به گزارش خبرگزاری ایمنا، شهر اصفهان به‌عنوان یکی از کلان‌شهرهای ایران، طی سال‌های اخیر تغییرات قابل‌توجهی را در جمعیت‌شناسی خود تجربه کرده است؛ بر اساس سرشماری‌های اخیر، جمعیت این کلان‌شهر به‌طور پیوسته رو به افزایش بوده است، اما این رشد جمعیت به‌طور یکنواخت در تمام مناطق شهر توزیع نشده است، به‌طوری که بعضی از مناطق مرکزی شهر به‌دلیل شرایط سکونت و بافت قدیمی، از جمعیت ثابت یا حتی کاهش جمعیت برخوردار هستند، اما مناطق حاشیه‌ای و نواحی در حال توسعه رشد جمعیتی چشمگیری داشته‌اند.
یکی از عوامل مهم تغییرات جمعیتی اصفهان، مهاجرت به این شهر تاریخی و صنعتی است؛ بسیاری از ساکنان روستاها و شهرهای کوچک‌تر به‌دنبال فرصت‌های شغلی و تحصیلی به اصفهان مهاجرت کرده‌اند؛ این مهاجرت‌ها به‌ویژه در مناطق اطراف و حاشیه‌ای همچون مناطق ۴ و ۱۴ شهرداری اصفهان تأثیرات محسوسی داشته و سبب افزایش تراکم جمعیت و فشار بر زیرساخت‌های شهری شده است.
از سوی دیگر، برخی ساکنان اصفهان به‌ویژه در مناطق مرکزی، به‌دلیل قیمت بالای مسکن به شهرهای اطراف مهاجرت کرده‌اند.
جمعیت محلات مختلف اصفهان نیز بسیار متنوع است. محلات قدیمی و تاریخی نظیر جلفا و چهارباغ به دلیل قدمت و جاذبه‌های تاریخی بیشتر مورد توجه گردشگران و افراد متمول قرار گرفته‌اند، در حالی که محلات جدیدتر همچون سپاهان‌شهر یا بهارستان به‌دلیل مسکن‌های نوساز و امکانات مدرن بیشتر مورد استقبال جوانان و خانواده‌های متوسط و رو به بالا قرار دارند؛ این تفاوت‌ها در ترکیب جمعیتی، نیازهای متفاوتی در زمینه خدمات شهری ایجاد کرده است.
افزایش جمعیت در بعضی مناطق شهر، فشار زیادی بر زیرساخت‌های شهری، نظیر حمل‌ونقل عمومی، خدمات بهداشتی و آموزشی وارد کرده است؛ شهرداری اصفهان در تلاش است تا با توسعه زیرساخت‌ها و ارائه خدمات بهتر، به این تقاضاهای جدید پاسخ دهد؛ با این حال، سرعت رشد جمعیت در بعضی مناطق از توسعه زیرساخت‌ها پیشی گرفته و چالش‌هایی همچون ترافیک سنگین، آلودگی هوا و کمبود امکانات رفاهی به‌وجود آمده است.
تغییرات جمعیتی اصفهان تأثیرات فرهنگی و اجتماعی نیز به همراه داشته است؛ افزایش جمعیت مهاجر از سایر شهرها و مناطق روستایی موجب تنوع فرهنگی بیشتر در محلات اصفهان شده و شکل‌گیری هویت‌های جدید شهری را تسریع کرده است.
در این میان، تعاملات اجتماعی بین ساکنان قدیمی و تازه‌واردان می‌تواند فرصت‌ها و چالش‌های جدیدی را برای مدیریت شهری ایجاد کند که باید با برنامه‌ریزی دقیق و توجه به نیازهای جمعیتی و فرهنگی مدیریت شود.
هم‌زمان با افزایش جمعیت و تغییرات در ترکیب جمعیتی اصفهان، الگوی سکونت نیز در شهر به‌طور قابل‌توجهی تغییر کرده است. مناطق مرکزی که از گذشته‌های دور به‌عنوان مراکز اصلی سکونت و فعالیت اقتصادی شناخته می‌شدند، به‌تدریج از جمعیت ساکن تخلیه شده‌اند و به‌سمت کاربری‌های تجاری و گردشگری تغییر پیدا کرده‌اند.
