به گزارش خبرگزاری ایمنا از قم، شهرداری و نقش شهرداران از اهمیت بسیاری در جامعه برخوردار است، چراکه شهرداران مدیرانی هستند که مسئولیت‌های سنگینی در ساختن و ارتقای محیط شهری ایفا می‌کنند.
آن‌ها نه تنها مسئول حفظ نظم و پاکیزگی شهرها هستند، بلکه تلاش می‌کنند شهرها را به مکان‌هایی پویا، زیبا و مناسب برای زندگی تبدیل کنند؛ یکی از وظایف اصلی شهرداران، برنامه‌ریزی و توسعه زیرساخت‌های شهری است که شامل ساخت و نگهداری خیابان‌ها، پل‌ها، پارک‌ها و سایر امکانات رفاهی می‌شود، همچنین شهرداران در مدیریت بحران‌هایی همچون بلایای طبیعی یا مسائل زیست‌محیطی نقشی کلیدی دارند.
به علاوه شهرداران به عنوان رابط بین مردم و دولت‌های محلی عمل می‌کنند، آن‌ها با شنیدن مشکلات و نظرات شهروندان تلاش می‌کنند نیازهای جامعه را برآورده و حس اعتماد و مشارکت را تقویت کنند.
وجود شهرداری‌هایی کارآمد می‌تواند تأثیر مستقیمی بر کیفیت زندگی شهروندان داشته باشد و شهرها را به نقاطی پرجاذبه برای سرمایه‌گذاری و رشد فرهنگی تبدیل کند، به همین دلیل شهرداری را می‌توان قلب تپنده هر شهری دانست که برای پیشرفت همه‌جانبه آن تلاش می‌کند.
شهردار قم از هشتم خرداد ۱۳۸۲ با انتخاب از سوی دومین دوره شورای اسلامی شهر اصفهان به عنوان شهردار اصفهان فعالیت خود را پس از سال‌ها فعالیت علمی در قامت ریاست دانشگاه اصفهان، دانشگاه صنعتی اصفهان و دیگر مجموعه‌های علمی و اجرایی آغاز کرد و در طول ۱۲ سال فعالیت در شهرداری در اصفهان تا خرداد و ۱۳۹۴ توانست خدمات ارزنده‌ای را در این کلان‌شهر کشور به یادگار بگذارد.
پس از پایان مأموریت در شهرداری اصفهان با قبول مسئولیت در شهر قم و انتخاب از سوی شورای چهارم سکان‌داری شهرداری قم را در دست گرفت و هم‌اکنون در دهمین سال فعالیت در شهر قم، دورانی کم‌نظیر را در توسعه، پیشرفت و آبادانی این شهر مقدس نیز رقم زده است.
در دوران مسئولیت سقائیان‌نژاد در شهرداری‌های اصفهان و قم، شاهد نوآوری‌ها و اتفاقات کم‌نظیری در این شهرها و نحوه مدیریت آن بوده‌ایم. استفاده از رویکردهای نوین مدیریتی، پروژه‌های بزرگ عمرانی، خدماتی، ترافیکی، اجتماعی و فرهنگی را به مرحله اجرا درآورد که تأثیرات مثبت آن‌ها بر کیفیت زندگی شهروندان قابل مشاهده است.
موضوع برنامه‌محوری از جمله شاخص‌های مدیریتی است که سقائیان‌نژاد به آن اهتمامی ویژه داشته و در این راستا، صرفاً در شهر قم از ابتدای حضور وی شاهد تدوین سند چشم‌انداز بیست‌ساله قم (۱۴۱۴) و همچنین تهیه و اجرای دو برنامه راهبردی عملیاتی ۵ ساله قم (قم ۱۴۰۰ و قم ۱۴۰۴) بوده‌ایم و در حال حاضر نیز تدوین برنامه سوم عملیاتی و راهبردی قم (۱۴۰۹) در حال انجام است. این برنامه‌ها به گونه‌ای طراحی شده‌اند که اهداف کلان توسعه شهری را با نیازهای واقعی شهروندان هماهنگ کنند و در هر برهه زمانی به اولویت‌های تحول و پیشرفت شهری را ملاک عمل قرار دهد.
سقائیان‌نژاد از مدیرانی است که همواره بر اهمیت تربیت نیروی انسانی متخصص و متعهد تاکید کرده و بر این باور است که سرمایه‌گذاری در آموزش و توسعه مهارت‌های کارکنان شهرداری، می‌تواند به بهبود کیفیت خدمات منجر شود. این رویکرد باعث شده تا بسیاری از مدیرانی که در شهرداری با وی همکاری داشته‌اند، امروز در قامت مسئولیت‌های خطیر ملی ایفای نقش داشته باشند و در امور تخصصی صاحب نظر.
