شهر خطی چیست و چه مزایایی دارد؟

به گزارش سرویس ترجمه خبرگزاری ایمنا، توسعه شهری خطی به‌عنوان یک مفهوم طراحی شهری در اوایل قرن بیستم مطرح شد. این الگو به‌دلیل چالش‌های شهرهای در حال رشد از جمله جمعیت بیش‌ازحد، شرایط بهداشتی، نیاز به بهینه‌سازی استفاده از زمین و حمل‌ونقل مورد توجه قرار گرفت. آرتورو سوریا ماتا (Arturo Soria y Mata) یک برنامه‌ریز شهری و معمار اسپانیایی در سال ۱۸۸۲ مفهوم شهر خطی و گسترش شهر در راستای یک محور طولی به‌عنوان محور اصلی توسعه را معرفی کرد.

سوریا ماتا بر این باور بود که شکل‌گیری شهرها باید به‌گونه‌ای باشد که فضای سبز، خدمات عمومی و حمل‌ونقل به‌راحتی در دسترس ساکنان قرار گیرد. طراحی خیابان‌ها، مراکز تجاری و خدمات عمومی حول محور خطی حمل‌ونقل راهکار پیشنهادی او بود که می‌توانست مشکلات متداول ناشی از رشد بی‌رویه جمعیت و پراکندگی‌های شهری را حل کند. سوریا ماتا به اهمیت فضاهای سبز در شهرها کاملاً آگاه بود و در مدل پیشنهادی خود بر این موضوع تأکید بسیار داشت که مناطق سبز باید در تمام طول خطوط شهری وجود داشته باشد تا به بهبود کیفیت زندگی ساکنان کمک کند.

وی معتقد بود که کاربری‌های مختلف در کنار یکدیگر باید به‌گونه‌ای سازماندهی شود تا ساکنان بتوانند به‌راحتی به خانه، محل کار، مراکز اجتماعی، فروشگاه‌ها و مراکز تفریحی دسترسی داشته باشند. سوریا ماتا این مفهوم را در شهر خطی مادرید پیاده‌سازی کرد تا مادرید را به شهری قابل‌زندگی‌تر و نزدیک‌تر به طبیعت تبدیل کند. برای ادغام طبیعت در شهر، چندین ردیف درخت کنار خیابان‌ها کاشته شد و در طراحی خانه‌ها باغ‌های میوه را در نظر گرفت.

در شهرهای سنتی طراحی کاربری‌های مختلف به‌صورت مرکزی و متراکم حول یک هسته مرکزی شامل بازارها، ادارات و خدمات اجتماعی انجام می‌شود، در حالی که در شهرهای خطی کاربری‌های مختلف از جمله مسکونی، تجاری و صنعتی در امتداد خطوط اصلی حمل‌ونقل همچون بزرگراه‌ها یا خطوط ریلی توسعه می‌یابد. توسعه شهری خطی و سنتی هر یک مزایا و چالش‌هایی دارد.

واقعیت این است که یک شهر سنتی از لحاظ اجتماعی و اقتصادی به هم پیوسته‌تر است و امکان توسعه جامعه و تعاملات اجتماعی را تسهیل می‌کند، اما شهر خطی به‌دلیل جدایی بین مناطق مختلف و تمرکز بر محورهای طولی، ممکن است کیفیت زندگی ساکنان را تحت تأثیر قرار دهد و منجر به فقدان رضایت از دسترسی به خدمات و امکانات شود. از سوی دیگر شهرهای سنتی در روبه‌رویی با مشکلات گسترش جمعیت و خدمات شهری دچار چالش هستند، بنابراین انتخاب هر یک از این الگوها باید بر اساس نیازها و شرایط خاص هر شهر و جامعه صورت گیرد.

