به گزارش خبرگزاری ایمنا، امروزه بیشتر برنامه‌ریزان شهری معتقدند با افزایش جمعیت، شهرهای آینده با مشکلات اساسی در زیرساخت‌ها روبه‌رو خواهند بود، با این حال شکل نوین شهرگرایی در کشورهای توسعه‌یافته از قرن نوزدهم و در کشورهای در حال توسعه از قرن بیستم آغاز شده است.
رشد عظیم جمعیت این دوره‌ها و مشکلات به‌وجود آمده از آن، موجب شده است که بشر در قرن بیست‌ویکم به‌دنبال راهکارها و روش‌های نوین و به‌صرفه‌تری برای رفع مشکلات پیش آمده باشد؛ شهرنشینی و شهرگرایی به‌سرعت در حال گسترش است، اما آنچه شهرنشینی و شهرگرایی قرن ۲۱ را متمایز از دوره‌های پیش کرده است، کاربرد فناوری اطلاعات و ارتباطات در تمام ابعاد شهری است.
شهرهای آینده به‌عنوان شهرهای فراگیر نشان‌دهنده اهمیت توجه به رویکردهای مختلف شهرنشینی هستند؛ مطابق با پارادایم جدید شهری، استفاده از سیستم‌های نوآورانه از جمله ایجاد شهرهای فراگیر با سیستم‌های همگرای هوشمند، راه‌حلی برای غلبه‌بر این مشکلات شهری است.
شهر فراگیر نوعی از شهر هوشمند است که در آن مطالعات و خدمات شهری با استفاده از فناوری‌های پیشرفته، حسگرها و منابع ارتباطی که در عناصر شهری تعبیه شده به‌دنبال افزایش کیفیت زندگی ساکنان، کارکنان و بازدیدکنندگان با به حداقل رساندن اثرات زیست‌محیطی هستند.
توسعه شهرهای آینده بیش از آنکه وابسته به زیرساخت باشد، وابسته به کارایی و کیفیتی است که به‌وسیله نصب و پیاده‌سازی فناوری‌های نوین و مدیریت استراتژیک به دست می‌آید؛ این رویکرد در ایران نوپاست و در نخستین گام‌های توسعه قرار دارد و در شهر اصفهان نیز در قالب برنامه جامع، آینده شهر اصفهان از طریق مطالعات و نظرات نخبگان در چند سناریو پیش‌بینی شده است.
انتخاب راهبردهای پابرجا تضمین‌کننده آینده شهرها
مصطفی نباتی‌نژاد، رئیس مرکز پژوهش‌های شورای اسلامی شهر اصفهان در این‌باره به خبرنگار ایمنا می‌گوید: از آنجا که رویکرد سنتی برنامه‌ریزی راهبردی به آینده نگاه دارد، آینده‌نگری و پیش‌بینی از آینده بر مبنای احتمال بود؛ اینکه چقدر احتمال افزایش جمعیت، کاهش بارندگی، جریان آب در رودخانه، بهبود روابط بین‌الملل و حضور گردشگران خارجی وجود دارد.
وی با بیان اینکه در رویکرد جدید آینده‌نگری با قطعیت نداشتن روبه‌رو هستیم، می‌افزاید: در واقع امکان تعیین احتمال وجود ندارد و سعی می‌کنیم با حالت‌های مختلف پدیده‌ها و متغیرها، سناریوهای مختلف بسازیم و آینده‌نگری کنیم.
رئیس مرکز پژوهش‌های شورای اسلامی شهر اصفهان ادامه می‌دهد: یک سناریو می‌تواند پایان جریان آب در رودخانه و آزاد نشدن قیمت حامل‌های انرژی باشد و سناریوی دوم اینکه مدیریت یکپارچه شهری محقق شود؛ در سایر سناریوها ممکن است متغیرها وضعیت برعکس داشته باشند.
نباتی‌نژاد تصریح می‌کند: هرکدام از این سناریوها تأثیرات و الزامات متفاوتی را بر شهر خواهد داشت و ما تلاش می‌کنیم راهبردهایی را برای برنامه انتخاب کنیم که در هر سناریو پاسخگو باشد و مسئله شهر را حل کند؛ به این راهبردها «پابرجا» می‌گویند، زیرا همیشه پاسخگوی مسائل ما هستند و هر شرایطی که در آینده داشته باشیم، استفاده از انرژی خورشیدی یک راهبرد کلیدی و ثابت است.
وی می‌گوید: برای مشخص‌شدن سناریوها و راهبردها فرایندی را تعریف کردیم و گام نخست این بود که مشکلات، ظرفیت‌ها، روندها و نوآیندهای تأثیرگذار شهر اصفهان را از دل مشارکت با حدود دو هزار نفر از شهروندان، نخبگان دانشگاهی، نمایندگان بخش خصوصی و سمن‌ها شناسایی کردیم و فهرستی طولانی تهیه شد، همچنین از این فهرست به ۵۰ عامل کلیدی رسیدیم که می‌توانست بر آینده شهر اصفهان اثرگذار باشد.