در این مصاحبه تلاش شده است تا با نگاهی دقیق و عمیق به اهمیت مدیریت شهری و نقش آن در توسعه پایدار کشور بپردازیم.
ایمنا: به عنوان اولین سوال؛ از نظر شما به عنوان باسابقه‌ترین مدیر شهری ایران، مهم‌ترین شاخص‌های مدیریتی در شهرداری‌ها چیست؟
سقائیان نژاد: حوزه گسترده فعالیت شهرداری‌ها و نقشی که در شئون مختلف زندگی مردم ایفا می‌کنند، نیازمند یک سیستم پویا و فعال است تا در بتواند خدمات مورد نیاز شهر به عنوان یک موجود زنده و شهروندان به عنوان ذی‌نفعان آن خدمات را به شکلی مطلوب و شایسته و عدالت‌محور فراهم آورد.
برای فعالیت این سیستم ۴ مؤلفه اصلی نیاز است، یکی برنامه مناسب و حرکت بر مبنای برنامه‌ریزی و مشخص بودن مسیر و اهداف، موضوع بعد منابع مالی و پشتیبان فعالیت‌ها و برنامه‌ها است. موضوع سرمایه انسانی دیگر مؤلفه‌ای است که باید به آن توجه ویژه داشت و سرانجام موضوع مدیریت که هدف اصلی آن هم انسجام داخلی و خارجی است باید در اولویت قرار داشته باشد.
وقتی این ۴ شاخص را بتوان در سازمانی با گستره‌ی فعالیتی شهرداری‌ها ایجاد کرد، می‌توان امیدوار بود که شهرداری در انجام امور شهری در حوزه‌های مختلف مأموریتی می‌تواند اثرگذار باشد.
ایمنا: موضوع منابع مالی و درآمدی شهرداری‌ها در اکثر شهرهای ایران از موضوعاتی است که منتقدین جدی دارد، نظر شما در این خصوص چیست؟
سقائیان نژاد: شهرداری‌های یک نهاد عمومی غیردولتی هستند، در بخش درآمدهای پایدار، شهرداری‌ها پس از نزدیک به ۳۰ سال موفق به تصویب این نوع درآمدها شده‌اند. درآمدهای پایداری که تصویب شده‌اند، تنها ۵ درصد از هزینه‌های شهرداری‌ها را پوشش می‌دهند، بنابراین باید به منابع ناپایدار مثل فروش تراکم نیز توجه کنیم تا بتوانیم بودجه لازم برای اجرای پروژه‌ها را فراهم کنیم.
موضوع ارزش افزوده نیز تجمیعی است از عوارض مختلفی که قبلاً به صورت مجزا و مستقیم توسط شهرداری‌ها دریافت می‌شد، اما با تمرکز آن، این موضوع نیز که از حقوق شهر است به عنوان مساعدت دولت مطرح می‌شود که موضوعی نادرست است و در حقیقت شهرداری‌ها در این فرآیند تجمیع عوارض متضرر شده‌اند.
باید بدانیم که تجمیع آن از سال ۱۳۸۰ آغاز شد و سپس سهم شهرداری‌ها کاهش یافت و به دولت منتقل شد و سهم شهرداری‌ها کمتر از سهم دولت است و این موضوع باعث کاهش منابع مالی شهرداری‌ها شده است.
حرکت به سوی تأمین درآمدهای پایدار برای شهرداری‌ها یک ضرورت است. البته به شرط فراهم بودن شرایط، لازم است که شهرداری‌ها تنوع بیشتری در منابع درآمدی خود ایجاد کنند از جمله در موضوع املاک و فرایندهای ارزش‌آفرین در اراضی و الحاقات جدید شهری، همچنین امروز می‌توان از طریق جذب سرمایه‌گذاران خصوصی و استفاده از فناوری‌های نوین درآمدزایی داشت که این مهم نیز باید در مسیر درست و با کم‌ترین چالش‌ها در مسیر اجرا قرار گیرد.
ایمنا: موضوع مساعدت‌های دولتی یا تعهداتی که در امور مختلف از سوی دولت به شهرها داده شده است، از دیگر چالش‌های شهرداری‌هاست. با توجه به اجرا نشدن بسیاری از این تعهدات، راهکار پیشنهادی برای انجام شدن آن چیست؟
سقائیان نژاد: بر اساس قانون مجموعه دولت در امور مختلف شهری تعهداتی را دارد، نظیر مباحث مربوط به بافت فرسوده، آلودگی هوا، حمل و نقل و ترافیک، قطار شهری و توسعه زیرساخت‌ها با توجه به شرایط دولت از نظر اقتصادی به ویژه در دهه‌ی اخیر، بخش عمده‌ای از مطالبات حوزه‌های مختلف به انجام نرسیده است. این موضوع نیز از آنجا که کار شهر نمی‌تواند معطل بماند، فشار زیادی را به شهرداری‌ها وارد کرده و منابع مالی شهرداری‌ها را تحت تأثیر قرار داده است.
