به گزارش خبرگزاری ایمنا از تهران، پایتخت کشور طی سال‌های اخیر با مشکلات جدی همچون آلودگی هوا، ناترازی انرژی و تطابق‌ناپذیری جمعیتی روبه‌رو شده است، بخش عمده‌ای از این مشکلات ناشی از رشد جمعیت و افزایش ورود مهاجران به این کلان‌شهر است که بر بر بازار مسکن و افزایش قیمت کالاها اثرگذار بوده و منجر به افزایش آن‌ها شده است.
رفع نیازهای این تعداد شهروند که در بین آن‌ها جمعیت شناور نیز دیده می‌شود، کار آسانی نیست؛ از جمله نیازهای جمعیتی پایتخت می‌توان به وجود زیرساخت‌های عمومی همچون خیابان‌ها، پل‌ها، سیستم‌های آبی و برقی اشاره کرد.
فشارهایی که بر اثر بارگذاری جمعیتی بر زیرساخت‌های پایتخت وارد شده منجر به تغییرات آب و هوایی و اقتصادی شده است که نیاز به بازسازی و به‌روزرسانی زیرساخت‌ها را ضرورت می‌بخشد.
طبق آخرین برآوردها جمعیت این شهر چندین برابر ظرفیت واقعی آن است، اما فراهم آوردن زیرساخت‌ها اهمیت زیادی دارد؛ ۵۳ درصد مشکلات تهران مربوط به امور زیربنایی و تولیدی و ۴۷ درصد دیگر مربوط به مسائل اجتماعی و فرهنگی است، از جمله این مشکلات می‌توان به کمبود امکانات بهداشتی و درمانی، تخت بیمارستانی، بافت فرسوده شهری، مهاجرپذیری بالا و حضور اتباع بیگانه، ضعف در سیستم دفع پسماند و زباله، روند رو به رشد حاشیه‌نشینی، آلودگی شدید هوا، فرسودگی زیرساخت‌های حمل‌ونقل ریلی و مترو، کمبود فضای آموزشی، ضعیف بودن زیرساخت‌های گردشگری، کمبود امکانات فرهنگی، تفریحی و ورزشی نظیر سینما و اقامتگاه، تغییر کاربری اراضی کشاورزی، ناتمام ماندن پروژه مسکن مهر و همچنین قرارگیری در مناطق پرخطر سیل و سیلاب به دلیل شیب و توپوگرافی نامناسب اشاره کرد.
رشد شتابان جمعیت و افزایش وسعت
منطقه شهری تهران حدود ۱,۲۸۵ کیلومترمربع است که شامل حومه‌های شهری و شامل مناطقی می‌شود که به شهر تهران پیوسته‌اند؛ تهران به عنوان پایتخت ایران نقش مهمی در اقتصاد، فرهنگ و سیاست کشور دارد.
جمعیت شهر تهران سالانه حدود ۱.۲ درصد رشد می‌کند که در نتیجه افزایش تقاضا برای خدمات است، در حال حاضر بسیاری از مناطق تهران همچون مناطق یک، دو، سه، شش، هشت، نه، ۱۰، ۱۱ و ۱۷ بیش از جمعیت تعیین‌شده در طرح‌های بالادستی ساکن دارند که این مسئله به افزایش قیمت مسکن، افزایش بار ترافیکی، مشکلات ناشی از آلودگی و حتی افت فشار آب و گاز منجر شده است.
آلودگی هوای تهران از سال ۱۳۵۵ شمسی (۱۹۷۶ میلادی) افزایش یافته است، این مسئله به دلایل مختلفی از جمله افزایش تعداد خودروها، فعالیت‌های صنعتی و کاهش سیاست‌های حفاظت از محیط زیست رخ داده است.
بر اساس آمارهای رسمی جمعیت تهران در سال ۱۳۵۵ حدود ۵ میلیون نفر، سال ۱۳۶۰ حدود شش میلیون نفر، سال ۱۳۷۰ هفت میلیون نفر، سال ۱۳۸۰ حدود ۷.۰۷۰.۰۰۰ نفر، سال ۱۳۹۰ حدود ۸.۱۵۴.۰۵۱ نفر، سال ۱۴۰۰ به حدود ۸.۶۹۲.۷۰۰ نفر و سال ۱۴۰۳ به ۹.۶ میلیون نفر رسیده است.