نباتی‌نژاد با بیان اینکه ۵۰ عامل در یک فرایند مشارکتی با حضور نخبگان غربالگری شد و به شش متغیر کلیدی رسیدیم که شامل مواردی همچون وضعیت رودخانه زاینده‌رود، قیمت حامل‌های انرژی، روابط بین‌الملل و مدیریت شهری، بود، می‌گوید: با این شش متغیر رویدادی تحت عنوان «شهرآیند» برگزار کردیم، حدود ۸۰ نفر از نخبگان بخش عمومی، دولتی، خصوصی و دانشگاهیان به‌مناسبت روز زاینده‌رود در کارخانه ریسباف گردهم آمدند.
وی با بیان اینکه در این رویداد سناریوهای پیش‌روی شهر را بر اساس شش متغیر شناسایی کردیم و به پنج سناریو رسیدیم، ادامه می‌دهد: از سناریویی که وضعیت خیلی خوب را برای شهر پیش‌بینی می‌کرد تا سناریویی که بیانگر وضعیت خیلی بد باشد، نوشته شد که برای مثال اگر رودخانه به‌طور دائم جریان داشته باشد، مدیریت شهری یکپارچه حاکم شود و قیمت حامل‌های انرژی آزاد باشد، اصفهان به چه سمتی می‌رود، همچنین برای سناریوهای بد نیز روایت را مشخص کردیم.
رئیس مرکز پژوهش‌های شورای اسلامی شهر اصفهان تاکید می‌کند: بر اساس این روایت‌ها راهبردهای پابرجا و راه‌حل‌هایی که همیشه پاسخ مسئله است را شناسایی می‌کنیم که طی دو هفته آینده انجام خواهد شد و فرایند آینده‌نگری برای شهر اصفهان انجام می‌شود که گام شاخص آن رویداد شهرآیند بود.
نباتی‌نژاد با بیان اینکه این اقدام به ما کمک می‌کند در برابر اتفاقات آینده غافلگیر نشویم، خاطرنشان می‌کند: سناریونویسی ما را مهیا می‌کند که بتوانیم برای هر سناریو و اتفاقی در آینده برنامه‌ریزی کنیم و اقدامات لازم را انجام دهیم تا هنگام بحران، شهر دچار مشکل حاد نشود و عملکردهای شهری را حفظ کند؛ این اتفاق در حوزه برنامه‌ریزی شهری ایران منحصربه‌فرد بود.
بررسی ۵ سناریو برای آینده شهر اصفهان در «شهرآیند»
بابک صفاری، مسئول بخش اقتصادی برنامه جامع شهر اصفهان و عضو هیئت علمی گروه اقتصاد دانشگاه اصفهان در این‌باره به خبرنگار ایمنا اظهار می‌کند: طرح جامع شهر اصفهان حدود یک سال پیش به‌صورت رسمی آغاز به‌کار کرده است؛ هدف از این طرح تدوین طرحی است که بتواند وضعیت شهر را بهبود دهد و اصفهان را به جای بهتری برای زندگی شهروندان تبدیل کند.
وی با بیان اینکه یکی از گام‌های اصلی که در تدوین طرح جامع برمی‌داریم، تدوین آینده شهر است، می‌افزاید: در این هدف‌گذاری بررسی می‌شود که در افق برنامه که حدود ۲۰ سال آینده است، شهر می‌خواهد به کجا برسد و چه شئونی باید تغییر کند یا حفظ شود که لازمه تدوین طرح، درست اندیشیدن درباره آینده شهر است.
مسئول بخش اقتصادی برنامه جامع شهر اصفهان و عضو هیئت علمی گروه اقتصاد دانشگاه اصفهان با بیان اینکه فکر کردن درباره آینده نیازمند یک روش ساختارمند و متالوژی علمی است که بیشتر تصویرهای مرتبط با آینده از شناخت وضع موجود و گذشته شهر نشئت می‌گیرد، می‌گوید: در برنامه جامع شهر اصفهان حدود ۱۰۰ جلسه کارشناسی در حوزه شناخت وضع موجود شهر اصفهان برگزار شده و وضعیت گذشته و حال شهر اصفهان در قالب شاخص‌های مختلف تدوین و ترسیم شده است.
صفاری با بیان اینکه شناخت وضعیت موجود تنها قسمت کمی از آینده شهر است، تصریح می‌کند: اگرچه روند و مسیری که از گذشته به حال آمده‌ایم، قسمتی از آینده را تشکیل می‌دهد، اما در واقعیت عناصر دیگری همچون نوآیندها و روندهای جهانی و ملی وجود دارد که بر آینده شهر تأثیرگذار است.
