به گزارش خبرگزاری ایمنا، محمد بهشتی در شصت‌وهفتمین نشست از سلسله نشست‌های وبیناری بازآفرینی شهری با موضوع «چیستی شهر تاریخی» که به همت محمدعلی ایزدخواستی، مدیرعامل سازمان نوسازی و بهسازی شهر اصفهان، به‌عنوان رئیس دبیرخانه انتقال تجربیات بازآفرینی منطقه دو کشور برگزار شد، اظهار کرد: تحلیل‌های تاریخی از تصاویر هوایی سال ۱۳۳۵ نشان می‌دهد که شهرهای ایران پس از این سال، دستخوش تغییرات وسیعی شده‌اند که به‌طور عمده به دلیل رشد سریع درآمدهای نفتی و پیشرفت‌های تکنولوژیکی بوده است.
وی افزود: در این دوران، رویکرد سنتی «پرستارانه» در توسعه شهری که بر اساس رعایت طبیعت و حفظ منابع طبیعی همچون رودخانه‌ها، کوه‌ها و توپوگرافی محلی بود، به‌تدریج کنار گذاشته شد.
رئیس سابق سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی کشور تاکید کرد: تا پیش از سال ۱۳۳۵، توسعه شهرها عمدتاً از طریق احیای زمین‌های زراعی و باغ‌ها صورت می‌گرفت و ساخت‌وسازها با توجه به توپوگرافی طبیعی انجام می‌شد، اما پس از سال ۱۳۳۵، بولدوزرها و تکنولوژی‌های جدید جایگزین این رویکرد شد و به شهرها به‌صورت تهاجمی وارد شد؛ از این دوره به بعد، تجاوز به طبیعت پیرامون شهرها همچون مسطح کردن کوه‌ها و تغییر بستر رودخانه‌ها، به روندی معمول تبدیل شد.
بهشتی گفت: به‌عنوان نمونه در شهر شیراز، تغییرات گسترده‌ای در رودخانه‌های محلی مشاهده شده است و امروز بخشی از دهنه‌های پل تاریخی علی‌بن‌حمزه، متعلق به دوره آل‌بویه که نشان‌دهنده عرض واقعی رودخانه در آن زمان بود تبدیل به خیابان شده و پایه‌های پل زیر زباله‌های ساختمانی پنهان شده است؛ این تغییرات نه‌تنها در شیراز، بلکه در اکثر شهرهای ایران پس از سال ۱۳۳۵ مشاهده می‌شود.
وی با بیان اینکه تصاویر هوایی سال ۱۳۳۵ به‌عنوان آخرین سند معتبر از وضعیت طبیعی و تاریخی شهرها مورد استفاده قرار می‌گیرد، ادامه داد: این تصاویر نشان می‌دهند که چگونه رودخانه‌ها، کوه‌ها و باغ‌های شهری به مرور زمان تغییر کرده و بعضی از آن‌ها تحت تأثیر مداخلات انسانی از بین رفته است.
رئیس سابق سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی کشور خاطرنشان کرد: تحلیلگران شهری معتقدند که مفهوم عدالت شهری که در آن هر چیز در جای خودش قرار داشت، امروز به دلیل این مداخلات از بین رفته است و شهرهای کشور در گذشته بر اساس اصولی ساخته شده بودند که عدالت و عمارت را به همراه داشت، اما در حال حاضر این اصول نادیده گرفته شده است و شاهد بی‌نظمی و ظلمت در توسعه شهری هستیم.
بهشتی گفت: این تغییرات بنیادی در توسعه شهری نه‌تنها ساختار فیزیکی شهرها را تحت تأثیر قرار داده، بلکه ارزش‌های فرهنگی و تاریخی مرتبط با شهرسازی را نیز به چالش کشیده است.
شهر تاریخی؛ بحران هویتی و زیستی
وی افزود: شهر تاریخی، تنها مجموعه‌ای از بافت‌های قدیمی و کوچه‌های پیچ‌درپیچ نیست؛ بلکه به‌گفته کارشناسان، تمام آنچه که در تصاویر سال ۱۳۳۵ از شهرها به چشم می‌خورد، بخش جدایی‌ناپذیر از هویت تاریخی شهر محسوب می‌شود و حتی باغ‌های پیرامون شهرها، راه‌ها و مناطق اطراف نیز جزو این شهر تاریخی به‌شمار می‌روند؛ شهر تاریخی، همان محل استقرار جمعیت است که مدنیت و جامعه شهری را شکل می‌دهد.
