به گزارش خبرگزاری ایمنا، گسترش سریع پروژه‌های مسکونی و تجاری در شهرها و مناطق حومه‌ای طی دو دهه اخیر، به یکی از مسائل مهم در حوزه برنامه‌ریزی شهری تبدیل شده است. افزایش جمعیت، مهاجرت به شهرها و نیاز به فضای بیشتر برای کسب‌وکارها، موجب شد تا پروژه‌های ساختمانی به‌طور فزاینده‌ای رشد کنند، با این حال در بسیاری از موارد این رشد بدون توجه به ظرفیت زیرساخت‌های شهری همچون شبکه‌های حمل‌ونقل، آب، برق و فاضلاب صورت می‌گیرد.
بر اساس گزارش سازمان ملل متحد در سال ۲۰۲۳، پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۵۰ حدود ۶۸ درصد از جمعیت جهان در مناطق شهری زندگی کنند، که این امر فشار مضاعفی را بر زیرساخت‌های شهری وارد خواهد کرد.
چالش اصلی این توسعه بی‌برنامه، ناهماهنگی بین رشد پروژه‌های جدید و ظرفیت زیرساخت‌های شهری است، به‌عنوان مثال در کشور هند، شهرهایی همچون دهلی‌نو و بمبئی با رشد سریع پروژه‌های مسکونی و تجاری روبه‌رو شده‌اند، اما به‌دلیل ناتوانی سیستم‌های زیرساختی، مشکلاتی همچون ترافیک سنگین، قطعی مکرر برق و کمبود آب در این شهرها تشدید شده است. در بمبئی، تقاضا برای آب در سال ۲۰۲۲ به ۴۴۰۰ میلیون لیتر در روز رسید، در حالی که ظرفیت تأمین آب فقط ۳۸۰۰ میلیون لیتر بود؛ این آمار نشان می‌دهد که بی‌توجهی به ظرفیت زیرساخت‌ها در توسعه پروژه‌های جدید، تبعات جدی در پی خواهد داشت.
در ایران نیز نمونه‌های مشابهی وجود دارد؛ بسیاری از پروژه‌های بزرگ مسکن‌سازی در اطراف کلان‌شهرهایی همچون تهران و مشهد، بدون توجه به زیرساخت‌های مورد نیاز اجرا شد. پروژه‌هایی همچون مسکن مهر در بعضی مناطق به‌دلیل نبود توسعه کافی زیرساخت‌های آب، برق و حمل‌ونقل، چالش‌هایی را برای ساکنان ایجاد کرده است، این موضوع نه‌تنها بر زندگی روزمره مردم تأثیر گذاشته، بلکه هزینه‌های بازسازی و تقویت زیرساخت‌ها را به دولت تحمیل کرده است.
در کنار مشکلات زیرساختی، بی‌توجهی به مسائل زیست‌محیطی ناشی از اجرای پروژه‌های جدید نیز نگرانی دیگری است؛ افزایش تقاضا برای آب، برق و تولید فاضلاب، منجر به فشار مضاعف بر منابع طبیعی می‌شود؛ در شهرهایی همچون «کیپ‌تاون» در آفریقای جنوبی، کمبود زیرساختی در بخش آب منجر به بحران آبی در سال ۲۰۱۸ شد که بیش از ۴ میلیون نفر را تحت تأثیر قرار داد؛ این تجربه تلخ نشان می‌دهد که توسعه بدون برنامه‌ریزی می‌تواند آثار غیرقابل جبرانی بر جوامع داشته باشد.
به‌طور کلی، راه‌حل این چالش، در نظر گرفتن سیاست‌های پایدار و برنامه‌ریزی هماهنگ میان بخش‌های مختلف دولتی و خصوصی است. ضرورت دارد پیش از صدور مجوز برای هر پروژه مسکونی یا تجاری، مطالعات دقیقی درباره ظرفیت زیرساخت‌های موجود و نیازهای آینده انجام شود، علاوه‌بر این سرمایه‌گذاری در توسعه زیرساخت‌ها همچون خطوط مترو، نیروگاه‌های تولید انرژی و سیستم‌های مدیریت آب و فاضلاب باید اولویت‌بندی شود.
