی‌گرمی ساخته می‌شوند. درمان سرطان‌های سینه و پروستات، اندومتریوز، هایپرپلازی پرستات و فیبروئید رحم از دیگر کاربردهای این دارو است.
تولید داروی درمان سکته قلبی و شیمی درمانی توسط محققان کشور
پژوهشگران پارک علم و فناوری پردیس، ۲ داروی بیوتکنولوژی برای حل کردن لخته های خون در بیماران سکته قلبی و افزایش میزان گلبول سفید در بیماری‌های شیمی درمانی عرضه کردند و امیدوارند تا سال آینده این دارو به بازار کشور عرضه شود. رتپلیز RETEPLASE نام دارویی است که برای درمان سکته‌های قلبی عرضه شده است. این دارو قادر به حل کردن لخته‌های خون است و در صورتی که تا ۳ ساعت اول پس از سکته قلبی به بیمار تزریق شود ماهیچه‌های قلب سالم باقی می‌مانند. داروی "پگاستریم" از دیگر داروهای عرضه شده است. این دارو یکی از مهمترین داروها برای درمان کمبود گلبول سفید ناشی از هر نوع شیمی درمانی است. این دارو همچنین در کودکانی که مبتلا به بیماری نقص ایمنی بدن هستند نیز تجویز می‌شود.
رونمایی از داروی ایرانی ضد سرطان همزمان با سی و پنجمین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی
نخستین داروی ایرانی "بیوسیمیلار" ضد سرطان، در بهمن ماه سال 92 با حضور معاون وزیر بهداشت و رئیس سازمان غذا دارو در محل شرکت دارویی "سیناژن" رونمایی شد. این دارو برای نخستین بار است که در داخل کشور به تولید می‌رسد و مراحل مختلف آزمایشگاهی و کارآزمایی بالینی را پشت سر گذاشته است. داروی بیوسیمیلار که "پگاژن" نام دارد، در دنیا تنها توسط یک شرکت آمریکایی تولید می شود، از مرحله تولید ماده اولیه و کشت سلول توسط محققین، متخصصین ایرانی شرکت "سیناژن" تولید و پس از گذر از آزمونهای متعدد آزمایشگاهی، حیوانی و بالینی به تولید انبوه رسیده است. این دارو بر اساس آخرین سطح فن آوری تولید داروهای نوترکیب تولید شده و تبدیل آن به شکل "پگیله" باعث سهولت مصرف بیماران و افزایش کارایی آن می‌شود. این تکنولوژی در حال حاضر در اختیار کشورهای بسیار معدودی در دنیا قرار دارد و ایران اولین تولیدکننده داروی "بیوسیمیلار" از این نوع است.
بهره برداری از دستگاه سانتریفیوژ توبولار برای تولید واکسن و دارو
فناوری دستگاه سانتریفیوژ توبولار، فناوری است که یکی از شاخه‌های دانش اتمی است و با همکاری کشور لهستان تولید شده و در درمان بیماران سرطانی که غده های آنها نیازمند رادیوترافی است مورد استفاده قرار می گیرد. این دستگاه در صنعت داروسازی به ویژه تولید داروهای نوترکیب کاربرد دارد.
موفقیت در انجام جراحی ها بزرگ
پزشکان ایران برای نخستین بار در جهان موفق به آنژیوگرافی عروق کرونری قلب گوسفند به روش Seldinger در مرکز قلب و عروق شهید رجایی شدند. این کار با هدف دسترسی به روشهای درمان سکته های قلبی با استفاده ازسلول های بنیادی و بدون نیاز به جراحی باز قلبی انجام شده است. همچنین نخستین عمل جراحی مایوتومی مری به روش لاپاروسکوپیک در کودکان در بیمارستان میلاد تهران با موفقیت انجام شد. این عمل جراحی از جدید ترین روش های درمانی است. هم اکنون در ۲۵ استان کشور مرکز جراحی قلب وجود دارد که در هشت مرکز آن ˈپیوند قلبˈ انجام می شود . پژوهشگران مرکز تحقیقات چشم دانشگاه علوم پزشکی مشهد امسال برای نخستین بار در کشور موفق به ساخت چسب بافتی با نام ˈاتولوگوسˈ برای استفاده در عمل جراحی ناخنک چشم شدند. چسب بافتی اتولوگوس تاکنون از خارج کشور با صرف هزینه های بالا تامین می شد اما با دستیابی دانشمندان جوان ایرانی به فناوری ساخت و استفاده از آن در عمل های جراحی، تولید این چسب در کشورمان بومی سازی شد.
