به گزارش خبرگزاری ایمنا، برج یک بنای استوانه‌ای یا چند پهلو است که همیشه ارتفاع آن از پهنای آن بیشتر است، برج‌ها از گذشته‌های دور توسط بشر مورد استفاده قرار می‌گرفتند و از قدیم‌الایام برای اهداف خاصی مثل دیده بانی و دفاع ساخته می‌شدند؛ بیشتر برج‌های قدیمی ایران به صورت حصاری استوانه‌ای و مستقل در نزدیکی دیوار شهرها یا قلاع قرار دارند، اما برخی از آن‌ها را می‌توان در داخل شهرها نیز مشاهده کرد.
این برج‌ها کارکردهای دیگری غیر از کارکردهای استراتژیک داشتند و به عنوان بخشی از بناهای دیگر یا یک بنای مستقل مانند برج آرامگاهی به شمار می‌رفتند؛ آن‌ها با معماری زیبا و نقش و نگارها و گچ‌بری‌های زیبایی که آن‌ها را آراسته‌اند، از جاذبه‌های شهرهای کهن ایران هستند و ما را با معماری اصیل و زیبای ایرانی آشنا می‌کنند که در ادامه به معرفی تعدادی از آن‌ها می‌پردازیم.
برج گنبد قابوس
برج گنبد قابوس یا گنبد کاووس برج قابوس یکی از نخستین آثار معماری به شیوه رازی است و در کنار دیگر برج‌های آرامگاهی طبرستان، در یک مجموعه از برج‌هایی قرار می‌گیرد که در دوره حکومت زیاریان و باوندیان ساخته شدند و دارای ویژگی‌های مشابهی هستند؛ درون برج گنبد قابوس هیچ جسدی دفن نشده‌است؛ با این حال این بنا کاربرد آرامگاهی داشته‌است.
برج گنبد، بلندترین برج تمام‌آجری جهان به‌شمار می‌آید که ارتفاع ساختمان آن ۵۲ متر از پای برج است و بر روی تپه‌ای به بلندای ۱۵ متر قرار دارد که بخشی از پایه را درون خود جای داده‌است؛ برج قابوس به شکل یک استوانهٔ دَه‌پر طراحی شده و طرحی ساده دارد و تنها تزئین آن دو کتیبهٔ یکسان به زبان عربی و خط کوفی است که به متنی سجع‌گونه، نام بانی اثر و تاریخ شروع به ساخت بنا را روی آن نوشته‌اند.
برج گنبد قابوس از سال ۱۳۱۰ شمسی با شمارهٔ ۸۶ در فهرست آثار ملی و از سال ۲۰۱۲ میلادی در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده‌است.
برج مهماندوست
این برج که در زبان محلی، برج معصوم‌زاده نامیده می‌شود، مربوط به دوره سلجوقیان است و در جنوب روستای مهماندوست در شهرستان دامغان و مغرب مایل به شمال امام‌آباد قرارگرفته‌است؛ در قسمت جنوبی این برج تپه باستانی مهماندوست و در سمت شرقی آن قبرستان روستاهای مهماندوست واقع شده‌است؛ برج مهماندوست شبیه برج طغرل شهر ری بوده که قسمتی از ساختمان آن خراب شده ولی قسمت باقی‌مانده قدمت آن را تأیید می‌کند.
این بنا بر روی پایه مدور بنا شده اما بدنه برج به صورت دوازده ضلعی دیده می‌شود؛ همچنین برج در قسمتی به استوانه تغییر شکل داده و همین تغییر شکل، برج مهماندوست را به برجی خاص تبدیل کرده است؛ در ورودی برج روی یکی از اضلاع قرار دارد؛ شعاع داخلی برج ۸ متر و عرض هر ضلع حدوداً ۱.۲۳ متر است. ارتفاع برج نیز به ۱۴.۵ متر می‌رسد.
در قسمت فوقانی برج سه ردیف مقرنس کار شده و در بالای آن، دو کتیبه وجود دارد که دور تا دور بنا را گرفته‌اند؛ یکی از کتیبه‌ها در بالای برج و به خط کوفی (که تاریخ ساخت بنا را نشان می‌دهد) است و دیگری به خط بنایی و در بالای کتیبه قبلی جای داده شده است.
