بیماری سل چیست و چه علائمی دارد؟ + بهترین زمان مراجعه به پزشک

به گزارش خبرگزاری ایمنا، سل یک بیماری عفونی است که به طور معمول توسط باکتری مایکوباکتریوم توبرکلوزیس (MTB) ایجاد می‌شود، میکروب عامل این ایجاد کننده این بیماری از طریق راه‌های تنفسی منتقل می‌شود که با وارد شدن به ریه‌ها، ضایعه اولیه را ایجاد می‌کند، سپس از طریق جریان خون و عروق لنفاوی می‌تواند به طور مستقیم به دیگر قسمت‌های بدن راه پیدا کرده و اعضای دیگر را درگیر کند.

باکتری عامل بروز این بیماری می‌تواند به راحتی از راه‌های مختلف در هوا منتشر شود و در صورتی که فرد مبتلا، سرفه یا عطسه کند، می‌تواند این باکتری را در هوا منتشر نماید؛ حدود ۱۰ درصد از عفونت‌های نهفته سل، به فرم فعال آن تبدیل می‌شود که در صورت بی‌توجهی نسبت به درمان، ممکن است موجب مرگ مبتلایان شود.

در درمان سل، از آنتی‌بیوتیک برای از بین بردن باکتری‌ها استفاده می‌شود؛ درمان مؤثر سل به دلیل ساختار غیرمعمول و ترکیب شیمیایی دیواره سلول مایکوباکتریوم که مانع ورود داروها است، بسیاری از آنتی‌بیوتیک‌ها را بی اثر می‌کند، بنابراین بهتر است که سل فعال با ترکیبی از چندین آنتی‌بیوتیک برای کاهش خطر ایجاد مقاومت به آنتی‌بیوتیک در باکتری‌ها درمان شود، به همین سبب درمان بیماری سل نیاز به رژیمی چند دارویی دارد.

شایع‌ترین علائم بیماری سل چیست؟

شایع‌ترین علائم بیماری سل شامل موارد زیر است که در صورت تجربه هر یک از این علائم، فرد برای بررسی ابتلاء به بیماری سل باید به مراکز بهداشت مراجعه کند:

• تب
• تعریق شبانه
• سرفه مزمن و سرفه کردن که بیش از سه هفته طول بکشد
• خلط خونی
• کاهش یا از دست دادن اشتها
• کاهش وزن شدید یا کاهش حجم عضله
• خستگی یا بی‌حالی
• درد قفسه سینه و پشت به هنگام تنفس
• احساس تنگی نفس
• تورم غدد لنفاوی

مدت دوره نهفتگی و دوره انتقال سل چقدر است؟

دوره‌ی نهفتگی ممکن است از حدود دو تا ۱۲ هفته متغیر باشد، فرد ممکن است به صورت طولانی مدت ناقل باقی بماند و باکتری‌های زنده‌ی سل در خلط وجود داشته باشد، زمانی که فرد چندین هفته تحت درمان مناسب نباشد، می‌تواند ناقل باقی بماند؛ با این وجود برخی از افراد ممکن است آلوده باشند، اما سیستم دفاعی بدن آن‌ها، عفونت را سرکوب کرده و سال‌ها بعد علائم سل را تجربه کنند و برخی افراد نیز هرگز علائمی مشاهده نمی‌کنند و بیماری را انتقال نمی‌دهند.

عوامل خطر بیماری سل

عوامل خاصی همچون ضعف سیستم ایمنی بدن، زندگی در مناطق خاص یا تماس با فردی که مبتلا به سل است، می‌تواند خطر ابتلاء به بیماری سل را افزایش دهد.

• ضعف سیستم ایمنی بدن: یک سیستم ایمنی سالم اغلب با موفقیت با باکتری بیماری سل مبارزه می‌کند، با این وجود چندین بیماری همچون ایدز، دیابت، بیماری شدید کلیه، بعضی سرطان‌ها و مصرف بعضی از داروهای خاص و روش‌های درمانی همچون شیمی درمانی، سو تغذیه یا وزن کم می‌تواند سیستم ایمنی بدن را تضعیف کند.
• سفر یا زندگی در مناطق خاص: در صورت زندگی، مهاجرت یا سفر به مناطقی با نرخ بالای سل، خطر ابتلاء به این بیماری بیشتر است، مناطقی همچون آفریقا، آسیا، اروپای شرقی، روسیه و آمریکای لاتین
• مصرف دخانیات خطر ابتلاء به این بیماری و مرگ ناشی از آن را تا حد زیادی افزایش می‌دهد.
• اشتغال در بخش مراقبت‌های بهداشتی و تماس منظم با افراد بیمار احتمال قرار گرفتن در معرض باکتری سل را افزایش می‌دهد.
• تماس نزدیک با فرد مبتلا به سل نیز خطر بیماری را افزایش می‌دهد.

آیا بیماری سل خطرناک و کشنده است؟

سل بدون درمان می‌تواند کشنده باشد، بیماری فعال درمان نشده به طور معمول ریه‌های شخص بیمار را تحت تأثیر قرار می‌دهد؛ اما می‌تواند سایر قسمت‌های بدن را نیز درگیر کند و عوارضی همچون کمردرد، درد ستون فقرات، آسیب به مفاصل، سردرد دائم به مدت چند هفته، مشکلات کبدی یا کلیوی و اختلال‌های قلبی را با خود به دنبال داشته باشد.