یکی از موضوعات مهم در اجرای پروژه‌های مسکونی، تعریف دقیق مفهوم زیرساخت و ابعاد گسترده آن است؛ زیرساخت به مجموعه‌ای از خدمات و امکانات پایه‌ای همچون جاده‌ها، حمل‌ونقل عمومی، تأسیسات آب، برق، گاز و خدمات شهری گفته می‌شود که یک ناحیه را برای سکونت و فعالیت‌های اقتصادی آماده می‌کند.
در کلان‌شهری همچون اصفهان که توسعه شهری با چالش‌های زیادی از جمله کمبود منابع آبی و افزایش جمعیت روبه‌رو است، توجه به زیرساخت‌ها پیش از هرگونه بارگذاری جمعیتی، امری حیاتی به‌شمار می‌رود. ساخت واحدهای مسکونی در مناطقی که بدون این زیرساخت‌ها هستند، نه‌تنها هزینه‌بر است، بلکه فشار زیادی بر شبکه‌های فعلی شهری وارد می‌کند.
در اصفهان دو رویکرد عمده برای توسعه مسکن وجود دارد؛ نخست، ساخت و توسعه واحدهای مسکونی در مناطق الحاقی که هیچ زیرساخت شهری در آن‌ها وجود ندارد و دوم بازآفرینی و نوسازی بافت‌های فرسوده شهری مطرح است؛ در حالت نخست به‌ویژه هنگامی که پروژه‌هایی در حاشیه شهر یا اراضی بدون کاربری مناسب تعریف می‌شود، نیاز است تا تمام زیرساخت‌ها را از پایه ایجاد کنیم، به‌عنوان مثال ساخت جاده‌های اتصال‌دهنده، خطوط گاز و برق و تأمین آب از منابع شهری باید از ابتدا در دستور کار قرار گیرد.
نمونه چنین چالش‌هایی را می‌توان در پروژه‌های توسعه مسکن مهر در مناطقی همچون فولادشهر یا بهارستان در اطراف اصفهان مشاهده کرد، جایی که تأمین نشدن به‌موقع زیرساخت‌های ضروری، روند سکونت را برای شهروندان دشوار کرده بود.
بازآفرینی بافت‌های فرسوده شهری در مناطق مرکزی اصفهان به‌ویژه منطقه ۳ و محلاتی همچون جویباره و زینبیه، چالش‌های متفاوتی را به همراه دارد؛ در این مناطق زیرساخت‌های اولیه همچون شبکه‌های آب و برق تا حد زیادی فراهم است، اما مشکلات دیگری همچون تجمیع واحدهای کوچک، تعارضات مالکیت، نوسازی اسناد و ایجاد تفاهم با ساکنان قدیمی، روند بازآفرینی را پیچیده می‌کند؛ همین معضلات موجب شده است تا طرح‌های نوسازی بافت‌های فرسوده در اصفهان، با وجود مشوق‌هایی که در این دوره از مدیریت شهری برای آن در نظر گرفته شده است، به موفقیت چندانی نرسد.
با این حال بررسی کارنامه توسعه شهری در کلان‌شهر اصفهان نشان می‌دهد که پروژه‌های الحاقی و ساخت شهرهای جدید، با وجود هزینه‌های بالای ایجاد زیرساخت‌ها، در جذب جمعیت و ایجاد سکونتگاه‌های جدید موفق‌تر عمل کرده است، به‌عنوان مثال توسعه شهرهایی همچون شاهین‌شهر و بهارستان نشان می‌دهد که اگرچه در مراحل اولیه، مشکلاتی نظیر تأمین حمل‌ونقل عمومی و زیرساخت‌های اساسی وجود داشت، اما در نهایت این مناطق توانستند بخشی از بار جمعیتی کلان‌شهر اصفهان را جذب کنند.
