به گزارش خبرگزاری ایمنا، اصفهان با وجود تاریخ و معماری غنی خود، طی سال‌های اخیر با چالش‌های جدی در حفظ هویت فرهنگی و معماری سنتی خود مواجه شده است؛ پروژه‌های ساختمانی و توسعه‌های شهری بدون توجه کافی به بافت تاریخی، موجب تخریب بخشی از میراث ارزشمند این شهر شده است.
بعضی از بناهای تاریخی از بین رفته و فضای شهری تحت تأثیر معماری مدرن، هویت اصیل خود را از دست داده است؛ نبود توجه کافی به قوانین حفاظتی و نبود هماهنگی میان برنامه‌های توسعه و نیازهای فرهنگی، اصفهان را در معرض خطر فراموشی گذشته پرافتخارش قرار داده است.
از سوی دیگر، تلاش‌هایی که برای بازسازی و مرمت بناهای تاریخی انجام شده، در بعضی موارد نتوانسته است اصالت این بناها را حفظ کند؛ پروژه‌های مرمت نادرست و استفاده از مصالح غیراصل، موجب شده است که هویت فرهنگی این آثار تضعیف شود، همچنین ساخت‌وسازهای تازه، بدون توجه به معماری سنتی اصفهان، فضای نامتوازن و ناهماهنگی را در چهره شهر ایجاد کرده است؛ این تغییرات منفی به مرور زمان می‌تواند هویت تاریخی اصفهان را محو و آن را به شهری با معماری بی‌هویت تبدیل کند.
با تمام چالش‌هایی که در مسیر توسعه شهری و حفظ هویت تاریخی وجود دارد، همچنان تلاش‌هایی جدی در راستای حفاظت از میراث فرهنگی اصفهان انجام شده است؛ قوانین و مقرراتی برای حفاظت از بافت‌های تاریخی و ممنوعیت ساخت‌وساز در نزدیکی بناهای مهم فرهنگی تدوین شده‌اند که به جلوگیری از تخریب بیشتر این آثار کمک می‌کنند؛ این تلاش‌ها نشان‌دهنده تعهدی برای حفظ ارزش‌های معماری سنتی است که به آینده شهر معنا و هویت می‌بخشد.
پروژه‌های مرمت بسیاری نیز با هدف بازسازی و حفظ اصالت بناهای تاریخی اجرا شده‌اند؛ این اقدامات با استفاده از متخصصان و تکنیک‌های مدرن، تلاش دارند که آثار قدیمی را به شکل اصلی خود حفظ کنند و به نسل‌های آینده انتقال دهند؛ علاوه بر این رویکرد معماران معاصر در تلفیق معماری سنتی با طراحی‌های جدید، به شهر اجازه می‌دهد که ضمن پیشرفت، ارتباط خود با گذشته را حفظ کند و شهری مدرن با هویت تاریخی باقی بماند.
لزوم توجه معماران به هویت محلات و روایت‌های محله‌ای
سیدمرتضی حسام‌نژاد، معاون شهرسازی و معماری شهردار اصفهان با اشاره به برنامه راهبردی اصفهان ۱۴۱۰، به خبرنگار ایمنا اظهار می‌کند: این برنامه با همکاری نخبگان و خبرگان شهری در حوزه‌های مختلف تدوین شده است و توجه ویژه‌ای به موضوعات کالبدی شهر دارد.
وی می‌افزاید: یکی از اهداف کلان این برنامه، با عنوان «ارتقای سرزندگی و پویایی محلات مبتنی بر هویت تاریخی، مذهبی و فرهنگی شهر»، در چهار هدف خرد و ۱۶ راهبرد طراحی شده است که بهبود سرزندگی و ارتقای کیفیت زندگی شهروندان در محلات را دنبال می‌کند.
معاون شهرسازی و معماری شهردار اصفهان با اشاره به اهمیت نماهای شهری در ارتقای هویت فرهنگی و بهبود سیما و منظر کلان‌شهر اصفهان عنوان می‌کند: افزایش کیفیت طراحی نماهای شهری و ارتقای هویت و زیبایی بصری از اولویت‌های مهم مدیریت شهری کنونی است و باید با تأکید بر حفظ وحدت بصری و جلوگیری از اغتشاشات بصری انجام شود.
