به گزارش خبرگزاری ایمنا، یکی از عوامل اصلی رشد بی‌قواره و ناموزون شهر، پدیده حاشیه‌نشینی است که برایند مهاجرت‌های مداوم داخلی (از روستاها به شهرها) است و بازتاب اقتصادی، اجتماعی و فیزیکی در شهرها به شکل‌های گوناگون آلونک‌نشینی، زاغه‌نشینی، کپرنشینی و حلبی‌آبادها را نشان می‌دهد.
حاشیه‌نشینی یکی از چالش‌های بزرگ اجتماعی و شهری در کشورهای در حال توسعه به‌شمار می‌آید و این پدیده ناشی از رشد سریع شهرنشینی، مهاجرت‌های بی‌رویه روستاییان به شهرها، و توزیع نامناسب منابع و خدمات است و حاشیه‌نشینی بر ساختار اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و امنیتی جامعه تأثیرات عمیق و گاه جبران‌ناپذیری دارد.
حاشیه‌نشینی به سکونتگاه‌های غیررسمی یا نامناسب در اطراف یا درون شهرها اطلاق می‌شود که بدون خدمات اولیه، امنیت سکونتی و زیرساخت‌های مناسب هستند و ساکنان این مناطق بیشتر گروه‌های کم‌درآمد و مهاجرانی هستند که توانایی تأمین مسکن مناسب در بافت اصلی شهر را ندارند.
نبود فرصت‌های شغلی در روستاها و تمرکز امکانات در شهرها، نبود تناسب بین رشد جمعیت و توسعه زیرساخت‌ها و ممانعت از دسترسی آن‌ها به مسکن مناسب، ناکارآمدی برنامه‌ریزی شهری برای تأمین مسکن و خدمات مناسب برای گروه‌های ضعیف و قدرت خرید پایین خانواده‌ها از عوامل مؤثر شکل‌گیری حاشیه‌نشینی است.
ویژگی‌های مناطق حاشیه‌نشین شامل کیفیت پایین مسکن با بناهای موقتی و بدون استانداردهای مهندسی، نبود خدمات شهری کافی با دسترسی محدود به آب آشامیدنی، بهداشت، برق و گاز، تراکم جمعیتی بالا با خانه‌های کوچک و پرجمعیت، نبود امنیت سکونتی با ساکنان بدون سند مالکیت رسمی و مشکلات اجتماعی و فرهنگی با بروز آسیب‌های اجتماعی همچون بیکاری، اعتیاد و بزهکاری است.
حاشیه‌نشینی پیامدهای بسیاری در حوزه‌های اجتماعی، اقتصادی، زیست‌محیطی و کالبدی دارد، افزایش هزینه‌های مدیریت شهری برای ساماندهی سکونتگاه‌های غیررسمی، تضعیف اقتصاد محلی به دلیل اشتغال غیررسمی و کاهش بهره‌وری نیروی کار از پیامدهای اقتصادی، تخریب محیط زیست و گسترش ساخت‌وسازهای غیرمجاز و آلودگی آب، خاک و هوا در مناطق حاشیه‌نشین از پیامدهای زیست‌محیطی و توسعه بی‌رویه و غیرمنظم شهری و تراکم بیش از حد جمعیتی و کمبود فضای عمومی نیز از پیامدهای کالبدی حاشیه‌نشینی است.
برخی کارشناسان معتقدند که توسعه فرصت‌های شغلی در روستاها و شهرهای کوچک، جلوگیری از مهاجرت بی‌رویه، ساماندهی سکونتگاه‌های غیررسمی، ارائه خدمات شهری به مناطق حاشیه‌نشین، توسعه مسکن ارزان‌قیمت، ارائه تسهیلات و حمایت‌های دولتی برای گروه‌های کم‌درآمد، بازنگری در برنامه‌ریزی شهری، ایجاد عدالت در توزیع منابع و خدمات شهری، آموزش و ارتقای توانمندی ساکنان حاشیه‌نشین، توانمندسازی اجتماعی و اقتصادی، مشارکت جامعه محلی و جلب مشارکت فعال مردم در برنامه‌های ساماندهی از راهکارهای کاهش حاشیه‌نشینی است.
حاشیه‌نشینی معضلی ملی و جهانی است
محمد نورصالحی، رئیس شورای اسلامی شهر اصفهان در این‌باره به خبرنگار ایمنا اظهار می‌کند: حاشیه‌نشینی یک پدیده جهانی و ملی است که معلول مشکلات اجتماعی و اقتصادی است.