این افزایش جمعیت تهران منجر به افزایش امکانات بهداشتی و مراکز خرید شده، اما فشار زیادی بر شاخص‌های محیط‌زیست و مصرف انرژی وارد کرده است. برای سنجش شرایط تهران طی چند دهه اخیر، ۳۲ شاخص مؤثر محیط‌زیستی در مناطق ۲۲ گانه تهران مورد بررسی قرار گرفته است و مشخص شده که فشار زیست‌محیطی در تمام مناطق، به جز مناطق پنج، ۹، ۲۱ و ۲۲ بسیار زیاد است.
فشارهای زیست‌محیطی و معضلات ترافیکی
بر طبق آمار، منطقه یک بالاترین فشار زیست‌محیطی و منطقه ۲۲ پایین‌ترین فشار را در تهران دارد، همچنین در شاخص ترافیکی مناطق یک، دو، هفت و ۲۱ فشار زیادی را تجربه می‌کنند، مناطق سه و ۱۲ فشار زیادی را تحمل می‌کنند و منطقه شش نیز در حالت بحرانی قرار دارد.
برآیند تمام این شاخص‌ها که به عنوان رتبه زیست‌پذیری مناطق ۲۲ گانه شناخته می‌شود، نشان می‌دهد که مناطق یک، سه، ۲۲، هشت و پنج زیست‌پذیرترین مناطق کلان‌شهر تهران هستند و مناطق ۲۰، ۱۹، ۱۷، ۱۵ و ۱۸ کم‌زیست‌پذیرترین مناطق محسوب می‌شوند.
میزان ذخیره آب تهران به طور کلی حدود ۵۸۰ میلیون مترمکعب است که می‌تواند نیاز شهر را برای چند سال تأمین کند، این مقدار ذخیره‌سازی برای تأمین نیازهای آبی شهر در مواقع کم‌آبی طراحی شده است.
میزان مصرف آب شرب در تهران حدود ۱۰۰۰ لیتر در ساعت است و با رشد جمعیت میزان مصرف نیز افزایش پیدا می‌کند، به همین دلیل نمی‌توان از موضوع کم‌آبی و اهمیت پیش‌بینی مشکلات تأمین آب برای جمعیت بالاتر چشم‌پوشی کرد.
برنامه‌های جامع شهری و توسعه متوازن
برنامه‌های جامع شهری ممکن است مناطقی را برای توسعه حومه و بهره‌برداری از زمین‌های اطراف مشخص کند، در این راستا افزایش وسعت شهر باید با توجه به حفظ تعادل میان توسعه و محیط زیست و تأمین زیرساخت‌های لازم صورت گیرد.
اگرچه نمی‌توان وسعت مشخصی برای افزایش محدوده شهری تهران ارائه داد، اما با مدیریت صحیح و برنامه‌ریزی دقیق می‌توان به توسعه مناسب و پایدار دست پیدا کرد.
طبق آمارهای منتشر شده توسط شهرداری تهران، حدود ۵۰ هزار هکتار از مناطق تهران به بافت‌های فرسوده اختصاص دارد، این مناطق شامل تعداد زیادی از آپارتمان‌های قدیمی و فرسوده نیز می‌شود که نیاز به نوسازی و بهسازی دارند.
در صورت اجرای برنامه‌های نوسازی و بهسازی گسترده، نیاز کمتری به توسعه فیزیکی تهران خواهد بود، اما در مقطع کنونی افزایش قیمت مصالح ساختمانی که منجر به افزایش هزینه ساخت هر متر آپارتمان در تهران به حدود ۲۰ میلیون تومان شده، چالش‌های زیادی را به مشکلات زیرساختی تهران اضافه کرده است، مگر اینکه دولت راهکارهای تسهیلی با نرخ بهره بسیار پایین را به صورت جدی‌تر اجرا کند.
در این بین نباید از توسعه حمل‌ونقل غافل شد، چراکه بخش قابل توجهی از جمعیت تهران در طول روز از شهرهای اقماری به سمت این کلان‌شهر می‌آیند که بار اضافی بر دوش این شهر است.
شهرهای پرجمعیتی در جهان هستند که با ارتقای زیرساخت‌ها و هوشمندسازی شهرهای خود توانسته‌اند کیفیت زندگی شهروندان ساکن در آن را تا حد زیادی افزایش دهند؛ یکی از مهم‌ترین زیرساخت‌ها که پیش زمینه توسعه شهر نیز محسوب می‌شود ارتقای سیستم‌های حمل‌ونقل همگانی است و کلان‌شهر تهران باید با سرعت بیشتری به سمت آن حرکت کند.
