به گزارش خبرگزاری ایمنا، در سال‌های اخیر، گسترش بی‌رویه دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی در ایران، به‌ویژه در دوره ریاست جمهوری محمود احمدی‌نژاد، موجب بروز مشکلات جدی در نظام آموزشی کشور شده است.
افزایش سریع تعداد دانشگاه‌ها و دانشجویان، بدون توجه کافی به کیفیت آموزشی و نیازهای واقعی بازار کار، منجر به افزایش نرخ بیکاری فارغ‌التحصیلان و کاهش تطابق بین مهارت‌های آموزشی و نیازهای شغلی شده است.
برخی کارشناسان بر این باور هستند که توسعه نامتوازن و تمرکز بر کمیت‌گرایی، مانع از پیشرفت واقعی نظام آموزش عالی در ایران شده و دانشگاه‌ها هنوز به جایگاه مطلوبی در زمینه کارآفرینی و نوآوری دست پیدا نکرده‌اند. از سوی دیگر، مشکلاتی همچون وابستگی بیش از حد دانشگاه‌ها به نهادهای بیرونی و کاهش استقلال آن‌ها، این وضعیت را پیچیده‌تر کرده است.
در همین راستا، نعمت‌الله اکبری عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان و کارشناس متخصص این حوزه به گفت‌وگو نشستیم تا دیدگاه‌های او را درباره چالش‌ها و راهکارهای پیش روی نظام آموزش عالی بررسی کنیم.
ایمنا: با توجه به افراط در توسعه کمی آموزش عالی در دوره ریاست جمهوری احمدی‌نژاد، به نظر شما چگونه می‌توان میان توسعه کمی و کیفی در نظام آموزشی تعادل برقرار کرد؟
اکبری: توسعه متوازن و هماهنگ بین کمیت و کیفیت در نظام آموزشی نیازمند برنامه‌ریزی استراتژیک و تمرکز بر اهداف بلندمدت است. افزایش بی‌رویه تعداد مراکز آموزشی بدون توجه به نیازهای واقعی جامعه و بازار کار، کیفیت آموزش را کاهش می‌دهد. برای برقراری تعادل، باید به جای تمرکز صرف بر افزایش تعداد دانشگاه‌ها، به بهبود زیرساخت‌های موجود، افزایش کیفیت آموزشی، ارتقای توانمندی‌های علمی و پژوهشی و توسعه منابع انسانی توجه ویژه‌ای شود. این رویکرد می‌تواند به‌جای کمیت‌گرایی، به ارتقای استانداردهای آموزشی و تولید دانش فنی منجر شود.
ایمنا: با توجه به مشکلات ایجاد شده ناشی از افزایش بی‌رویه تعداد مؤسسات آموزشی، چه راهکارهایی برای بهبود کیفیت آموزش و پژوهش در این مؤسسات پیشنهاد می‌دهید؟
اکبری: برای بهبود کیفیت آموزش و پژوهش در مؤسسات آموزشی، می‌توان راهکارهایی همچون افزایش بودجه تحقیقاتی، ارتقای سطح علمی اعضای هیئت علمی، کاهش وابستگی به آموزش نظری و افزایش توجه به پژوهش‌های کاربردی و تقاضامحور را پیشنهاد داد، همچنین ادغام و کاهش تعداد مؤسسات آموزشی با هدف تمرکز منابع و توانمندی‌ها و ایجاد مراکز علمی برجسته که توانایی رقابت در سطح بین‌المللی را دارند، از دیگر راهکارها است. تقویت نظارت بر کیفیت آموزشی و ارزیابی مستمر عملکرد دانشگاه‌ها نیز می‌تواند در بهبود کیفیت مؤثر باشد.