وی می‌افزاید: بسیاری از افراد به‌دلیل نبود امکانات شغلی، کمبود درآمد، مشکلات اجتماعی و نبود خدمات مناسب همچون بهداشت، درمان، آموزش یا فرصت‌های سکونت مناسب، مجبور به مهاجرت به حاشیه شهرهای بزرگ می‌شوند و این موضوع ریشه در مسائل مبدا مهاجرت دارد که نیازمند بررسی و برنامه‌ریزی کلان از سوی حاکمیت است.
رئیس شورای اسلامی شهر اصفهان تاکید می‌کند: برای مقابله با پدیده حاشیه‌نشینی باید از ریشه و مبدا آغاز کرد، زیرا حل این مسئله نیازمند برنامه‌ریزی‌های درازمدت و سنگین از سوی دولت‌ها است تا بتوان مهاجرت به شهرهای بزرگ را کاهش داد و این پدیده را در کشور کم‌رنگ کرد.
نورصالحی می‌گوید: رشد بی‌رویه کلان‌شهرها و مهاجرت بی‌برنامه موجب ایجاد مشکلات متعددی از جمله ترافیک، مشکلات زیست‌محیطی و کمبود زیرساخت‌ها در مناطق حاشیه‌نشین می‌شود.
وی اضافه می‌کند: در اصفهان نیز همچون سایر کلان‌شهرها، مناطقی در حاشیه شهر به‌دلیل قیمت پایین‌تر زمین محل تجمع حاشیه‌نشینان شده است و این مناطق که از ابتدا برای چنین جمعیتی پیش‌بینی نشده و با کمبود خدمات و زیرساخت‌های شهری روبه‌رو است.
رئیس شورای اسلامی شهر اصفهان به اشاره به مشکلات زیرساختی مناطق حاشیه‌نشین خاطرنشان می‌کند: در این مناطق با مشکلاتی همچون کمبود مدارس، مراکز بهداشتی و درمانی، حمل‌ونقل عمومی و سایر خدمات ضروری روبه‌رو هستیم که به‌دلیل تراکم جمعیت بیش از ظرفیت، زیرساخت‌های موجود پاسخگوی نیازها نیست و همین مسئله مشکلات شهری را تشدید می‌کند.
نورصالحی می‌گوید: مدیران شهری وظیفه دارند ضمن پیش‌بینی مناسب برای این مناطق، تلاش کنند تا مشکلات موجود کاهش پیدا کند و در این راستا یکی از چالش‌های مهم در اصفهان، کمبود آب در فصول گرم سال در مناطق حاشیه‌نشین است.
وی ادامه می‌دهد: افزایش جمعیت و پیش‌بینی نشدن شرایز مناسب، فشار زیادی بر شبکه‌های زیرساختی از جمله شبکه‌های آب‌رسانی و حمل‌ونقل وارد می‌کند.
رئیس شورای اسلامی شهر اصفهان تاکید می‌کند: حل مسئله حاشیه‌نشینی نیاز به برنامه‌ریزی کلان در سطح ملی دارد، به این معنا که باید عواملی که زمینه مهاجرت افراد به کلان‌شهرها را فراهم می‌کند، شناسایی و رفع شوند.
نورصالحی با بیان اینکه دولت باید برای مناطق مبدا، مزیت‌هایی ایجاد کند تا افراد به ماندن در محل سکونت اصلی خود ترغیب شوند، می‌گوید: در عین حال مدیران شهری وظیفه دارند با تقویت زیرساخت‌ها و خدمات، شرایط زندگی در مناطق حاشیه‌نشین را بهبود ببخشند تا این مناطق از نظر امکانات شهری فاصله زیادی با مرکز شهر نداشته باشند.
حاشیه‌نشینی در اصفهان به مرکز شهر نفوذ کرده است
وحید مهدویان، مشاور و دستیار شهردار اصفهان در امور شهرسازی و معماری شهری درباره وضعیت حاشیه‌نشینی و مهاجرت در کلان‌شهر اصفهان به خبرنگار ایمنا می‌گوید: پدیده حاشیه‌نشینی یکی از مسائل معاصر در ایران به‌شمار می‌آید و این موضوع فقط محدود به سیاست‌گذاری‌های شهری نمی‌شود، بلکه به سیاست‌های کلان کشور در حوزه روستاها و شهرهای کوچک نیز بازمی‌گردد.