هدف برقی‌سازی و نوسازی ناوگان تاکسیرانی تهران است
علیرضا زاکانی شهردار تهران به خبرنگار ایمنا می‌گوید: جمعیت کنونی تهران ۹.۷ میلیون نفر است و ظرفیت پیش‌بینی شده ۱۰.۵ میلیونی نفری در طرح جامع وجود دارد، در گذشته بسیاری از الزامات حوزه حمل‌ونقل و زیرساخت‌ها اجرا نشده بود و مدیریت شهری یا دولت حمایت کافی نداشتند، اما در حال حاضر تلاش مدیریت شهری تهران بر این است که این الزامات برنامه‌ریزی و اجرا شود.
وی می‌افزاید: تاکنون ۸۸۰ اتوبوس در تهران و در شبکه حمل‌ونقلی در گردش بود، اما اکنون ۵۲۵۵ قرارداد جدید برای ناوگان اتوبوسرانی امضا شده است تا تعداد اتوبوس‌ها افزایش پیدا کند.
شهردار تهران تاکید می‌کند: از آنجا که ورود حدود ۳۰۰۰ واحد اتوبوس برقی جزو برنامه‌های شهر تهران است، این اقدام موجب جهش در خدمات‌رسانی شهر تهران خواهد شد و در صورت اجرا میان جمعیت شهر تهران و خدمات حداکثر انطباق به وجود می‌آید که امکان توسعه شهر را نیز فراهم می‌کند.
زاکانی عنوان می‌کند: طرح جایگزینی تاکسی‌ها نیز جزو اقدامات شهرداری تهران محسوب می‌شود که اجرایی شده است تا تعداد تاکسی‌ها از ۷۲ هزار به ۱۱۰ هزار افزایش پیدا کند.
تلاش‌ها بر این است که در شهرک‌سازی‌ها و مجموعه‌های مختلف از انرژی‌های پاک استفاده شود البته هم‌اکنون شهرداری تهران نیز به شدت در حال توسعه انرژی‌های پاک است و برنامه‌های مختلفی در شهرداری تهران برای بهینه‌سازی مصرف انرژی و کاهش وابستگی به منابع فسیلی وجود دارد به نحوی که در حوزه فضای سبز، شهرداری تهران به سمت بازچرخانی آب حرکت کرده است
وی تصریح می‌کند: هدف این است که به سمت برقی‌سازی و نوسازی ناوگان تاکسیرانی برویم، در حال حاضر شهرداری نوسازی ۲۷۶۵۰ تاکسی را اجرا کرده و تاکنون حدود ۱۵۰۰ تاکسی برقی وارد شده است، همچنین برای تحقق توسعه خدمات حمل‌ونقلی برنامه‌هایی در دست اجرا است که می‌تواند کاستی‌های حمل‌ونقل در سال‌های گذشته را جبران کند.
وی اضافه می‌کند: به طور کلی افزایش تعداد و بهبود کیفیت اتوبوس‌ها و تاکسی‌ها، بهبود خدمات حمل‌ونقل عمومی را به همراه دارد و این اقدامات به طور قطع بر مشکلاتی همچون آلودگی هوا و ترافیک نیز تأثیر می‌گذارد.
شهردار تهران اضافه می‌کند: به‌طورکلی ۸۳ درصد گازهای تولیدی و ۶۳ درصد ذرت معلق هوا مربوط به خودرو است، بنابراین حرکت به سمت توسعه ناوگان حمل‌ونقل و نوسازی خودروها با مدل‌های برقی می‌تواند زیست شهری در تهران را بهبود ببخشد.
زاکانی در مورد تأمین انرژی مورد نیاز تهران برای جمعیت کنونی، خاطرنشان می‌کند: در بحث تأمین انرژی شهرداری تهران به موضوع پنل‌های خورشیدی پرداخته‌ایم و لایحه‌ای به شورای شهر ارائه شده که به تصویب رسیده است.
وی تاکید می‌کند: تلاش‌ها بر این است که در شهرک‌سازی‌ها و مجموعه‌های مختلف از انرژی‌های پاک استفاده شود، البته هم‌اکنون شهرداری تهران نیز به شدت در حال توسعه انرژی‌های پاک است و برنامه‌های مختلفی در شهرداری تهران برای بهینه‌سازی مصرف انرژی و کاهش وابستگی به منابع فسیلی وجود دارد، به نحوی که در حوزه فضای سبز، شهرداری تهران به سمت بازچرخانی آب حرکت کرده است.
شهردار تهران عنوان می‌کند: تا افق ۱۴۱۰، تعهد بازچرخانی ۱۴۵ میلیون مترمکعب آب وجود دارد که تاکنون حدود ۵۷ میلیون مترمکعب محقق شده و این نشان‌دهنده پیشرفت خوب برنامه‌ها است.
