کشاورزی مدرن راه حل درستی برای جلوگیری از هدر رفت آب است؟

به گزارش خبرگزاری ایمنا، کشاورزی به‌عنوان یکی از ارکان اصلی اقتصاد و تأمین امنیت غذایی کشور، نیازمند برنامه‌ریزی دقیق و استفاده از روش‌های نوین است؛ در سال‌های اخیر، با توجه به تغییرات اقلیمی و کمبود منابع آبی، ضرورت تدوین الگوهای کشت مناسب و بهره‌گیری از تکنولوژی‌های پیشرفته بیش از پیش احساس می‌شود. وزارت جهاد کشاورزی با همکاری سازمان‌های تحقیقاتی و ترویجی، تلاش دارد تا با ارائه آموزش‌های لازم و استفاده از سامانه‌های هوشمند، کشاورزان را به سمت کشت محصولات کم‌آب‌بر و مقاوم به شرایط محیطی سوق دهد.

کشاورزی سنتی پاشنه آشیل بخش کشاورزی است، چراکه این بخش معضلات و چالش‌هایی از جمله هدر رفت آب، کاهش بهره‌وری، افزایش ضایعات و هدر رفت محصولات کشاورزی را به همراه دارد که توسعه مکانیزاسیون یکی از راه‌های خروج از این بحران است.

علیقلی ایمانی، مدیرعامل بنیاد ملی گندم‌کاران با بیان اینکه در کشاورزی سنتی از تکنولوژی بهره‌وری آب بی‌بهره هستیم، اظهار کرد: بنا بر آمارهای اعلامی ۸۰ میلیارد مترمکعب آب در بخش کشاورزی مصرف می‌شود که به‌دلیل کشاورزی سنتی حدود ۴۰ درصد آب در این بخش به هدر می‌رود که با توسعه کشاورزی مدرن از هدر رفت این میزان آب جلوگیری می‌شود.

به گفته وی، در اجرای کشاورزی دقیق و اقتصادی خرد بودن اراضی کشاورزی نخستین موضوع است که به‌دلیل قانون ارث روزبه‌روز اراضی خردتر می‌شوند که این امر خسرانی برای آینده کشاورزی کشور است. حال اگر به دنبال کشاورزی توجیه‌پذیر، علمی و صنعتی هستیم با یک بسته کامل که دارای ضمانت اجرایی است، باید کار را پیش ببریم.

آب منبع اولیه و نهاده اصلی کشاورزی

امیر هدایتی، معاون دفتر امور آب وزارت جهاد کشاورزی در گفت‌وگو با ایمنا اظهار می‌کند: در کشاورزی آب به‌عنوان یک منبع اولیه و نهاده اصلی در شرایط مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرد به همین خاطر از کلمه هدر رفت که در معنای تحت‌اللفظی یعنی از دسترس خارج شدن یا از بین رفتن است، استفاده نمی‌شود.

وی اضافه می‌کند: با تعریف راندمان کاربرد «نسبت آب تحویل داده شده به آبی که به ریشه نرسیده است» در مزارع، آبی که به ریشه گیاه نرسیده است را هدر رفت نمی‌دانیم، چراکه امکان دارد به سفره‌های آب زیرزمینی یا از طریق زه‌کش‌های اراضی پایین‌دست دوباره مورد استفاده قرار بگیرد، به همین خاطر استفاده از کلمه هدر رفت نیازمند یک حسابداری آب است، تا به‌طور کامل مشخص شود چه میزان آب از دسترس بهره‌برداری خارج شده است.

معاون دفتر امور آب وزارت جهاد کشاورزی می‌گوید: میزان آبی که توسط گیاه به شکل تعرق خارج، و مقدار آبی که در کانال‌های آبیاری پشت مخازن سدها، کانال‌های انتقال و تبخیر هنگام آبیاری و در مجاورت تابش خورشید قرار می‌گیرد آب هدر رفته در نظر گرفته می‌شود که در بخش کشاورزی تلاش برای کاهش این میزان آب تبخیری انجام می‌شود.