از سوی دیگر نیز بدهی دستگاه‌های دولتی به شهرداری‌ها هر ساله در مسیر صعودی قرار دارد که این موضوع نیز فشاری مضاعف را در بدنه مدیریتی شهرها به جا می‌گذارد، البته با توجه به شرایط اقتصادی کشور این موضوعات امری بدیهی است.
استفاده از ظرفیت‌هایی نظیر صندوق‌های سرمایه‌گذاری، فروش اوراق مشارکت برای پروژه‌های مختلف، افزایش و توزیع بودجه‌های ملی نظیر بازآفرینی شهری یا بودجه شهرهای زیارتی به شهرداری‌ها، در کنار ایجاد فرصت‌هایی برای بهره‌مندی شهرداری‌ها از نقش‌آفرینی اقتصادی شاید بتوان خلأ موجود را تا حدودی برطرف کرد.
ایمنا: موضوع بعدی که شاید اصلی‌ترین چالش شهرداری‌ها باشد، نقش و جایگاه آنان در نظام حکمرانی جمهوری اسلامی ایران است، در این خصوص نظر خود را بیان کنید.
سقائیان نژاد: تعیین جایگاه مشخص شهرداری‌ها در کشور یکی از موانع اصلی مدیریت شهری است، هنوز مشخص نیست که شهرداری‌ها نهادی دولتی محسوب می‌شوند یا مستقل هستند، چراکه نه در مجلس نماینده‌ای داریم و نه در دولت. شهرداری‌ها ۳۷۲ وظیفه بر عهده دارند و مستقیماً با زندگی مردم در ارتباط هستند و هر اختلالی در این خدمات، شهر را دچار مشکل می‌کند.
این حجم از وظایف و مأموریت‌ها در مقایسه با وزارتخانه‌ای که شاید ۲۰ مأموریت اجرایی هم نداشته باشد، ساختاری منسجم و یکپارچه در سطح ملی نیاز دارد که بتواند از آن دفاع کند. قطعاً حرکت به سوی دولتی شدن شهرداری‌ها در تضاد با رویکرد تمرکززدایی دولتی قرار دارد و در این زمینه نیازمند توجه به موضوع مدیریت جامع شهری و حکمروایی شهری با محوریت واگذاری امور به مردم هستیم.
از سوی دیگر تشکیل و یا افزایش تشکل‌های قانونی نظیر اتحادیه شهرداری‌ها که امکانی را جهت پیگیری و تحقق مطالبات شهرداری‌های سراسر کشور از قوای سه گانه مجریه، مقننه و قضائیه ایجاد می‌کنند از دیگر راهکارهایی است که می‌تواند مورد توجه قرار گیرد.
ایمنا: در این میان نقش شوراهای اسلامی شهر چگونه بایستی تعریف شود؟
سقائیان‌نژاد: جایگاه فعلی شوراهای شهر در کشور نیز از دیگر چالش‌های نظام مدیریت در شهرهاست، اکنون بیش از ۲۰ دستگاه برای موضوعات مختلف شهر تصمیم می‌گیرند، در صورتی که تمامی این تصمیمات می‌بایست به صورت واحد و مجتمع اتخاذ شود تا کم‌ترین چالش و آسیب را برای شهر و شهروندان به همراه داشته باشد.
در حال حاضر نقش شوراها صرفاً معطوف به شهرداری‌ها شده است و در حقیقت شورای شهرداری هستند تا شورای شهر، اما شئون شورای شهر بسیار فراتر از موضوعات فعلی و در حیطه وظایف شهرداری‌ها در قانون پیش‌بینی شده است. شوراها به عنوان نهادهای نظارتی و تصمیم‌گیرنده در سطح محلی، وظیفه دارند که نه تنها بر عملکرد شهرداری‌ها بلکه بر دیگر دستگاه‌های خدمت‌رسانی نیز نظارت کنند و به نمایندگی از مردم، خواسته‌ها و نیازهای آن‌ها را منتقل کنند. اما ساختار فعلی و نظام مدیریتی کلان کشور این اجازه را به شوراهای اسلامی شهر نمی‌دهد.
ایمن ا: از نظر شما اجرای قانون مدیریت جامع شهری چه اهمیتی دارد؟
سقائیان‌نژاد: بیش از ۸۰ درصد جمعیت کشور امروز شهرنشین هستند و در شهرها زندگی می‌کنند. این موضوع و بررسی روند تغییر آن در دهه‌های گذشته مشخص می‌کند که در حوزه قوانین مربوط به شهرها می‌بایست تغییر و تحول انجام پذیرد.