رئیس سابق سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی کشور با بیان اینکه موضوع اهلیت شهروندان نیز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، تاکید کرد: امروزه شهرهای تاریخی ایران دچار بحرانی شده‌اند که تنها به کالبد شهر محدود نمی‌شود، بلکه اهلیت ساکنان این شهرها نیز در معرض تهدید قرار گرفته است.
بهشتی گفت: به‌عنوان مثال در شهر اصفهان بسیاری از ساکنان آن تمایل دارند که شهرشان به نمونه‌ای مدرن همچون دبی تبدیل شود، در حالی که از ارزش‌های تاریخی و فرهنگی شهر خود غافل مانده‌اند و این پدیده نه‌تنها در اصفهان، بلکه در شهرهای تاریخی دیگر همچون یزد، قزوین و تبریز نیز مشاهده می‌شود.
وی ادامه داد: بحران اهلیت، موجب شده است که ارزش‌های تاریخی و زیستی شهرهای کشور نادیده گرفته شود.
رئیس سابق سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی کشور خاطرنشان کرد: به‌عنوان نمونه در اصفهان، توسعه‌های بی‌رویه همچون احداث صنایع بزرگ در حاشیه رودخانه زاینده‌رود، نه‌تنها تعادل زیست‌محیطی منطقه را بر هم زده است، بلکه به نوعی ظلم به هویت تاریخی شهر تلقی می‌شود؛ این مداخلات بدون در نظر گرفتن تاریخ زیستی شهرها انجام شده و نشان‌دهنده آگاهی نداشتن به معماهای زیستی این شهرها است.
بهشتی گفت: با این وجود، اتصال به ریشه‌های تاریخی شهرها یکی از مهم‌ترین عوامل برای مواجهه با تغییرات عصر جدید است و در این زمینه، مسجد جامع اصفهان نمونه‌ای بارز از معاصر شدن است.
وی اضافه کرد: این مسجد طی هزار سال همواره ارتباط خود را با گذشته حفظ کرده و به نیازهای زمان خود پاسخ داده است و معاصر شدن، به معنای حفظ ارتباط با ریشه‌ها و انعطاف‌پذیری در برابر متغیرها است.
رئیس سابق سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی کشور تصریح کرد: به عقیده کارشناسان، حفظ شواهد و قرائن تاریخی شهرها همچون حفظ پرونده پزشکی است، زیرا همان‌طور که پرونده پزشکی در تشخیص و درمان صحیح بیماران حیاتی است، حفظ شواهد تاریخی شهرها نیز برای ادامه زندگی و توسعه پایدار آن‌ها ضروری است.
بهشتی اظهار داشت: نادیده گرفتن این ارزش‌ها، نه‌تنها به معنای از دست دادن خاطرات گذشته است، بلکه شرایط زیستی آینده را نیز با مشکل مواجه خواهد کرد.
وی افزود: در نهایت شهر تاریخی نه‌تنها یادگار گذشته است، بلکه نمادی از تعاملات تاریخی و دانش زیستی انسان‌ها است که می‌تواند راهنمایی برای آینده باشد و حفظ این میراث، حفظ ارزش زندگی و هویت تاریخی هر جامعه‌ای است.
اهمیت شناخت تاریخ و فرهنگ شهرهای تاریخی در مدیریت بحران‌ها
رئیس سابق سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی کشور با بیان اینکه شهرهای تاریخی به‌عنوان چراغی برای هدایت و شناخت هویت جغرافیایی و فرهنگی عمل می‌کنند، تاکید کرد: این شهرها به ما می‌گویند که کجاییم و اهالی این سرزمین چه کسانی هستند، اما امروزه ما نسبت به این شناخت ناتوان هستیم و به همین دلیل در بسیاری از نقاط کشور اقداماتی انجام می‌دهیم که به خسارت‌های زیادی منجر می‌شود.
بهشتی گفت: این خسارت‌ها در قالب پدیده‌هایی همچون فرونشست زمین و دیگر مشکلات زیست‌محیطی خود را نشان می‌دهد که به مرور زمان صورت حساب‌های آن برای ما قابل مشاهده خواهد بود، به‌رغم اقداماتی که در گذشته با نیت خیر انجام شده، هم‌اکنون پیامدهای منفی آن‌ها به شکل جدی خود را نمایان کرده است.
وی ادامه داد: برای اصلاح مسیر کنونی، ما به راهنمایی از آثار و بناهای تاریخی خود نیاز داریم و اگر چالش ما در رابطه با مدیریت شهرها باشد، بهترین راهکار مراجعه به آثار تاریخی و شناخت ویژگی‌های آن‌ها است.
رئیس سابق سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی کشور خاطرنشان کرد: پژوهش و دقت در تاریخ می‌تواند به‌عنوان کلید رفع مشکلات کنونی باشد.
نظر شما