از دیگر تزئینات بنا، آجرکاری‌های هر ضلع بناست؛ ریزبینی آجرکاری در معماری و ساخت برج مهماندوست آنچنان بالاست که لبه آذین‌بندی‌های قرنیز برج، تیز بریده شده است و این موضوع حتی دورتر از پایه برج نیز مشخص است؛ اهمیت دیگر این بنا به دلیل داشتن طاق‌نما و قطار مقرنس آجرکاری است؛ این اثر در تاریخ ۱۲ اسفند ۱۳۱۵ با شماره ثبت ۲۷۷ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
برج کاشانه بسطام
این برج بلند و زیبا در جنوب شهر بسطام و در شمال شهرستان شاهرود و جنوب خاوری مسجد جامع بسطام است که تاریخ بنای آن بر اساس کتیبه سر در ورودی، سال ۷۰۰ قمری است؛ گفتنی است ارتفاع این برج ۲۰ متر است و در بالای برج نوشته‌ای به خط کوفی دیده می‌شود که در آن نام الجایتو ثبت شده است و ارتفاع برج کاشانه از درون ۲۴ متر و از بیرون به نزدیک به ۲۰ متر می‌رسد؛ همچنین شکل خارجی آن چند ضلعی منتظم چند ضلعی است.
در بالای برج کاشانه دو حاشیه از آجرهای بزرگ وجود دارد که روی آن مطالبی نوشته شده که در ضلع جنوب غربی این برج روی یک آجر کلمه بسم‌الله الرحمن الرحیم با خط ثلث بسیار زیبایی دیده می‌شود؛ هر چند تاریخ بنای این برج در پرده‌ی ابهام است اما مردم بسطام بر این عقیده هستند که این بنا در دوره‌ی زرتشتیان آتشکده شهر بسطام بوده است.
برخی از شرق‌شناسان از جمله آندره گدار بر این گمان است که این بنا از آثار غازان‌خان مغول و نام اصلی آن غازانه بوده که به مرور زمان و بدون توجه به اصل آن کاشانه نامیده شده است؛ در دوره‌های بعد از اسلام، از این برج برای دیده‌بانی بسطام استفاده می‌شد و با توجه به اسلوب ساختمان و عوامل دیگر، این بنا به رصدخانه بسیار شبیه به نظر می‌رسد؛ برج کاشانه در سال ۱۳۱۰ به شماره ۶۹ در فهرست آثار تاریخی به ثبت رسیده است.
برج شیخ شبلی
برج شیخ شبلی در مرکز شهر دماوند در استان تهران و در میان دو محله قدیمی این شهر به نام‌های «قاضی» و «فرامه» قرار دارد؛ که بر اساس نام شیخ ابوبکر دلف بن حجدر شبلی نام‌گذاری شده است. این بنای تاریخی، یادبود شیخ شبلی است؛ اما خبری از قبر در سرداب این مقبره نیست؛ شیخ شبلی از طرف حاکمان طبرستان به‌عنوان امیر دماوند منسوب شد و دوران صدارت وی در شهر دماوند یکی از بهترین دوره‌ها در تاریخ این شهر به حساب می‌آید؛ چراکه مردم این شهر در این زمان افزایش عدالت، رفاه و البته امنیت را تجربه کردند و بنابراین طبیعی بود که شیخ شبلی محبوبیت زیادی در میان مردم داشته باشد؛ محبوبیت شیخ شبلی در میان مردم دماوند به‌قدری زیاد بود که پس از درگذشت ایشان در سال ۳۳۴ هجری قمری در شهر بغداد تصمیم گرفتند که بنای یادبودی برای شیخ شبلی در شهر دماوند بسازند؛ به این ترتیب، در قرون چهار و پنج هجری قمری مصادف با دوره حکومت سلجوقیان، برج زیبای شبلی ساخته شد که در قدیم به آن «پاگنبذ» می‌گفتند.
این برج ابتدا به صورت هشت‌ضلعی و به ارتفاع ۱۰ متر بنا شد و در دوره‌های بعدی، آجرکاری به سبک سلجوقیان روی آن صورت گرفت؛ بدنه برج، گره‌چینی و تزئینات آجری زیبایی دارد و گنبد مخروطی شکل آن، دارای ۸ تَرک است که با زاویه تند به طرف رأس متمایل می‌شود؛ برج شبلی به سبک سردابه ساخته شده و چهارگوش است که با چندین پله از در ورودی برج به قسمت سردابه راه دارد.
گنبد داخلی به صورت کروی و عرقچین که سطح زیرین آن به شیوه معماری خاص آجرکاری طرح جناغی متحدالمرکز شده که یکی از شاهکارهای معماری آن زمان است؛ تزئینات برج با سبکی خاص و متفاوت از یکدیگر ساخته شده است و در مجموع ۳۰ قاب ˈاسپرˈ در بنا به کار رفته که ۲۲ قاب تزئینات اسپر بنا را تشکیل می‌دهد و هشت قاب دیگر که در زیر گنبد به کار رفته همگی به صورت مستطیل شکل افقی ساده که در هر ضلع تکرار شده که بیانگر هنر بی نظیر معماری ایرانی است.
این برج در تاریخ ۲۹ خرداد سال ۱۳۵۱ هجری شمسی با شماره ثبت ۹۲۰ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
نظر شما