ایمنا: آیا تمرکز فعلی نظام آموزش عالی بر تولید مدرک به جای پرورش نیروهای کارآفرین، مانع اصلی در توسعه دانشگاه‌های نسل سوم و چهارم محسوب می‌شود؟ چگونه می‌توان این تمرکز را تغییر داد؟
بله، تمرکز بیش از حد بر تولید مدرک به جای پرورش نیروهای کارآفرین یکی از موانع اصلی در توسعه دانشگاه‌های نسل سوم و چهارم است. برای تغییر این تمرکز، نظام آموزشی باید بر توسعه مهارت‌های عملی و کارآفرینی دانشجویان تأکید کند. ایجاد برنامه‌های آموزشی کاربردی، برقراری ارتباط نزدیک‌تر با صنعت، کسب‌وکارها و تشویق به نوآوری و خلق فرصت‌های کارآفرینی از جمله اقداماتی است که می‌تواند به تغییر این روند کمک کند، همچنین اصلاح محتوای درسی و ارائه دوره‌های آموزشی با محوریت نیازهای بازار کار از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
ایمنا: با در نظر گرفتن اهمیت استقلال دانشگاه‌ها، چگونه می‌توان مداخلات بیرونی را کاهش داد و به دانشگاه‌ها اختیار بیشتری در زمینه‌های جذب هیئت علمی، پذیرش دانشجو و اجرای برنامه‌های آموزشی داد؟
اکبری: برای کاهش مداخلات بیرونی و افزایش استقلال دانشگاه‌ها، باید چارچوب‌های قانونی و اجرایی موجود بازنگری شود تا دانشگاه‌ها بتوانند با آزادی بیشتری در جذب هیئت علمی، پذیرش دانشجو و اجرای برنامه‌های آموزشی تصمیم‌گیری کنند. ایجاد شوراهای دانشگاهی مستقل که از دخالت‌های سیاسی و اقتصادی آزاد باشند و بر اساس معیارهای علمی و تخصصی عمل کنند، می‌تواند به تقویت استقلال دانشگاه‌ها کمک کند، همچنین ارائه بودجه‌های مستقل به دانشگاه‌ها و تدوین سیاست‌های شفاف در مورد نقش دولت در هدایت آموزش عالی، از جمله اقداماتی است که می‌تواند استقلال دانشگاه‌ها را افزایش دهد.
ایمنا: چگونه می‌توان از خروج نیروی انسانی کارآمد و با تجربه از دانشگاه‌ها جلوگیری کرد و شرایطی را فراهم آورد که افراد توانمند در داخل کشور باقی بمانند؟
اکبری: برای جلوگیری از خروج نیروی انسانی کارآمد و با تجربه از دانشگاه‌ها، باید شرایط کاری و معیشتی اعضای هیئت علمی بهبود پیدا کند. ارائه تسهیلات مالی، ایجاد فرصت‌های پژوهشی و ارتقای شرایط محیط کار، از جمله اقداماتی است که می‌تواند انگیزه ماندن در کشور را افزایش دهد، همچنین ایجاد فضایی برای بیان آزاد نظرات و دیدگاه‌ها، حمایت از فعالیت‌های علمی و پژوهشی و کاهش محدودیت‌های سیاسی و اجتماعی می‌تواند به حفظ نیروی انسانی با استعداد در داخل کشور کمک کند.
ایمنا: به نظر شما چرا دانشگاه‌های ایران نتوانسته‌اند همچون دانشگاه‌های نسل چهارم و پنجم در حوزه پژوهش برتری پیدا کنند و چگونه می‌توان این وضعیت را تغییر داد؟
اکبری: دانشگاه‌های ایران به دلیل تمرکز بیش از حد بر آموزش نظری و نداشتن توجه کافی به پژوهش‌های کاربردی و تقاضامحور، نتوانسته‌اند همچون دانشگاه‌های نسل چهارم و پنجم در حوزه پژوهش برتری پیدا کند. برای تغییر این وضعیت، باید به پژوهش‌های مسئله‌محور و کاربردی اهمیت بیشتری داده شود و ارتباط دانشگاه با صنایع و بخش‌های اقتصادی تقویت شود، همچنین افزایش بودجه‌های پژوهشی، ایجاد زیرساخت‌های مناسب برای تحقیقات پیشرفته و تشویق به همکاری‌های بین‌المللی در حوزه پژوهش، می‌تواند به بهبود وضعیت پژوهشی دانشگاه‌ها کمک کند.
ایمنا: با توجه به نرخ بالای بیکاری فارغ‌التحصیلان دانشگاهی و تطابق نداشتن نظام آموزشی و نیازهای بازار کار، چه اصلاحاتی در نظام آموزش عالی کشور ضروری است تا فارغ‌التحصیلان با مهارت‌های مرتبط و مورد نیاز بازار کار تربیت شوند؟
اکبری: اصلاحات ضروری در نظام آموزش عالی کشور شامل بازنگری در برنامه‌های درسی به منظور تطابق بیشتر با نیازهای بازار کار، تقویت آموزش‌های عملی و مهارتی و ایجاد ارتباط نزدیک‌تر بین دانشگاه‌ها و صنایع است. ایجاد دوره‌های کارآموزی و عملی در طول تحصیل، تقویت مشاوره‌های شغلی و حرفه‌ای در دانشگاه‌ها و تشویق دانشجویان به مشارکت در پروژه‌های صنعتی و کارآفرینی از جمله اقداماتی است که می‌تواند به تربیت فارغ‌التحصیلانی با مهارت‌های مرتبط و مورد نیاز بازار کار منجر شود، همچنین اصلاح نظام ارزشیابی دانشگاه‌ها به نحوی که بیشتر بر کیفیت آموزش و توانایی حل مسئله تأکید داشته باشد، می‌تواند به بهبود تطابق بین آموزش و نیازهای بازار کار کمک کند.
نظر شما