در مقابل، مناطق حاشیه‌ای و نوساز به‌دلیل وجود مسکن‌های ارزان‌تر و دسترسی به فضاهای بازتر، مقصد اصلی خانواده‌های جوان و مهاجران جدید قرار گرفته‌اند؛ این تغییرات به شکل‌گیری بافت‌های شهری متفاوت و ناهمگن از نظر اجتماعی و اقتصادی منجر شده است.
افزایش جمعیت مهاجران به اصفهان، زیرساخت‌های شهر را در آستانه بحران قرار داد
سعید ابراهیمی، معاون برنامه‌ریزی و توسعه سرمایه انسانی شهردار اصفهان به خبرنگار ایمنا اظهار می‌کند: مهاجرت‌های گسترده داخلی و خارجی به کلان شهر اصفهان، همراه با تغییرات جمعیتی، بر توزیع منابع و خدمات شهری تأثیرات زیادی گذاشته است؛ افزایش جمعیت، به‌ویژه مهاجرانی که در حاشیه شهر ساکن می‌شوند، موجب ایجاد توزیع نابرابر امکانات و خدمات شهری شده است.
وی می‌افزاید: مسئولان شهری بر این باور هستند که تغییرات جمعیتی، شهر را به سمت چالش‌های جدیدی هدایت کرده است؛ از یک‌سو جمعیت بیشتر به معنی افزایش تقاضا و تحریک تولید است و از سوی دیگر، مدیریت شهری برای تأمین زیرساخت‌ها و توزیع عادلانه منابع دچار مشکلاتی شده است.
معاون برنامه‌ریزی و توسعه سرمایه انسانی شهردار اصفهان تصریح می‌کند: مهاجرت به کلان‌شهرها به‌دلیل جذابیت‌های شغلی، تحصیلی و بهداشتی، یک پدیده شناخته‌شده است؛ این مهاجرت‌ها نه‌تنها از شهرهای کوچک و روستاها به اصفهان انجام می‌شود، بلکه مهاجرانی از سایر استان‌ها و حتی خارج از کشور نیز به این شهر روی آورده‌اند که این امر سبب تغییرات قابل‌توجهی در ساختار جمعیتی و تنوع قومیتی شهر شده است.
تنوع فرهنگی و اجتماعی حاصل از مهاجرت‌ها می‌تواند بر کیفیت خدمات شهری تأثیر بگذارد
ابراهیمی بیان می‌کند: یکی از مهم‌ترین چالش‌های پیش‌روی مدیریت شهری، افزایش نیازهای عمرانی، فرهنگی و اجتماعی در مناطقی با جمعیت بیشتر است. به‌عنوان مثال، مناطقی نظیر ۷، ۸ و ۱۰ شهرداری اصفهان به‌دلیل جمعیت بالاتر، به زیرساخت‌های بیشتری نیاز دارند.
وی خاطرنشان می‌کند: افزایش جمعیت مهاجران، به‌ویژه مهاجران کم‌بضاعت، موجب افزایش حاشیه‌نشینی و هزینه‌های شهری شده است، همچنین تنوع فرهنگی و اجتماعی حاصل از مهاجرت‌ها می‌تواند بر کیفیت خدمات شهری تأثیر بگذارد.
معاون برنامه‌ریزی و توسعه سرمایه انسانی شهردار اصفهان عنوان می‌کند: با توجه به روند مهاجرت، برنامه‌ریزی دقیق برای مدیریت جمعیت و تأمین نیازهای آن‌ها ضروری است، چراکه هرگونه نادیده‌گرفتن این تغییرات جمعیتی می‌تواند پیامدهای بلندمدتی برای توسعه پایدار کلان‌شهر اصفهان به همراه داشته باشد.
ابراهیمی می‌گوید: مسئولان شهری تأکید دارند که سیاست‌های محلی و ملی باید به سوی جذب نخبگان و طبقات خلاق جامعه هدایت شود، چراکه مهاجرت طبقات کم‌توان اقتصادی می‌تواند فشار بیشتری بر منابع و زیرساخت‌های شهری وارد کند.
ضرورت کنترل مهاجرت داخلی برای حفظ سرمایه‌های اجتماعی اصفهان
علی‌محمد ظهرابی، دکترای برنامه‌ریزی شهری در این باره به خبرنگار ایمنا اظهار می‌کند: حضور و اسکان جمعیت زیاد مهاجران در حاشیه شهرها، تبعیت نکردن از قوانین شهرسازی، ساخت‌وسازهای خلاف و پاسخگو نبودن زیرساخت‌های شهری به مطالبات شهروندان، از مهم‌ترین مشکلات ناشی از مهاجرت بی‌رویه است.