وی می‌افزاید: اگر در زمینه اشتغال و حمایت از مناطق روستایی برنامه‌های مؤثری اجرا نشود، طبیعی است که میل به مهاجرت به شهرهای بزرگ و کلان‌شهرها افزایش پیدا می‌کند و این مهاجرت‌ها در نهایت منجر به بروز پدیده حاشیه‌نشینی می‌شود که آثار اجتماعی و شهری مخربی به‌همراه دارد.
مشاور و دستیار شهردار اصفهان در امور شهرسازی و معماری شهری با اشاره به نبود برنامه‌های اجرایی در سیاست‌های کلان کشور تاکید می‌کند: با وجود قوانین و مقررات متعدد برای حمایت از روستاها و شهرهای کوچک، در عمل شاهد اجرای موفق این سیاست‌ها نبوده‌ایم که منجر به مهاجرت گسترده از روستاها و شهرهای کوچک به شهرهای بزرگ شده است و اصفهان نیز از این قاعده مستثنی نیست.
مهدویان می‌گوید: هرچند اطلاعات دقیق آماری در این زمینه در دست نیست، اما آنچه به وضوح مشاهده می‌شود این است که ما هنوز نتوانسته‌ایم به‌طور اصولی با این معضل مقابله کنیم و هر اقدامی برای توانمندسازی محلات و مناطق شهری ممکن است در نهایت به افزایش گرایش به مهاجرت و در نتیجه گسترش حاشیه‌نشینی منجر شود.
وی ادامه می‌دهد: مشکل دیگری که در اصفهان به‌طور خاص با آن روبه‌رو هستیم، پدیده‌ای متفاوت از حاشیه‌نشینی کلان‌شهرها در اصفهان است، زیرا برخلاف بسیاری از شهرها، حاشیه‌نشینی به مرکز شهر نفوذ کرده است.
مشاور و دستیار شهردار اصفهان در امور شهرسازی و معماری شهری با بیان اینکه بافت‌های تاریخی و فرسوده در مرکز این کلان‌شهر که زمانی محل سکونت جمعیت بومی بوده، امروز خالی از سکنه شده است و اتباع خارجی یا مهاجران از شهرهای کوچک و روستاها در این مناطق ساکن می‌شوند، می‌گوید: این روند به زنگ خطری جدی برای شهر تبدیل شده است، زیرا به‌جای توسعه حاشیه‌ای در اطراف شهر، شاهد تضعیف و حاشیه‌نشینی در قلب شهر اصفهان هستیم.
مهدویان ادامه می‌دهد: آما نشان می‌دهد که رشد جمعیت در مناطق مرکزی همچون مناطق یک و ۳ شهرداری اصفهان منفی است و به‌طور مشخص، جمعیت بومی این مناطق در حال کاهش است و جای خود را به مهاجران غیربومی، به‌ویژه اتباع خارجی داده است و این در حالی است که مناطق دیگر شهر رشد جمعیتی بین ۵ تا ۱۰ درصد داشته‌اند، اما در مرکز شهر رشد جمعیت از جنس بومی منفی و از جنس مهاجران مثبت بوده است.
وی تاکید می‌کند: این وضعیت نه‌تنها تهدیدی برای بافت تاریخی و فرهنگی شهر محسوب می‌شود، بلکه مشکلات اجتماعی و شهری خاص خود را به همراه دارد.
مشاور و دستیار شهردار اصفهان در امور شهرسازی و معماری شهری می‌گوید: با دقت و حساسیت بیشتری باید به این مسئله بپردازیم و سیاست‌های اصولی و مدونی برای کنترل مهاجرت و احیای بافت‌های تاریخی و مرکزی شهر اصفهان تدوین و اجرا کنیم.
به گزارش ایمنا، حاشیه‌نشینی نه‌تنها یک مسئله شهری، بلکه چالشی ملی است که نیازمند برنامه‌ریزی جامع، همکاری نهادهای دولتی و مردمی و رویکردی چندبخشی است که با تمرکز بر توسعه پایدار، توزیع عادلانه امکانات و ارتقای سطح زندگی گروه‌های آسیب‌پذیر، می‌توان از گسترش این پدیده جلوگیری و به بهبود وضعیت مناطق حاشیه‌نشین کمک کرد.
نظر شما