پروژه‌های طراحی شده به‌منظور جلوگیری از هدر رفت آب

هدایتی عنوان می‌کند: در حال حاضر، پروژه‌هایی همچون استخرهای کوچک تأمین آب، آب‌بندان‌ها و ایستگاه‌های پمپاژ در حال اجرا هستند، این پروژه‌ها علاوه‌بر تنظیم و ذخیره آب برای فصل کشت از هدر رفت آب نیز جلوگیری می‌کنند، همچنین پروژه‌هایی همچون لاینینگ کردن کانال‌های آبیاری و انتقال آب با لوله نیز در حال اجرا هستند که راندمان انتقال آب را بالا می‌برند.

لاینینگ یا به صورت اختصاصی‌تر لاینینگ کانال‌های آب (canal lining) پروسه‌ای است که در طی آن با اضافه کردن لایه‌ای نفوذناپذیر به کانال، از هدر رفتن آب جاری در کانال جلوگیری به عمل می‌آید. به صورت عادی حدود ۳۰ تا ۴۰ درصد آب عبوری از کانال به داخل زمین نفوذ می‌کند و به هدر می‌رود؛ که می‌توانیم با لاینینگ از آن جلوگیری به عمل آوریم.

وی درباره توزیع آب اضافه می‌کند: کانال‌ها، لوله‌ها و ادوات مختلف برای انتقال آب استفاده می‌شوند، همچنین روش‌ها و زیرساخت‌های مختلف همچون سامانه‌های نوین آبیاری بارانی، ایجاد کانال آبیاری، زه‌کشی، احداث جاده بین مزارع و زیرسطحی توسعه پیدا کرده اند که موجب افزایش راندمان آبیاری، سرعت و استفاده از اراضی و آب و خاک می‌شوند.

افزایش راندمان آبیاری با تأمین اعتبار

معاون دفتر امور آب وزارت جهاد کشاورزی می‌گوید: در طی ۳۰ سال گذشته راندمان آبیاری از حدود ۳۰ درصد به ۴۶ درصد افزایش پیدا کرده است، در صورت تأمین اعتبار و دیگر الزامات لازم می‌توان به هدف نهایی که ۶۰ درصد است، دست پیدا کنیم.

هدایتی درباره کشت جایگزین عنوان می‌کند: محصولات پر آبی همچون هندوانه نیازمند وجود داده‌های بیشتری هستند، میوه‌ای همچون هندوانه در استان سیستان و بلوچستان که دچار کم‌آبی است کشت شده و همیشه بر میزان آب مصرفی آن بحث شده است که با توجه به تحقیقاتی که مرکز تحقیقات مهندسی در طول پنج تا شش سال گذشته انجام داده است، هندوانه از دسته محصولاتی است که به‌دلیل کوتاه بودن مدت کشت به نسبت بسیاری از محصولات جز پر آب‌برها نیست و در مناطقی از کشور همچون سیستان و بلوچستان که باران‌های موسمی و مقطعی دارند و در یک زمان خیلی کوتاه با حجم بالای از آب دارند، کشت میوه‌ای مانند هندوانه به‌دلیل کوتاه و متناسب بودن با حجم آب در استان‌های جنوبی انجام می‌شود؛ در واقع برای یک برنامه‌ریزی صحیح درباره کشت محصول نیازمند اطلاعات دقیق درباره نوع گیاه، منطقه اقلیمی، میزان مصرف گیاه و محصول کشت شده هستیم.

وی درباره خدمات بهتر به جامعه کشاورزی می‌گوید: سامانه نیاز آب با همکاری معاونت آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی و مؤسسه تحقیقات خاک و آب آماده بهره‌برداری است که از فروردین ۱۴۰۲ استفاده از آن برای عموم مردم به‌ویژه کشاورزان میسر شده است، در این سامانه تمام کشاورزان در هر نقطه با ارائه مختصات کشت می‌توانند نیاز آبی بر اساس آخرین داده‌های هواشناسی را دریافت کنند.