بیماری سل در صورتی که در زمانی مناسب و به‌هنگام درمان شود، می‌تواند جان بیمار را حفظ کند و حتی امید داشت که دوران بیماری بدون عوارض گذرانده شود، در غیر این صورت این باکتری زندگی فرد را به طور جدی تهدید می‌کند، چراکه بیماری سل ریه‌های بیمار را به شدت درگیر می‌کند و علائم آن می‌تواند به دیگر بافت‌ها و اندام‌های بدن آسیب برساند.

گروه‌های سنی در معرض خطر بیماری سل

آمیتیس رمضانی، مدیرگروه تحقیقات بالینی انستیتو پاستور ایران در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا درباره گروه‌های سنی در معرض خطر بیماری سل اظهار کرد: در کشورمان که تماس افراد با این بیماری قابل توجه است، اغلب افراد در سنین پایین مبتلا به بیماری سل می‌شوند که علائم خفیفی دارد و حتی امکان دارد فرد مبتلا متوجه وجود این باکتری در بدن خود نباشد، در صورت افزایش سن این فرد و ابتلاء به بیماری‌هایی که موجب ضعف سیستم ایمنی خواهد شد، باکتری بیماری سل می‌تواند فعال و موجب تخریب و بروز علائم بیماری شود.

وی با اشاره به علائم بالینی بیماری سل افزود: تب، تعریق شبانه، کاهش وزن تدریجی، سرفه، خلط خونی، بی‌حالی و خستگی از علائم شایع این بیماری است که با گذر زمان شدت این علائم بیشتر می‌شود، همچنین ممکن است علائمی ناشی از درگیری دیگر اعضای بدن با این بیماری نمایان شود.

مدیرگروه تحقیقات بالینی انستیتو پاستور ایران با بیان اینکه بیماری سل یک بیماری قابل درمان است و درمان قطعی برای آن وجود دارد، ادامه داد: اگر فردی بیش از دو هفته علائمی همچون سرفه داشته باشد یا سرفه‌های همراه با خون از دهانش خارج شود، امکان ابتلاء به بیماری سل وجود دارد، حتی امکان دارد فردی مبتلا به سرماخوردگی بوده و بهبود یافته است، اما در صورت تکرر سرفه به مدت بیش از دو هفته نیازمند مراجعه به پزشک باشد.

رمضانی عنوان کرد: درمان سل، طولانی مدت و شامل رژیمی چند دارویی است و از شش ماه آغاز می‌شود و بسته به شدت بیماری و درگیری اندام‌های بدن می‌تواند در بیش از یک سال نیز به طول بیانجامد.

از توجه به علائم بیماری غافل نشوید

وی با اشاره به مهم‌ترین مسئله در دوره درمان اضافه کرد: در دوره درمان به هیچ عنوان نباید چرخه مصرف دارو قطع شود و باید به صورت منظم و طبق تجویز پزشک از داروها استفاده شود، چراکه مصرف سرخود این داروها موجب افزایش مقاومت باکتری بیماری سل در بدن فرد مبتلا می‌شود و نتیجه‌ای جز تقویت کردن داروها، بروز عوارض بیشتر بر اثر مصرف دارو و پرداخت هزینه‌های بیشتر برای تهیه داروها نخواهد داشت.

دبیر انجمن متخصصان عفونی کشور درباره راه‌های انتقال بیماری سل افزود: این بیماری همچون بیماری‌های واگیردار همچون کرونا نیست که با کوچک‌ترین تماس و ارتباط با فرد مبتلا، بیماری به فرد دیگری انتقال پیدا کند؛ با توجه به اینکه که علائم این بیماری مزمن است، از نظر انتقال نیز نیاز به تماس‌های طولانی مدت دارد، بنابراین بیماری سل به سرعت میان افراد منتقل نمی‌شود و برای انتقال نیاز به زمان بیشتری دارد.

رمضانی ادامه داد: شناسایی افرادی که مبتلا به سل هستند دارای اهمیت بسزایی است، زیرا بیماری سل مزمن است و علائم آن از شدت زیادی برخوردار نیست و این امر موجب می‌شود افراد توجه کمتری نسبت به علائم بیماری داشته باشند و از مراجعه به پزشک خودداری کنند.

وی عنوان کرد: در صورت شناسایی نشدن افراد مبتلا به بیماری سل، علاوه بر انتقال این بیماری به دیگر افراد و ابتلاء شدن دیگران به این بیماری، شدت آن در بدن فرد مبتلا افزایش پیدا می‌کند و به بافت‌های ریوی آسیب می‌رساند و سایر اعضای بدن را نیز درگیر خود می‌کند؛ بنابراین توجه و آگاهی‌رسانی عمومی نسبت به این بیماری و تشخیص به‌هنگام مبتلایان از اهمیت دوچندانی برخوردار است.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

اگر افراد علائمی همچون تب، کاهش وزن بدون دلیل، تعریق شبانه یا سرفه مداوم را تجربه کنند، باید با مراجعه به پزشک از سلامت خود اطمینان حاصل کنند؛ برای پیشگیری از ابتلاء به بیماری سل سعی کنید از افراد آلوده به این بیماری دوری کنید، توصیه‌های بهداشتی را رعایت و در صورت بروز علائم این بیماری در اولین فرصت به پزشک مراجعه کنید تا از وضعیت سلامتی خود اطمینان حاصل کنید.