ارتقای کمی و کیفی فضاهای شهری با اولویت روایت‌مندی و هویت محلات در برنامه اصفهان ۱۴۱۰ مورد توجه است
حسام‌نژاد با تاکید بر سابقه طولانی اصفهان در زمینه معماری و ظهور مکتب معماری اصفهان در دوران صفویه، بیان می‌کند: معماران برجسته و خلاق این شهر باید با در نظر گرفتن هویت محلات و روایت‌های محله‌ای، طرح‌های خود را به شهرداری ارائه دهند؛ برنامه اصفهان ۱۴۱۰ به‌طور ویژه به موضوعات معماری توجه دارد و یکی از اهداف آن «ارتقای کمی و کیفی فضاهای شهری با اولویت روایت‌مندی و هویت محلات» است، همچنین راهبرد نخست این هدف، افزایش کیفیت نماهای شهری و بهبود زیبایی بصری است.
وی با اشاره به جزئیات گام‌های نخست اجرای این راهبرد می‌گوید: کارگروه سیما و منظر شهری این معاونت بررسی و ارتقای کیفیت نماهای پلاک‌های واقع در محورهای زاینده‌رود و چهارباغ، محدوده مصوب تاریخی-فرهنگی، پلاک‌های دارای کاربری عمومی و دولتی و دیگر پلاک‌های شاخص و مهم شهری را در دستور کار قرار داده است.
معاون شهرسازی و معماری شهردار اصفهان خاطرنشان می‌کند: با اجرای این راهبردها و سایر برنامه‌های مرتبط، در آینده شاهد افزایش کیفیت بصری فضاهای شهری، کاهش ناهماهنگی‌های بصری و توجه بیشتر به هویت و روایت‌های محلات در پروژه‌های پیشنهادی مناطق مختلف خواهیم بود.
معماران باید به شهر هویت دهند تا انسان در آن دچار بی‌هویتی نشود
علی‌محمد ظهرابی، دکترای برنامه‌ریزی شهری به خبرنگار ایمنا اظهار می‌کند: معماری شهر اصفهان یکی از ثروت‌های فرهنگی و تاریخی این سرزمین است که در طول قرن‌های مختلف از طریق ساختمان‌ها، بناها و تنظیم به وجود آمده است، اما این هویت معماری به‌دلیل عواملی همچون تغییرات شهری، فرایندهای شهری و تغییر در سلایق جامعه ممکن است به خطر افتاده باشد.
وی با بیان اینکه اهمیت حفظ هویت معماری ایرانی در سازوکارهای شهرداری‌ها از جمله موضوعاتی است که باید مورد توجه قرار گیرد، می‌افزاید: شهرداری‌ها به‌عنوان سازمان‌های مسئول اجرایی در حوزه شهرسازی و معماری می‌توانند با در نظر گرفتن سیاست‌ها و برنامه‌ریزی‌های مناسب، به حفظ هویت معماری ایرانی کمک کنند، از جمله اقدامات مهم شهرداری‌ها می‌توان به حمایت از ساخت‌وسازهای سنتی، تشویق به استفاده از عناصر معماری سنتی در ساخت‌وسازهای جدید و ایجاد مراکز آموزشی در زمینه معماری ایرانی-اسلامی اشاره کرد.
دکترای برنامه‌ریزی شهری با اشاره به اینکه همکاری شهرداری‌ها با جوامع محلی، نهادهای فرهنگی و معماران می‌تواند به ترویج هویت معماری ایرانی کمک کند، تصریح می‌کند: این همکاری‌ها می‌تواند شامل برگزاری نمایشگاه‌ها و همایش‌های معماری، ترویج هنرهای سنتی و معاصر معماری اسلامی ایرانی و توسعه فضاهای فرهنگی و هنری باشد.
ظهرابی عنوان می‌کند: با توجه به اهمیت حفظ هویت معماری اسلامی ایرانی به‌عنوان یکی از ثروت‌های فرهنگی و تاریخی کشور، شهرداری‌ها دارای نقش بسیار مهمی در این زمینه هستند، بنابراین توجه و تمرکز بیشتر به این مسئله می‌تواند به حفظ و ترویج هویت معماری ایرانی کمک بسیاری کند.
وی خاطرنشان می‌کند: شهرداری می‌تواند در حفظ معماری ایرانی اقدامات متعددی از جمله حمایت از ساخت‌وسازهای سنتی و ارائه تسهیلات مالی و مالیاتی برای حفظ و بازسازی ساختمان‌های تاریخی و سنتی، تشویق به استفاده از عناصر معماری سنتی، ایجاد مراکز آموزشی، همکاری با جوامع محلی و نهادهای فرهنگی و حفاظت از مناطق تاریخی را در دستور کار قرار دهد.