در هر یک از رویکردهای توسعه مسکن، چه در مناطق جدید و چه در بافت‌های فرسوده شهری، چالش‌ها و الزامات متفاوتی مطرح می‌شود؛ در طرح‌های توسعه مناطق جدید همچون شرق و شمال اصفهان، تأمین زیرساخت‌های اساسی همچون شبکه حمل‌ونقل و منابع آب باید در اولویت باشد تا مشکلات مشابه گذشته تکرار نشود؛ در مقابل در پروژه‌های نوسازی مناطق قدیمی‌تر، نیاز به هماهنگی با ساکنان، تجمیع پلاک‌ها و رفع موانع مالکیتی باید با دقت و برنامه‌ریزی پیش برود.
در نهایت توسعه پایدار مسکن در کلان‌شهرهایی همچون تهران، مشهد و اصفهان تنها زمانی محقق خواهد شد که به ظرفیت‌های زیرساختی هر منطقه توجه شود؛ بی‌توجهی به این موضوع چه در بافت‌های جدید و چه در بازآفرینی محلات قدیمی، می‌تواند مشکلاتی همچون کمبود آب، ترافیک شدید و نارضایتی شهروندان را به همراه داشته باشد، بنابراین برنامه‌ریزی دقیق و مطالعات مکان‌یابی مناسب می‌تواند کلید موفقیت در رفع این چالش‌ها باشد و شهر اصفهان را به نمونه‌ای از توسعه متوازن و پایدار در کشور تبدیل کند.
لزوم رعایت طرح‌های جامع و تفصیلی در ساخت‌وسازهای شهری
وحید مهدویان، مشاور و دستیار شهردار اصفهان در امور شهرسازی و معماری شهری در این‌باره به خبرنگار ایمنا می‌گوید: سازه‌هایی که در حال حاضر در شهر در حال ساخت است، باید تحت نظر طرح‌های جامع و تفصیلی شهری قرار گیرد.
وی می‌افزاید: طبق قانون تأسیس شورای عالی شهرسازی و معماری ایران که در سال ۱۳۵۱ تصویب و در سال ۱۳۵۳ اصلاح شد، بیش از ۵۰ سال است که این طرح‌ها در کشور اجرایی می‌شود؛ این طرح‌ها توسط مشاوران صلاحیت‌دار تهیه می‌شود و ملاک عمل و طراحی آن‌ها مباحث مختلف شهرها از جمله مسائل اجتماعی، اقتصادی، زیربنایی، ترافیکی، زیست‌محیطی و دیگر شاخص‌های مرتبط با ساخت‌وساز را در نظر می‌گیرد.
مشاور و دستیار شهردار اصفهان در امور شهرسازی و معماری شهری با تاکید بر اینکه هرگونه ساخت‌وساز در شهرها باید در چهارچوب این طرح‌ها انجام شود، تصریح می‌کند: طرح‌های جامع و تفصیلی توسط مشاوران دارای صلاحیت تهیه می‌شود و به تصویب شورای اسلامی شهر و کمیسیون ماده ۵ می‌رسد، سپس شورای عالی شهرسازی و معماری کشور آن را تصویب می‌کند.
مهدویان ادامه می‌دهد: در این فرایند تمام استانداردها و سرانه‌های مرتبط با شاخص‌های شهری باید رعایت شود تا ساخت‌وسازها با معیارهای مورد نظر هم‌خوانی داشته باشد، بنابراین اگر در شهری ساخت‌وساز در جریان است، باید در چارچوب طرح‌های جامع و تفصیلی این اقدام صورت گیرد.
وی عنوان می‌کند: اگر این طرح‌ها به‌درستی پیاده‌سازی شود، هیچ دغدغه‌ای از نظر زیرساخت‌ها و خدمات شهری وجود نخواهد داشت، اما اگر ساخت‌وسازها خارج از این چارچوب‌ها انجام شود این مسئله نگران‌کننده خواهد بود.
مشاور و دستیار شهردار اصفهان در امور شهرسازی و معماری شهری می‌گوید: در بسیاری از کلان‌شهرها از جمله اصفهان، گاهی ساخت‌وسازهایی انجام می‌شود که خلاف ضوابط و مقررات طرح تفصیلی است که این موضوع می‌تواند مشکلاتی را به همراه داشته باشد.