آموزش و ترویج کشاورزی صحیح

محمد اکبری، مدیر هماهنگی ترویج کشاورزی سازمان جهاد کشاورزی استان اصفهان در گفت‌وگو با ایمنا اظهار می‌کند: با مدیریت هماهنگی ترویج کشاورزی و با کمک مرکز تحقیقات و بخش‌های تخصصی آموزش‌های لازم در تمامی حوزه‌ها برای کشاورزان جهت مدیریت مصرف آب انجام می‌شود و هر بخشی که پیشرو باشد آموزش در سطح استانی و کشوری خواهد دید.

وی اضافه می‌کند: روزانه ۱۵۰ تا ۲۵۰ هزار نفر با کمک این اداره در دوره‌های یک روزه و چند ساعت که شامل معرفی بذرهای مقاوم به شوری و کم آبی هستند، آموزش داده می‌شوند.

چهار اقلیمی بودن استان اصفهان

مدیر هماهنگی ترویج کشاورزی سازمان جهاد کشاورزی اصفهان می‌گوید: با توجه به چهار اقلیمی بودن استان اصفهان، آموزش‌های در ابتدای سال طبق موافقت‌نامه‌ها در شهرستان‌ها انجام می‌شود که سعی بر آن است که کشاورزان با روش‌های ترویجی ترغیب به کشت محصولات جایگزین شوند؛ روش‌های ترویجی و آموزش‌های کوتاه‌مدت ابتدا توسط کارشناسان طرح و بعد با کمک مراکز جهاد کشاورزی هر ساله در سطح شهرستان‌ها انجام می‌شود، بعد از این مرحله، بخش رسانه و نوشتاری که شامل بروشورها، نشریه‌ها، بنرها و پوسترها هستند و فصل‌نامه‌های که هر سه ماه یک بار منتشر می‌شوند انجام می‌شود.

تقسیم‌بندی آموزش‌ها

اکبری ادامه می‌دهد: آموزش‌های لازم به بخش‌های کاشت، داشت و برداشت تقسیم می‌شود، بعد از آن موضوع بازار و بازاریابی که مرتب با بخش بازرگانی است مورد توجه قرار می‌گیرد، همچنین به‌وسیله این نهاد دوره‌های مربوطه فروش برگزار می‌شود.

وی می‌گوید: با مشکلات اقتصادی که در روند آموزش‌ها ایجاد می‌شود، اجماع کشاورزان سخت خواهد شد، چراکه باید به روش‌های مختلف جمع و آموزش‌های لازم به آن‌ها داده شود؛ در بخش زراعت، هر سال حدود ۱۵ تا ۲۰ درصد آموزش‌ها مربوط به این بخش است، اگر در روز ۲۰۰ هزار نفر آموزش داده شود، ۲۰ درصد آموزش‌ها مربوط به بخش زراعی خواهد بود، در حوزه دام و طیور و آبزیان ۲۰ درصد آموزش‌ها مربوط به بخش‌های گفته شده است، همچنین آموزش‌های باغبانی ۱۵ درصد و آموزش مکانیزاسیون و حفظ نباتات بیش از ۱۰ درصد آموزش‌ها را شامل می‌شود.

مدیر هماهنگی ترویج درباره آموزش آبیاری‌های هوشمند و تکنیک‌های ترویجی در راستای آب‌یاری صحیح با هدف جلوگیری از هدر رفت آب عنوان می‌کند: در شهرستان سمیرم با کمک اداره آب و خاک این آموزش‌ها اجرا و بعد از آن در گلپایگان و دیگر شهرستان‌ها اجرایی شد، استقبال شهرستان‌ها متفاوت بوده است، اما می‌توان گفت در بیشتر شهرستان‌ها با تکنیک‌های ترویجی سعی به اجماع کشاورزان است که برای انجام این کار از اهرم‌های ترویجی همچون ۱۶۰۰ نفر مددکار ترویجی، بعد از آن کارشناسان، مهندسان و دکترها برای دادن آموزش‌های لازم وارد عمل خواهند شد.