بافت شهری امروز به نسبت بافت‌هایی که در دوره‌های قبل داشتیم دیگر هویت‌مند نیست
دکترای برنامه‌ریزی شهری ادامه داد: این اقدامات تنها بخشی از فعالیت‌هایی هستند که شهرداری می‌تواند برای حفظ و ترویج معماری ایرانی انجام دهد، البته شهرداری اصفهان با توجه به تاریخ و ثروت معماری اسلامی-ایرانی که در این شهر وجود دارد، بسیاری از اقدامات مهم را برای حفظ و ترویج معماری ایرانی انجام داده است که می‌توان به حفظ و نگهداری از ساختمان‌های تاریخی و معماری، بازسازی و ترمیم ساختمان‌های تاریخی، ارتقا فضاهای شهری با المان‌های معماری ایرانی، همکاری با مراکز فرهنگی و هنری و حفاظت از محیط زیست اشاره کرد.
ظهرابی اضافه کرد: این اقدامات و اجرای پروژه‌های مختلف با محوریت هویت ایرانی بناها و پیگیری اجرای نماهای ساختمان‌ها بر اساس نمای اصیل، نشان از تلاش‌های شهرداری اصفهان در حفظ و ترویج معماری ایرانی دارند، اما همچنان فعالیت و نظارت بیشتری نیاز است تا هویت معماری ایرانی در این شهر حفظ شود و دیگر شهرداری‌ها در سراسر کشور باید برای حفظ این معماری جدی‌تر وارد میدان شوند.
وی گفت: وقتی می‌گوییم «اصفهان؛ نصف جهان است» در اصل یک استراتژی مهم را تعریف می‌کنیم، یعنی تمام امکاناتی که در شهرهای دیگر وجود دارد در اصفهان نیز دیده می‌شود و این ایده‌آل امروز توسط خود ما تهدید می‌شود.
دکترای برنامه‌ریزی شهری با بیان اینکه بافت شهری اصفهان دیگر هویت‌مند نیست، تصریح می‌کند: اصفهان دارای اجزای بسیار قوی است، اما کالبد شهری قوی آن دوره نمانده است و چندان از آن خبری نیست، بلکه تنها چند المان را در اطراف بازار و میدان می‌بینیم المان‌هایی که در رابطه با هم معنا پیدا می‌کند؛ ما عناصر غنی در شهر داریم، اما بافت شهری امروز به نسبت بافت‌هایی که در دوره‌های قبل داشتیم دیگر هویت‌مند نیست.
ظهرابی بیان می‌کند: اصفهان در فضاهای زندگی مردم عادی تا حکومتی یک شهر متعادل بوده است؛ کودکان در دل مدرسه‌ای درس می‌خواندند که آب داشت، در دل خانه‌ای بازی می‌کردند که باغ آن کوچک بود و در دل شهری زندگی می‌کردند که رودخانه محور اصلی آن بوده است؛ در اصل تناسبی از یک جریان طبیعی در دل معماری تعادلی را به‌وجود آورده که امروز بخش‌هایی از آن باقی مانده است و تلاش کردیم مکان‌هایی را احیا کنیم اما در دل این تلاش‌ها مکان‌هایی را نیز خراب کردیم و زیان زدیم.
وی عنوان می‌کند: بافت‌هایی از دوران آل‌بویه و دیلمیان در اصفهان وجود دارد که هویت شهر است و ارزش افزوده محسوب می‌شود؛ مقصود بافت فرسوده نیست، بلکه بافت‌هایی است که دارای دانه‌بندی‌های ارزشمندی است که اگر این ویژگی خود را به هر علتی (ایجاد محور شهری، احداث محله جدید تا توسعه شهری) از دست دهیم در اصل هویت شهری خود را از دست داده‌ایم؛ اگر با هر بهانه‌ای به دست خود فضاهای تاریخی شهر را از دست دهیم، به نابودی شهر کمک کرده‌ایم.
دکترای برنامه‌ریزی شهری با بیان اینکه در بسیاری از مواقع منافع اقتصادی شهر با هویت تاریخی و فرهنگی شهر در تضاد است، می‌گوید: در شهری نظیر اصفهان باید از منافع اقتصادی چشم پوشید و آن را در جای دیگری سرمایه‌گذاری کرد، همچنین برای تعادل‌سازی معماری و شهرسازی جدید و قدیم می‌توان پراکندگی را به‌گونه‌ای انجام داد که در مکان‌هایی از شهر که امکان بلندمرتبه‌سازی است این اتفاق رخ دهد، شاید بهترین فرم شهر توسعه پلکانی از میانه شهر باشد.
ظهرابی خاطرنشان کرد: اقتصاد می‌گوید ما باید همچون آمریکا از وسط شهر رشد کنیم، اما فرم پلکانی از کمترین ارتفاع در درون شهر به بیشترین ارتفاع در برون شهر می‌رسد و این نوع توسعه توجیه‌پذیر است، زیرا خط آسمان حفظ می‌شود و از طرفی هویت معمارانه و شهرسازی پیدا می‌کند.