سوریا ماتا با ایده‌های خود در زمینه طراحی شهرهای خطی، تصویر جدیدی از برنامه‌ریزی شهری را به جهان معرفی کرد و ادامه‌دار بودن تحقیقات در این زمینه، نشان از اهمیت این مدل در راه‌حل‌های نوآورانه برای مشکلات شهری امروزی دارد. تلاش‌های او در ادغام زندگی شهری با طبیعت و ایجاد دسترسی آسان به خدمات عمومی، همواره الهام‌بخش طراحان و برنامه‌ریزان شهری در سطح جهانی بوده و خواهد بود. پروژه‌های مدرنی نظیر شهر The Line در عربستان سعودی به‌دنبال ایجاد فضاهای شهری کارآمد و پایدار از این طرح الهام گرفته‌اند، هرچند با چالش‌هایی از قبیل تأمین مالی و برنامه‌ریزی روبه‌رو می‌شوند.

مزایای شهر خطی

شهر خطی یک مدل توسعه سازگار با طبیعت است و امکان ارتباط نزدیک‌تری با طبیعت و مناظر طبیعی را برای ساکنان شهر فراهم می‌کند. این طراحی به‌طور معمول شامل فضاهای سبز بیشتری در کنار محورهای اصلی است که قابلیت دسترسی به این فضاها را افزایش و درنتیجه کیفیت زندگی شهری را بهبود می‌دهد.

ساختار خطی به شهرها اجازه می‌دهد که در دو طرف محور اصلی گسترش یابند، این ویژگی موجب می‌شود تا ساکنان به‌راحتی به نقاط مختلف شهر دسترسی پیدا کنند و در نتیجه انعطاف‌پذیری شهر افزایش پیدا می‌کند.

بهره‌برداری از ویژگی‌های حمل‌ونقل عمومی خطی همچون کاهش زمان و هزینه‌های سفر یکی دیگر از مزایای این توسعه شهری است و می‌تواند به کاهش ترافیک و آلودگی کمک کند. این نوع توسعه اجازه می‌دهد تا ساختارهای شهری به‌طور منظم و منسجم گسترش یابند که نتیجه آن مدیریت بهتر منابع و خدمات شهری و قابلیت توسعه‌پذیری است.

چالش‌های شهر خطی

با وجود مزایایی که توسعه شهری خطی دارد، پیاده‌سازی آن با چالش‌هایی روبه‌رو است و انتقاداتی را به همراه دارد. برخی منتقدان معتقدند که ایده شهرهای خطی به‌دلیل نیاز به وسعت زیادی از زمین و منابع برای توسعه، اقتصادی نیست و قابلیت اجرایی ندارد.

ساختارهای خطی منجر به جدایی فیزیکی مناطق مختلف شهر می‌شود که می‌تواند با ایجاد حس انزوا بر کیفیت زندگی ساکنان تأثیر منفی بگذارد و مناطق حاشیه‌ای دسترسی کمتری به نقاط مرکزی شهر داشته باشند که منجر به بروز نارضایتی و شکاف اجتماعی می‌شود.

پیاده‌سازی این مدل در شهرهای بزرگ یکی از بزرگ‌ترین چالش‌ها به‌شمار می‌آید چراکه ممکن است زیرساخت‌ها به‌اندازه کافی قوی نباشند که نیازهای یک شهر بزرگ را به‌خوبی برآورده کنند؛ نبود حمل‌ونقل سریع و کارآمد به‌ویژه به‌دلیل تقاطع‌های هم‌سطح، موجب کاهش ارتباطات درون‌شهری می‌شود و زندگی روزمره ساکنان شهر را با مشکل روبه‌رو می‌کند.

اجرای طرح خطی نیازمند بازسازی در نواحی صنعتی و اقتصادی قدیمی است که در امتداد رودخانه‌ها و نواحی حاشیه‌ای تشکیل شده‌اند و می‌توان مشکلات قابل‌توجهی را در زمینه بازسازی و جذب صنایع جدید و نوآوری به‌دنبال داشته باشد.

زندگی در یک محیط کاملاً ساختاریافته می‌تواند تأثیرات روانی برای ساکنان داشته باشد و منجر به احساس یکنواختی و انزوای اجتماعی شود، کمبود تنوع در زیرساخت‌ها می‌تواند از کیفیت کلی زندگی ساکنان بکاهد. شهرهای خطی تنها می‌توانند در یک بعد گسترش یابند که ممکن است تطبیق آنها با تغییرات، پویایی جمعیتی و شرایط اقتصادی را مختل کند.