مهدویان خاطرنشان می‌کند: اصفهان به‌عنوان یکی از شهرهای قانونمند کشور، در رعایت ضوابط ساخت‌وساز نسبت به سایر شهرها وضعیت مطلوبی دارد، اما نمی‌توان گفت که تمام موارد به‌طور کامل رعایت شده است؛ به‌طور کلی اصفهان یکی از بهترین کلان‌شهرهای ایران در زمینه رعایت ضوابط و چارچوب‌های طرح‌های جامع و تفصیلی است.
وی با اشاره به اینکه در حال حاضر طرح جامع جدید شهر اصفهان در حال تهیه است، بیان می‌کند: با توجه به اینکه بیش از ۳۰ سال از تصویب طرح جامع می‌گذرد و طرح تفصیلی قبل نیز مربوط به سال ۱۳۹۰ است، نیاز به بازنگری و ارزیابی مجدد اتفاقاتی که در این سال‌ها در شهر رخ داده است، احساس می‌شود. طرح جامع جدید به‌عنوان نقشه‌راه برای ساخت‌وسازهای آینده شهر اصفهان خواهد بود.
مشاور و دستیار شهردار اصفهان در امور شهرسازی و معماری شهری تاکید می‌کند: اگر ساخت‌وسازها مطابق با طرح‌های جامع و تفصیلی شهر صورت بگیرد، زیرساخت‌ها و خدمات مورد نیاز پاسخگوی سرانه‌های ساخت‌وساز است و مشکلی در آینده به وجود نمی‌آید، اما اگر تخلفی در این چارچوب‌ها رقم بخورد، نگرانی‌ها و چالش‌های مربوط به زیرساخت‌ها و خدمات شهری به‌وجود خواهد آمد.
به گزارش ایمنا، توسعه پروژه‌های مسکونی و تجاری بدون توجه به ظرفیت‌های زیرساختی، چالش‌های جدی برای شهرها به همراه دارد؛ این ناهماهنگی بین رشد سریع ساخت‌وساز و ظرفیت‌های موجود، مشکلاتی نظیر کمبود آب، برق، ترافیک سنگین و آلودگی محیط زیست را تشدید می‌کند.
به‌منظور جلوگیری از این مشکلات، ضروری است که تمام پروژه‌های ساخت‌وساز در چارچوب طرح‌های جامع و تفصیلی شهری قرار بگیرد و در طراحی این پروژه‌ها، به‌طور دقیق به نیازهای زیرساختی توجه شود.
در کلان‌شهر تاریخی اصفهان که با چالش‌هایی همچون کمبود منابع آبی و رشد جمعیت روبه‌رو است، اهمیت برنامه‌ریزی و هماهنگی میان بخش‌های مختلف دولت و بخش خصوصی برای توسعه پایدار و متوازن مسکن و زیرساخت‌ها ضروری است.
اصفهان، نگین سرزمین ایران، با تاریخ کهن و جاذبه‌های بی‌بدیل خود نه‌تنها شهری پر از زیبایی‌های معماری و فرهنگی شناخته می‌شود، بلکه به‌عنوان قلب تپنده تاریخ و تمدن ایران در جهان مطرح است.
این شهر گنجینه‌ای از آثار و یادگارهای بشری است که هر کدام در دل خود روایتگر شکوه و عظمت گذشته است، اما در دل این شگفتی‌ها ضروری است که توجه ویژه‌ای به زیرساخت‌های شهری معطوف شود، زیرا ساختار تاریخی و بافت پیچیده شهر ایجاب می‌کند که هر گام در جهت توسعه و گسترش این دیار با دقت و برنامه‌ریزی پیش برود، چرا که هر اشتباه در این مسیر می‌تواند در این شهر باستانی اثرات غیرقابل جبرانی بر جای گذارد و فشار مضاعفی را بر شبکه‌های زیرساختی و منابع طبیعی وارد آورد.
نظر شما