وی با بیان اینکه موضوع قانون‌مند کردن فرایند مهاجرت جمعیتی، باید به‌صورت ویژه در دستور کار مدیریت شهری اصفهان قرار گیرد، می‌افزاید: با مطالعه مجموعه تجربیات، قواعد و قوانین مرتبط با این موضوع در سایر کشورها و شهرهای جهان، می‌توان مهاجرت را مدیریت کرد؛ اگر بخشی از جمعیت یک شهر تصمیم به نقل مکان به شهر اصفهان بگیرند، هیچ قاعده مشخص یا ضابطه قانونی برای آن وجود ندارد، این موضوع موجب شده است که امروز حدود یک‌چهارم جمعیت کلان‌شهر اصفهان را مهاجران تشکیل دهند.
دکترای برنامه‌ریزی شهری خاطرنشان می‌کند: بر اساس آخرین پژوهش‌های رسمی، اصفهان تا سال ۱۳۹۵ به‌دلیل فراهم بودن زمینه اشتغال و شرایط آب‌وهوایی مناسب، یکی از مهاجرپذیرترین نقاط ایران بوده است، اما گفته می‌شود که جریان و نمودار مهاجرت در این شهر تغییر شکل داده و روند معکوس پیدا کرده است.
ظهرابی ادامه می‌دهد: معاون آمار و اطلاعات سازمان برنامه و بودجه استان اصفهان نیز عنوان کرده است که «مهاجرت معکوس» که دولت‌های مختلف به‌دنبال اجرای آن بودند، اما موفق نشدند، بنابراین امروز به‌دلیل افزایش قیمت‌ها و گران‌شدن مسکن و تبدیل شدن اصفهان به یک شهر گران، عملیاتی شده است و مهاجرت روستاییان از شهر اصفهان به زادگاه‌های خود و حتی مهاجرت شهرنشینان به شهرهای ارزان‌تری همچون فلاورجان شکل گرفته است.
طبق سرشماری سال ۱۳۹۵، سهم مهاجران جابه‌جا شده در استان اصفهان نسبت به کل کشور از ۶.۸ درصد به ۷.۰ درصد رسیده است
وی بیان می‌کند: آلودگی هوا، فرونشست زمین، خشکسالی و بحران آب نیز از دیگر دلایلی هستند که مسئولان درباره مهاجرت از اصفهان مطرح می‌کنند؛ اگرچه همه مسئولان تأیید می‌کنند که روند مهاجرت در اصفهان افزایش یافته، اما همه اتفاق نظر دارند که هنوز نرخ رشد جمعیت به منفی نرسیده است.
دکترای برنامه‌ریزی شهری خاطرنشان می‌کند: طبق سرشماری سال ۱۳۹۵، سهم مهاجران جابه‌جا شده در استان اصفهان نسبت به کل کشور طی دوره ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۵ اندکی افزایش یافته و از ۶.۸ درصد به ۷.۰ درصد رسیده است، همچنین اصفهان طی سال‌های ۱۳۸۵ تا ۱۳۹۰ و ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۵ مهاجرپذیر بوده است، اما این روند از سال ۱۳۹۶ تا ۱۴۰۱ معکوس شده است و بسیاری از روستاییانی که به شهر آمده بودند، به زادگاه خود بازگشته‌اند.
ظهرابی با بیان اینکه برخی کارشناسان عمده‌ترین دلیل مهاجرت معکوس را گرانی مسکن عنوان می‌کنند، می‌گوید: افزایش قیمت مسکن در شهرها موجب شده است که مهاجرت معکوس به روستاها آغاز شود؛ به‌طور حتم داده‌های آماری سال ۱۴۰۰ متفاوت از سال ۱۳۹۵ است و داده‌های تازه‌ای در اختیار نداریم که این خود یک چالش است.
وی اضافه می‌کند: بر اساس مصوبه قانون سال ۱۳۷۶، هر کسی که محل زندگی خود را تغییر می‌دهد، باید ظرف یک هفته تا ۱۰ روز تغییر وضعیت خود را به ثبت احوال اعلام کند، اما این موضوع الزام اجرایی ندارد و در صورت رعایت نکردن آن، تنبیهی نیز برایش در نظر گرفته نشده است.