با توجه به مزایای قابل‌توجه و چالش‌های مهمی که این مدل توسعه دارد، برای دستیابی به توسعه پایدار و مطلوب در شهرهای خطی، به طراحی فراگیر، برنامه‌ریزی دقیق و مدیریت بهینه منابع نیاز است که بتوانند تمام جنبه‌های یک شهر قابل زندگی، انعطاف‌پذیر و پایدار را در نظر بگیرند.

شهرهای خطی جهان

مفهوم شهرهای خطی که به‌دلیل شکل طولی شهر، تمام خدمات و کاربری‌های شهری در یک محور واحد مشخص می‌شود، از زمان معرفی آن توسط برنامه‌ریز شهری اسپانیایی در اواخر قرن نوزدهم تاکنون توجهات و نقدهایی را به خود جلب کرده است. در حالی که حامیان بر این باور هستند که این مدل توسعه می‌تواند به بهبود کارایی حمل‌ونقل و ترویج زندگی پایدار کمک کند، چالش‌های بسیاری تحقق و اجرای این مدل را پیچیده کرده است.

پروژه‌های جدید همچون The Line در عربستان سعودی به‌دنبال تحقق مفهوم شهر خطی در مقیاس بزرگ هستند در حالی که با انتقاداتی از نظر قابلیت اجرا، تأثیرات زیست‌محیطی احتمالی و سلامت روانی ساکنان آینده روبه‌رو شده‌اند. در ادامه چند مورد از شناخته‌شده‌ترین شهرهای خطی جهان معرفی می‌شود.

Ciudad Lineal، مادرید، اسپانیا

شهر خطی مادرید در سال ۱۸۸۲ توسط آرتورو سوریا ماتا طراحی شد و یکی از نخستین تلاش‌ها برای پیاده‌سازی مفهوم شهر خطی بود. این طراحی به‌دنبال ادغام طبیعت با زندگی شهری بود و از خانه‌های بزرگ با باغ‌ها و بلوارهای درخت‌کاری‌شده پیرامون شریان مرکزی شهر تشکیل می‌شد.

طراحی این شهر به‌گونه‌ای بود که تمام امکانات زندگی از جمله مدارس، فروشگاه‌ها و مراکز درمانی در فاصله نزدیکی از یکدیگر قرار داشت و امکان دسترسی به آنها با پیاده‌روی فراهم بود. ساختمان‌های شهر با معماری زیبای اسپانیایی طراحی شده و استفاده از مصالح طبیعی و تکنیک‌های ساختمانی سنتی این محله را از نظر بصری دلپذیر و جذاب کرده بود.

معماری منظم یکی از ویژگی‌های برجسته این شهر است؛ خیابان‌های مستقیمی که به‌راحتی قابل شناسایی و پیمایش است به ایجاد حس امنیت و آسایش میان ساکنان کمک می‌کرد. با اینکه بعضی از جنبه‌های این مفهوم به واقعیت پیوست، اما در نهایت بخشی از گسترش حومه‌ای مادرید شد.

Volgograd، ولگوگراد، روسیه

ولگوگراد که در ابتدا با نام استالینگراد شناخته می‌شد، به‌عنوان تنها شهر کاملاً خطی جهان معرفی می‌شود. توسعه این شهر در امتداد سواحل رودخانه ولگا موجب ایجاد شهری به طول تقریبی ۹۰ کیلومتر شده است. طراحی شهری ولگوگراد از راه‌های تجاری تاریخی و مراکز صنعتی در امتداد رودخانه نشئت گرفته است و منجر به ایجاد یک محیط شهری پیوسته شده که طی چندین قرن به‌صورت خطی توسعه یافته است. با وجود تخریب قابل‌توجه طی جنگ جهانی دوم، ولگوگراد ساختار کشیده و خطی خود را تاکنون حفظ کرده است.