نخستین عمل پیوند دست خاورمیانه توسط پزشکان ایرانی
پيوند دست قطع شده فرد به خودش بارها در كشور انجام شده است اما اهميت اين عمل جراحي در اين است كه دست از جسد به فرد زنده پيوند شد. اين كار براي اولين بار در كشور و اولين بار در منطقه خاورميانه و كشورهاي منطقه شرق مديترانه انجام شد. تاكنون فقط كشورهاي امريكا، چين و فرانسه توانسته‌اند عمل پيوند دست را انجام دهند. انجام يك عمل جراحي مهم براي نخستين بار در كشور و حتي جهان، هرچند احساس غرور و افتخارمان را تحريك مي‌كند اما ديگر پرداختن به كارهاي سخت و حتي غير ممكن، سال‌هاست برايمان عادي شده و هر ورق از تقويم سال‌هاي پس از پيروزي انقلاب پر است از افتخارآفريني‌هاي مردم و دانشمندان متعهدي كه حماسه‌هاي ماندگار علمي و ايدئولوژيكي خلق مي‌كنند.
ايران جزو سه كشور برتر دنيا در پيوند مغز استخوان
نخستين عمل پيوند كبد در ايران و خاورميانه، در ارديبهشت ماه سال ۱۳۷۳ در بيمارستان نمازي شيراز انجام شد. سال ۱۳۸۱ سالي بود كه براي نخستين بار عمل پيوند ريه روي يك بيمار انجام شد. پيوند قلب، كليه و پيوند سلول‌هاي بنيادي مغز استخوان هم از ديگر عمل‌هايي است كه امروزه در كشورمان به راحتي انجام مي‌شود تا بدانجا كه ايران با سالي ۴۰۰ پيوند، جزو سه كشور برتر دنيا در پيوند مغز استخوان به شمار مي‌رود. نخستين پيوند چشم به روش سلول‌هاي بنيادين هم چند ماه پيش روي كودكي چهار ساله در بيمارستان محك با موفقيت صورت گرفت. اولين عمل جراحي پيوند لايه‌اي قرنيه با ليزرفمتوسكند بدون استفاده از بخيه توسط رئيس قطب چشم پزشكي دانشگاه علوم پزشكي شهيدبهشتي و تيم وي در مركز پزشكي لبافي‌نژاد هم سبب شد تا بيماري با مشكل كدورت قرنيه، بينايي خود را به دست آورد و اينها قطره‌اي از درياي بي‌كران موفقيت‌هاي متخصصان و پزشكان ايراني است.
موفقیت در تجهیزات پیشرفته پزشکی
ساخت دستگاه ˈ سامانه راهبری جراحی هوشمند ˈیکی دیگر از موفقیت های ایران در تولید تجهیزات پزشکی است. سامانه راهبری جراحی هوشمند به جراح کمک می کند تا در حین عمل جراحی موقعیت ابزار خود را با دقت بسیار بالاروی نقاط آناتومیکی بدن مشاهده کند. به این ترتیب این سامانه می تواند نقش مهمی در افزایش دقت و کیفیت عمل های جراحی پیچیده و خطرناک ایفا کند.
امروز ديگر هيچ دردي در داخل كشور بدون درمان نيست
تمام اين پيشرفت‌ها در حالي است كه ۳۵ سال پيش بسياري از پزشكان حاضر در كشور هندي و پاكستاني بودند و مردم ما براي درمان بيماري‌هايي ساده مجبور بودند، درد غربت به جان خريده و راهي كشورهاي اروپايي شوند. امروز اما ديگر هيچ دردي در داخل كشور بدون درمان نيست.
گزارش / سید مهرداد ناجی
نظر شما