معماری می‌تواند با صلابتش به دیگران حرمت دهد
وی تاکید کرد: نمی‌توان شهر را بدون توسعه دید، اما در یک ضرورت تمدنی همه به‌دنبال المانی برای شهر خود می‌گردند تا بگویند شهرشان بی‌ریشه نیست و به آن هویت دهند، در صورتی که شهر اصفهان المان‌های بسیاری دارد، اما نسبت به آن‌ها کم‌لطف هستیم.
دکترای برنامه‌ریزی شهری گفت: تاکنون در اصفهان برای توسعه شهری ۶ طرح شهری تدوین شده است و طرح‌های دیگری نیز در دستور کار قرار گرفته است؛ اما آیا این طرح‌ها در توسعه همراه با حفظ هویت مؤثر بوده‌اند؟ تاریخ مصرف طرح‌های شهری گذشته است؛ در تاریخ شهرسازی و معماری جهان نخستین طرح شهری در دوره صفوی و در اصفهان بوده است، اما به مرور زمان طرح‌هایی که امروز برای شهر اصفهان انجام می‌شود به‌صورت آمرانه از بالا به پایین است.
ظهرابی ادامه می‌دهد: امروز تاریخ مصرف طرح‌های شهری که نوشته می‌شود گذشته است. در طرح‌های جامع ما تاکنون موضوع گردشگری فرهنگی و تاریخی مطرح نبوده است؛ ما به‌جای سرمایه‌گذاری بر گردشگری، اقتصاد تک‌محوری یعنی صنعت را مد نظر قرار می‌دهیم.
وی می‌گوید: در معماری ایرانی سبک‌ها و شیوه‌هایی وجود دارد که تکامل تفکر معمارانه را اثبات کرده‌اند، اما امروز تنها به «الگوی تک»، «پاسخ خرد» و «دانه ریز» بسنده کرده‌ایم که این پاسخ یک تمدن دیرینه نیست، بلکه باید به‌دنبال الگوی فراگیر باشیم و این الگو تنها از درون دانشگاه‌ها می‌تواند خارج شود.
دکترای برنامه‌ریزی شهری بیان می‌کند: در مرکز چهارباغ عباسی دو مجتمع تجاری دستاورد دهه اخیر را می‌بینیم که با هویت این خیابان تاریخی هم‌خوانی ندارد؛ سوال این است در ساخت یا احیای مجتمع‌ها از چه مصالحی می‌توان استفاده کرد که هویت معماری قدیم را حفظ کند؛ بتن، سنگ و شیشه بد نیست، بلکه دستاورد دانش امروز است، اما ترکیب آن‌ها مهم است که دستاورد زشتی داشته باشد یا خوب باشد؛ با بتن می‌توان زیباترین رویکردها را ساخت، در حقیقت انسان و رویکرد انسانی به معماری آینده ما می‌تواند هویت دهد.
ظهرابی تاکید می‌کند: هنر شهرسازان این است که حرکت انسان را به‌دلیل حرمتی که برای او قائل هستند روان سازند و معماران باید به شهر هویت دهند تا انسان در آن دچار بی‌هویتی نشود؛ معماری می‌تواند با صلابتش به دیگران حرمت دهد.
وی اضافه می‌کند: طبیعت و احترام به آن و توجه به ویژگی‌های انسانی ملاک درستی است؛ به‌عنوان مثال هنگامی که نزدیک پل خواجو هستید تمام حس‌های گوناگون شما از لمس آب، شنیدن صدای آن و موضوعات دیگر امکان‌پذیر است، بنابراین پل خواجو به تمام ابعاد انسانی پاسخ داده است، اما در پل فلزی اینگونه نیست؛ پل فلزی تنها شما را از مکانی به مکان دیگر انتقال می‌دهد، اما پل خواجو اجازه رفتن به شما نمی‌دهد.
به گزارش ایمنا، اصفهان، با تاریخ و معماری غنی خود، در رویارویی با توسعه مدرن شهری با چالشی جدی روبه‌رو است؛ گسترش پروژه‌های ساختمانی و نیاز به نوسازی، خطر تخریب بافت تاریخی و هویت فرهنگی این شهر را به همراه دارد، با این حال تلاش‌هایی برای حفظ این میراث از طریق قوانین حفاظتی و پروژه‌های مرمت انجام شده است؛ استفاده از المان‌های معماری سنتی در طراحی ساختمان‌های تازه نیز راهی برای ایجاد تعادل میان توسعه مدرن و حفظ هویت تاریخی اصفهان به‌شمار می‌رود.
نظر شما