Magnitogorsk، روسیه

شهر ماگنیتوگورسک در دوران شوروی توسعه یافت و دارای طرحی خطی بر اساس اصول برنامه‌ریزی شهری نیکولای میلیوتین بود. طراحی میلیوتین شامل مناطق مسکونی در امتداد مسیرهای موازی بود که منجر به رشد غیرمتمرکز می‌شد و از تشکیل مراکز فوق‌فشرده شهری جلوگیری می‌کرد. این شهر به‌عنوان یک مرکز تولید فولاد تأسیس شد و به‌دلیل موقعیت جغرافیایی و نزدیکی به کوه‌های اورال، به یک نقطه کلیدی در صنعت آهن و فولاد تبدیل گردید.

طراحی ماگنیتوگورسک بر اساس الگوی خطی شکل گرفت به‌طوری که خیابان‌ها و بلوک‌های مسکونی در ناحیه‌ای منظم و به‌دور از کارخانه‌ها و مناطق صنعتی قرار گرفت و این امکان را برای ساکنان فراهم می‌کرد که به‌راحتی از خدمات زندگی شهری بهره‌مند شوند. فضاهای عمومی و اجتماعی همچون پارک‌ها، مراکز فرهنگی و تأسیسات ورزشی در امتداد محور اصلی شهر ساخته شده بود که به تقویت جامعه محلی و ارتقای کیفیت زندگی ساکنان کمک می‌کرد.

Roadtown، ویرجین، بریتانیا

رودتاون به‌عنوان پایتخت و بزرگ‌ترین شهر جزایر ویرجین بریتانیا، در اوایل قرن بیستم توسط ادوارد چامبلس پیشنهاد شد. چامبلس ایجاد یک محور پیوسته از خانه‌ها را در امتداد خطی طراحی کرد که سواحل اقیانوس اطلس و اقیانوس آرام را به هم متصل می‌کند. این برنامه شامل خانه‌های دوطبقه در طول شهر، سه خط ریلی و فضاهای سبز در امتداد مسیر بود که به ادغام راحتی شهری با زیبایی روستایی انجامید.

این طراحی انعطاف‌پذیری لازم برای رشد و تغییرات آینده را فراهم می‌کرد و امکان دسترسی سریع و آسان به خدمات و امکانات را برای ساکنان فراهم می‌کرد. معماری رودتاون استفاده از مصالح محلی و تکنیک‌های سنتی در کنار بهره‌گیری از طراحی‌های مدرن را به نمایش می‌گذارد.

The Line، نئوم، عربستان سعودی

شهر نئوم که طراحی آن در سال ۲۰۲۱ اعلام شد، پروژه‌ای بلندپروازانه برای ساخت یک شهر خطی به طول ۱۷۰ کیلومتر دارد که مناظر طبیعی و فضای سبز در طول شهر گسترده است. این پروژه به‌دنبال ایجاد یک محیط شهری آینده‌نگر است که بر پایداری و فناوری پیشرفته تمرکز دارد. شهر دارای دیوارهای آینه‌ای است که منظره اطراف را منعکس می‌کند و تمام امکانات زندگی شامل مسکن، ادارات، خدمات عمومی و زیرساخت‌های حمل‌ونقل در یک خط طولی و در دسترسی ۱۵ دقیقه‌ای از یکدیگر قرار دارند.

یک قطار پرسرعت برای حمل‌ونقل عمومی برنامه‌ریزی شده است که کل مسیر ابتدا تا انتهای شهر را در ۲۰ دقیقه طی می‌کند و به پایداری شهر کمک می‌کند. علاوه بر طراحی خطی، نئوم به فناوری‌های پیشرفته و معماری پایدار توجه زیادی دارد و قرار است در این پروژه از انرژی‌های تجدیدپذیر خورشیدی و بادی بهره‌برداری کند. ساختمان‌ها در این شهر با استفاده از تکنیک‌های مدرن و مصالح پایدار ساخته می‌شود تا تجربه و کیفیت زندگی ساکنان آینده را بهینه سازد.