رتبه یک تا ۱۰ کشوری استان اصفهان در حوزه آموزش

اکبری می‌گوید: با برگزاری برنامه‌های همچون مزارع نمایشی، کاروان‌های ترویجی، نمایشگاه‌های مختلف که در طول سال و هفته انتقال یافته‌ها با عناوین مختلف، آموزش‌های لازم در راستای بالا بردن آگاهی انجام می‌شود.

تربیت نیروی ماهر و کشاورزی قراردادی

وی اظهار می‌کند: با توجه به کاهش نیروی کار، طرحی با هدف تربیت نیروی ماهر در حوزه‌های مختلف همچون گلخانه، دامداری و باغبانی چندسالی در حال انجام است، که هر ساله برای بیش از هشت تا ۱۰ هزار نفر گواهی مهارت پس از گذراندن ۱۰ جلسه با متخصصین صادر می‌شود.

مدیر هماهنگی ترویج ادامه می‌دهد: بسیاری از کشاورزانی که در بخش کشت پرآب‌ها مشغول بودند، با تشکیل جلسات مختلف در راستای الگوی کشت به سمت محصولات کم‌آب همچون کاشت گیاه کاملیا سوق داده شده‌اند، چراکه طبق توافقات انجام شده کشت هندوانه و فروش آن بر عهده خود کشاورز است، اما با کاشت محصولات پیشنهادی همچون گلرنگ و دانه‌های روغنی مختلف سوق داده شده‌اند. در حال حاضر، با توجه به خریدهای تضمینی که انجام می‌شود و سازمان تعاون مسئولیت خرید آن‌ها را بر عهده دارد، بسیاری از کشاورزان سمت کاش محصولات کم آب‌بر ترغیب شده‌اند.

اکبری می‌گوید: با توجه به طرح‌ها و آموزش‌های لازم، شهرستان‌های همچون سمیرم که در گذشته کشت‌های همچون هندوانه را انجام می‌دادند، به سمت کشت‌های زراعی و باغی با سودآوری بهتر روی آورده‌اند؛ کشت نژاد گندم‌های که به‌طور تقریبی هر چهار تا پنج روز نیازمند آبیاری هستند، تا کشت محصولاتی که هر دو تا سه روز نیازمند آب هستند، همچنین سود کاشت گندم بیشتر از دیگر محصولات پرآب موجب ترغیب بیشتر کشاورزان در تغیر نوع کشت خود شده است.

وی عنوان می‌کند: فرهنگ‌سازی و تغییر رویه فرهنگ به علت دیر پرداخت کردن بودجه‌های دولتی، با مشکلاتی روبه‌رو است که امیدواریم بر اساس روش‌ها و طرح‌های اجرای، یک تغییر اساسی در رویه‌های فعلی داشته باشیم و با کشاورزی قراردادی و زنجیره ارزش که قرار داده‌ایم، بتوانیم جلوی آن را بگیریم.، چراکه در زمینه گیاهان دارویی که سودآوری بیشتری نسبت به زعفران و هندوانه دارد، زیرساخت‌های بسیاری برای انجام دادن وجود دارد، حال با کمک محققان بخش تحقیقات و باوجود کاهش نیروی انسانی در چند سال اخیر، همه تلاش‌ها در راستای بهبود این حوزه است.

به گزارش ایمنا، با توجه به چالش‌های موجود در بخش کشاورزی، استفاده از الگوهای کشت مناسب و بهره‌گیری از تکنولوژی‌های نوین، می‌تواند نقش مهمی در بهبود وضعیت کشاورزی کشور ایفا کند؛ آموزش و ترویج روش‌های نوین کشاورزی، نه‌تنها به افزایش بهره‌وری و کاهش مصرف آب کمک می‌کند، بلکه می‌تواند به تأمین امنیت غذایی و توسعه پایدار در این بخش منجر شود. با تلاش‌های مستمر وزارت جهاد کشاورزی و همکاری کشاورزان، می‌توان امیدوار بود که آینده‌ای روشن‌تر و پایدارتر برای کشاورزی کشور رقم بخورد.