قانون مدیریت جامع شهری می‌تواند به یکپارچگی و هماهنگی بین نهادهای مختلف کمک کند. بر اساس پیش‌بینی این قانون تمامی ذی‌نفعان، از جمله شهرداری‌ها، شوراها و مردم، در فرآیندهای تصمیم‌گیری مشارکت دارند. قطعاً اجرای این قانون می‌تواند به توسعه پایدار شهری منجر شود و در کنار آن نیز مانع از ورود موضوعات سیاسی در دستگاه‌های خدمات‌رسان خواهد شد.
همانگونه که شهرداری‌ها باید از سیاست‌زدگی دور باشند و بر اساس نیازهای واقعی جامعه عمل کنند و این امر می‌تواند به افزایش کارایی و اثربخشی خدمات شهری منجر شود، اگر سایر دستگاه‌های خدمات‌رسان نیز همچون شهرداری‌ها تحت تأثیر سیاست‌های حزبی قرار نگیرند، قطعاً شاهد بهره‌وری بیشتری در این شئون خواهیم بود.
از سوی دیگر نیز ضعف قوانین و بروز نبودن آن‌ها، مشکلاتی را برای شهرداری‌ها به وجود می‌آورد. بسیاری از قوانین موجود نمی‌توانند نیازهای فعلی شهرها را برآورده کنند و این موضوع می‌تواند به مشکلات اجرایی منجر شود. نیاز است که قوانین مربوط به مدیریت شهری به‌روزرسانی شوند تا با تغییرات اجتماعی و اقتصادی و محلی همگام شوند.
ایمنا: آیا مشارکت مردم در تصمیم‌گیری‌های شهری ضروری است؟ چگونه می‌توان این مشارکت را افزایش داد؟
سقائیان نژاد: بله، مشارکت مردم بسیار حیاتی است. استفاده از نظرات شهروندان به عنوان ذی‌نفعان اصلی خدمات شهرداری‌ها از نکاتی است که منجر به رضایتمندی شهروندان خواهد شد و همین موضوع رضایتمندی شهروندان و ارتقا سرمایه اجتماعی شهرداری‌ها می‌تواند منجر به باز شدن مسیر فعالیت شهرداری در زمینه‌های مختلف و اجرای پروژه‌های مختلف شهری در حوزه‌های گوناگون مأموریتی با همراهی مردم شود. قطع به یقین بدون همراهی مردم، امکانی برای توسعه و پیشرفت شهرها به ویژه در حوزه فرهنگی و اجتماعی نمی‌توان متصور بود. رابطه بین شهرداری و مردم مانند رابطه آب و ماهی است و اگر آبی وجود نداشته باشد (مردم) ماهی نمی‌تواند به حیات خود ادامه دهد (شهرداری) این رابطه یعنی ایجاد اعتماد بین شهرداری و مردم.
از سوی دیگر عدم توانایی شهرداری‌ها در برآورده کردن نیازهای شهروندان می‌تواند منجر به کاهش کیفیت زندگی، افزایش نارضایتی اجتماعی و حتی بروز مشکلات امنیتی شود، بنابراین شهرداری‌ها باید همواره به نیازهای شهروندان توجه کنند و تلاش کنند تا خدمات مطلوبی ارائه دهند.
ایمنا: سخن پایانی
سقائیان‌نژاد: همانگونه که در بخش‌های مختلف این مصاحبه مطرح شد، جایگاه فعلی شهرداری‌ها از ثبات مشخصی برخوردار نیست و صرف سازمان شهرداری‌ها در ذیل وزارت کشور نمی‌تواند پاسخگوی نیازهای شهرداری‌های سراسر کشور باشد. تغییر الگوی مدیریت و حکمرانی شهری امری است اجتناب ناپذیر که باید با برنامه‌ریزی و به صورت ویژه به آن پرداخته شود.
توسعه شهرها امروز به مثابه توسعه کشور است و در مقابل نیز رکود شهرها و عدم پویایی آن، نشان از رخوت در بدنه اجرایی کشور خواهد داشت. قطعاً توسعه شهرها محتاج گشوده شدن اختیارات و ظرفیت‌هایی است که شهرداری‌های برای انجام امور شهری نیازمند آن هستند و صرف مجموعه دولت نمی‌تواند منحصراً در آن ورود داشته باشد و می‌بایست در نحوه حکمرانی شهرها قوانین و مقررات به روز و کارآمد تهیه و به اجرا برسد.
موضوع بعدی نیازهای هر شهر با توجه به موقعیت‌ها و ظرفیت‌های خاص هر شهر خواهد بود و ملاحظات مختلف اجتماعی، فرهنگی و حتی سیاسی که در ابعاد توسعه و پیشرفت شهر می‌بایست به آن توجه ویژه صورت گیرد.
نظر شما