تهران متراکم‌ترین و گران‌ترین شهر کشور است
محسن پیرهادی، عضو شورای اسلامی شهر تهران نیز با اشاره به مشکلات زیستی شهر تهران تاکید می‌کند: سال‌ها است که می‌خواهیم تهران را به شهری مدرن و هوشمند تبدیل کنیم، اما رسیدن به این هدف به دلیل معضلات زیربنایی، اجتماعی و فرهنگی با چالش روبه‌رو شده است.
وی ادامه می‌دهد: در مقطع کنونی و برای اینکه بتوانیم به بعضی از مشکلات غلبه کنیم باید کارهای پژوهشی درباره شهر تهران انجام دهیم؛ شورای شهر تهران در این زمینه اقداماتی انجام داده است و به طور قطع باید از تجربه کلان‌شهرهای دیگر و همچنین پژوهش‌های بین‌المللی استفاده کنیم.
عضو شورای اسلامی شهر تهران عنوان می‌کند: افزایش بیش از حد جمعیت و رشد بی‌رویه حاشیه‌نشینی با کاهش کیفیت زندگی در تهران مرتبط است، در حال حاضر تهران به متراکم‌ترین و گران‌ترین شهر کشور تبدیل شده است که بخشی از این مسئله به مشکلات کلان همچون تورم بازمی‌گردد، به نحوی که چالش مسکن برای شهروندان مشکلاتی را به وجود آورده است.
پیرهادی ادامه می‌دهد: با این حال مدیران شهری بدون توقف در حال تلاش برای بهبود وضعیت هستند، اما تهران همچنان از کمبودهای زیادی در شاخص‌های شهرنشینی رنج می‌برد.
یکی از عواملی که باعث تغییر کاربری اراضی از باغ و فضای سبز به مناطق مسکونی و افزایش بارگذاری جمعیتی شده، نبود توسعه متوازن در کشور است؛ هرچقدر میزان اشتغال‌زایی در مراکز شهرها و استان‌ها به ویژه در مناطق مرزی بیشتر شود به همان نسبت انتقال جمعیت به تهران کمتر می‌شود.
دولت در سال‌های گذشته مشوق‌هایی برای انتقال جمعیت به استان‌ها در نظر گرفته بود و حتی مشوق‌هایی همچون افزایش حقوق برای کارمندان دولت اجرایی شد، اما این طرح‌ها چندان اثرگذار نبوده‌اند و همین موجب شد است تا دولتمردان موضوع انتقال پایتخت را مطرح کنند.
در صورت انتقال پایتخت جمعیت مهاجرت نمی‌کند
عبدالمطهر محمدخانی، سخنگوی شهرداری تهران درباره موضوع انتقال پایتخت به خبرنگار ایمنا می‌گوید: این موضوع از سال‌ها پیش مطرح شده است و قابلیت اجرایی ندارد، از سوی دیگر دولت آن را مطرح کرده است و ارتباطی با شهرداری پیدا نمی‌کند.
وی تاکید می‌کند: در صورت انتقال پایتخت جمعیت مهاجرت نمی‌کند و این شهر به خدمات و زیرساخت نیاز دارد، بنابراین تغییری در امکانات یا خدمات شهری ایجاد نمی‌شود و متناسب با جمعیت کشور باید خدمات شهری توسعه پیدا کند.
به گزارش ایمنا، مسئولان شهری و دولت باید با همکاری نزدیک و هماهنگ، تلاش‌های لازم را برای حل مشکلات زیربنایی و اجتماعی شهر تهران ادامه دهند؛ اجرای برنامه‌های پایدار و جامع، به همراه نظارت و ارزیابی مداوم می‌تواند بر بهبود کیفیت زندگی شهروندان و افزایش تاب‌آوری تهران مؤثر باشد.
در این مسیر مشارکت فعال مردم و نهادهای مدنی نیز بسیار حائز اهمیت است؛ آگاه‌سازی و آموزش شهروندان در زمینه‌های مختلف زیست‌محیطی، اجتماعی و فرهنگی می‌تواند به کاهش مشکلات و افزایش پایداری شهر کمک کند.
استفاده از تجربیات و پژوهش‌های بین‌المللی، به‌کارگیری فناوری‌های نوین و افزایش شفافیت در تصمیم‌گیری‌ها نیز می‌تواند تهران را به یک شهر هوشمند و پایدار تبدیل کند.
گزارش از حامد شایگان
نظر شما