وی خاطرنشان می‌کند: در یک فرایند ساختارمند تلاش شده است که در قالب موضوعات مختلف همچون موضوعات زیرساختی شامل حمل‌ونقل، شبکه‌های آب، برق و فاضلاب و نظام محیط زیست و سلامت، نظام اجتماعی و نظام کالبدی که شامل الگوهای توسعه و رشد کالبدی شهر، سیما و منظر شهری، محله‌های ناکارآمد و پدافند غیرعامل است و نظام اقتصادی که زیرمجموعه آن فضای کسب‌وکار، حوزه مالیه شهری، اقتصاد کشاورزی، اقتصاد دانش‌بنیان و علم‌وفناوری و صنعت است، شناسایی شود.
مسئول بخش اقتصادی برنامه جامع شهر اصفهان و عضو هیئت علمی گروه اقتصاد دانشگاه اصفهان با بیان اینکه این الگو در گام نخست موجب شناسایی حدود ۷۵۰ مشکل ریز در شهر اصفهان شد، می‌افزاید: نزدیک ۲۵۰ ظرفیت برای شهر اصفهان تدوین شد و ۱۱۴ روندی که می‌تواند آینده شهر اصفهان را تحت تأثیر قرار دهد و حدود ۱۰۰ نوآیند در سطح ملی و بین‌المللی که آینده اصفهان از آن‌ها تأثیر می‌پذیرد نیز حاصل بررسی‌های صورت گرفته است.
صفاری اظهار می‌کند: دخیل کردن تمام این موضوعات در تدوین آینده سخت و دشوار بود، از این‌رو در قالب اولویت‌بندی و پالایشی که انجام شد، تعداد این موضوعات از حدود ۱۲۰۰ عنوان به ۳۸۰ عنوان تقلیل پیدا کرد که این عناوین بیشتر از طریق تجمیع و حذف موارد تکراری اتفاق افتاده است.
وی با بیان اینکه در گام بعدی برای اینکه بتوانیم عناوین را به‌صورت سیستماتیک وارد مطالعات کنیم، ۳۸۰ عنوان نیز به ۵۰ عنوان کلی تقلیل پیدا کرد که سهم گروه‌های مختلف از این ۵۰ عنوان متفاوت بود، می‌گوید: به‌عنوان مثال در حوزه محیط زیست حدود ۱۲ عنوان، در حوزه کالبد چهار عنوان، حوزه اقتصادی ۱۰ عنوان و در حوزه زیرساخت ۱۳ عنوان اتفاق افتاد، ۲۳ عنوان مربوط به مشکلات، ۱۸ عنوان ظرفیت‌ها و ۹ عنوان مربوط به روندها و نوآیندها است.
مسئول بخش اقتصادی برنامه جامع شهر اصفهان و عضو هیئت علمی گروه اقتصاد دانشگاه اصفهان با بیان اینکه نوآیندها مواردی هستند که ممکن است در گذشته و حال وجود نداشته باشند، اما تحولات جهانی و پیش‌بینی‌های محقق می‌گوید که ممکن است اتفاق بیفتد، می‌گوید: برای مثال در حال حاضر مسئله دورکاری در کشور ما جا افتاده نیست، اما به‌راحتی می‌تواند اتفاق بیفتد یا فرض کنید ارسال‌هایی که با پیک موتوری انجام می‌شود، از طریق پهپاد یا تاکسی‌های پرنده انجام شود، این‌ها مواردی هستند که طی ۲۰ سال آینده قابل دسترس می‌شوند، اما در حال حاضر در حوزه شناخت ما نمی‌گنجد.
صفاری تاکید می‌کند: برخلاف آنکه تصور می‌کنیم مشکلات ما بسیار زیاد است، اما واقعیت این است که ظرفیت‌ها به مشکلات تنه می‌زند و لازم است از ظرفیت‌ها برای تدوین آینده شهر استفاده کنیم، بنابراین ۱۸ عنوان ظرفیت در مقابل ۲۳ عنوان مشکل بیان شد.
وی با بیان اینکه این فرایند در قالب سه ماه فعالیت مطالعاتی مشخص شد و عوامل مؤثر بر آینده شهر تعیین شد، تصریح می‌کند: حدود شش عنوان از ۱۰ عنوان اولیه موضوعات و مشکلات مربوط به محیط زیست بود، مسائل زیست‌محیطی اصفهان بسیار مهم و کلیدی است که باید در تدوین آینده شهر به آن توجه داشته باشیم.