دکترای برنامه‌ریزی شهری می‌گوید: چالش اصلی در موضوع مهاجرت، موانع و محدودیت‌های آماری است، زیرا متولی مشخصی برای رصد آمارهای مهاجرت وجود ندارد؛ اگرچه فرونشست زمین نقش دارد، اما دلیل اصلی مهاجرت از اصفهان نیست و در این زمینه بزرگ‌نمایی شده است.
ظهرابی می‌افزاید: فرونشست زمین در اصفهان سابقه ۵۰ ساله دارد و هرچند آبخوان‌ها در حال خشک شدن هستند، اما این تنها دلیل مهاجرت نیست، چراکه تحقیقات مرکز پژوهش‌های مجلس نیز نشان می‌دهد که خروج سرمایه از اصفهان بیشتر به‌دلیل سخت‌گیری‌ها در اعطای مجوز، مالیات‌های بالا و فضای کسب‌وکار سنگین است.
وی با بیان اینکه امروزه شاهد دو پدیده سکونت دائم و غیردائم هستیم به‌گونه‌ای که برخی افراد محل زندگی خود را در شهر دیگری قرار داده‌اند، اما به شهر اصفهان رفت‌وآمد می‌کنند، ادامه می‌دهد: با افزایش قیمت‌ها، روند مهاجرت معکوس از شهر به روستا سرعت گرفته است؛ طرحی که سال‌ها امکان‌پذیر نبود و امروزه با اشتغال‌زایی در روستاها و ایجاد طرح بوم‌گردی عملیاتی شده است.
دکترای مدیریت شهری با بیان اینکه روند مهاجرت از اصفهان افزایشی است، اما شاهد منفی شدن نرخ رشد جمعیت استان و خالی شدن اصفهان از سکنه نبوده‌ایم، عنوان می‌کند: در بررسی نرخ خالص خروجی جمعیت از استان اصفهان نسبت به جمعیت وارد شده، مشاهده می‌شود که در سال‌های ۱۳۹۰ و ۱۳۹۵ این نرخ مثبت بوده است؛ حفظ هرم سنی جمعیت به این معنا است که به ازای هر خروجی، باید افزایش زادوولد داشته باشیم.
ظهرابی خاطرنشان می‌کند: نرخ زادوولد در اصفهان از ۱.۷ به ۱.۵ کاهش یافته، اما هنوز بالای عدد یک است؛ اگر این عدد به زیر یک برسد، نشان‌دهنده رشد منفی جمعیت خواهد بود، بنابراین به‌رغم افزایش مهاجرت داخلی از اصفهان، این میزان نسبت به میزان مرگ‌ومیر و زادوولد بسیار ناچیز است.
به گزارش ایمنا، تحولات جمعیتی بر خدمات شهری کلان‌شهر اصفهان تأثیر چشمگیری داشته است؛ مناطق پرجمعیت و در حال رشد نیاز به خدمات بهداشتی، آموزشی، و حمل‌ونقل بیشتری دارند که شهرداری اصفهان باید برای تأمین آن‌ها برنامه‌ریزی کند.
افزایش نیاز به فضاهای عمومی، پارک‌ها، و مراکز تفریحی نیز یکی دیگر از تبعات این تغییرات است؛ در عین حال مناطقی که جمعیت آن‌ها کاهش یافته یا به کاربری‌های تجاری و اداری تغییر پیدا کرده است، با چالش‌های دیگری همچون کمبود سکونت پایدار و کاهش رونق اقتصادی محلی مواجه شده‌اند.
در نهایت مدیریت شهری اصفهان برای مقابله با این تغییرات نیازمند برنامه‌ریزی‌های جامع و انعطاف‌پذیر است و توسعه زیرساخت‌ها و خدمات باید همگام با رشد جمعیتی و جابه‌جایی‌های جمعیت باشد؛ شهرداری با اجرای پروژه‌هایی نظیر ساخت مجتمع‌های مسکونی جدید، بهینه‌سازی حمل‌ونقل عمومی و گسترش فضای سبز می‌تواند به نیازهای شهروندان پاسخ دهد، اما در کنار این اقدامات توجه به تعادل اجتماعی و فرهنگی و ارتقای همگرایی بین ساکنان قدیمی و مهاجران جدید نیز از اهمیت بالایی برخوردار است.
گزارش از: مهدی مردانی
نظر شما