مسئول بخش اقتصادی برنامه جامع شهر اصفهان و عضو هیئت علمی گروه اقتصاد دانشگاه اصفهان با بیان اینکه برای تدوین سناریوهای آینده شهر ۵۰ عنوان زیاد بود، از این‌رو از طریق پالایشی که صورت گرفت، این موضوعات برای تدوین سناریوها تقلیل پیدا کرد، ادامه می‌دهد: سناریوها باید موضوعاتی داشته باشند که دارای نااطمینانی باشد نه موضوعات قطعی، موضوعات قطعی قابل برنامه‌ریزی هستند، اما برای موضوعات غیرقطعی باید حالات مختلف در نظر گرفته شود.
صفاری تصریح می‌کند: شش مسئله شامل تنش آبی، توسعه اقتصادی شهر اصفهان بر پایه علم و فناوری، قیمت‌های حامل‌های انرژی، ارتباطات بین‌المللی، ساختار مدیریت شهری و فرم درآمد شهر به‌عنوان موضوعات اصلی که آینده شهر اصفهان را شکل می‌هد، شناسایی شده است و اگر در این شش مورد هر تغییری انجام دهیم، آینده شهر تحت تأثیر قرار می‌گیرد.
وی می‌افزاید: به‌عنوان مثال اگر قیمت حامل‌های انرژی نسبت به سایر کالاها به نظام خود بازگردد، به‌طور طبیعی استفاده از حمل‌ونقل شخصی کاهش پیدا می‌کند در نتیجه حمل‌ونقل عمومی گسترش بیشتری خواهد داشت، مقیاس در این بخش افزایش پیدا می‌کند و توسعه حمل‌ونقل عمومی توجیه اقتصادی پیدا می‌کند، در حالی که هم‌اکنون با توجه به تقاضای موجود برای حمل‌ونقل عمومی، این گونه حمل‌ونقل از لحاظ اقتصادی مقرون‌به‌صرفه نیست.
مسئول بخش اقتصادی برنامه جامع شهر اصفهان و عضو هیئت علمی گروه اقتصاد دانشگاه اصفهان خاطرنشان می‌کند: تمام موارد مذکور بر آینده شهر تأثیر می‌گذارد، بر اساس گزینه‌هایی که بر هریک از این موضوعات تعیین شده، پنج سناریو برای شهر اصفهان ساخته شده است.
صفاری می‌گوید: سناریوی نخست برای ادامه دادن «اصفهان نصف جهان» و بهشتی که می‌تواند در سال ۱۴۲۰ به‌عنوان یک شهر نمونه برای زندگی کردن باشد، این است که بتوانیم وضعیت تنش آبی را کنترل کنیم و بهبود دهیم، جریان دائمی رودخانه زاینده‌رود را داشته باشیم و بتوانیم جهت توسعه اقتصادی را از فرم سنتی به فرم‌هایی بر پایه علم‌وفناوری و دانش‌بنیان تبدیل کنیم، قیمت حامل‌های انرژی نسبت به سایر کالاها قیمت واقعی شود، در حوزه ارتباطات بین‌المللی بتوانیم رفع تحریم‌ها را داشته باشیم، مدیریت شهری یکپارچه شود، درآمدهای شهری پایدار شود و میان هزینه و درآمد تناسب وجود داشته باشد.
وی تاکید می‌کند: در نقطه مقابل بدترین سناریو این است که تنش آبی تشدید شود، رودخانه از بین برود، توسعه‌ها همان توسعه‌های قدیمی بر پایه روش‌های سنتی و تولیدکننده آلودگی فراوان باشد.
مسئول بخش اقتصادی برنامه جامع شهر اصفهان و عضو هیئت علمی گروه اقتصاد دانشگاه اصفهان با بیان اینکه تمام این سناریوها بر پایه تغییر هر یک از متغیرها می‌تواند رخ دهد، خاطرنشان می‌کند: باید سناریوها را بررسی کنیم و تصمیم بگیریم که می‌خواهیم آینده شهر چه باشد؛ اگر توانستیم از دل سناریوها آینده مطلوب را استخراج کنیم شهر را به سوی تعالی پیش برده‌ایم.
وی تصریح می‌کند: این فرایند در میانه راه است و سناریوها در حال نهایی شدن است که به محض تکمیل به اطلاع تمام نخبگان شهر می‌رسد و پس از آن، موضوع مهم چشم‌انداز شهر و برنامه‌ها و راهبردهایی است که زیرمجموعه آن اتفاق می‌افتد تا وضعیت خوبی را در آینده برای شهر اصفهان داشته باشیم.
به گزارش ایمنا، امروزه شهرها از یک‌سو روزبه‌روز با افزایش جمعیت و افزایش تقاضا برای خدمات روبه‌رو هستند و از سوی دیگر مباحث مربوط به توسعه پایدار مورد توجه مسئولان و مدیران شهری قرار گرفته است که این تناقض نیازمند حل‌وفصل از طریق روش‌ها و رویکردهای گوناگونی است که در طول سال‌های اخیر به‌صورت متوالی مطرح شده است.
نظر شما