به گزارش خبرگزاری ایمنا، یکی از اتفاقات مهمی که روزهای اخیر در منطقه قفقاز جنوبی به وقوع پیوست سفر دو روزه «ولادیمیر پوتین» به جمهوری آذربایجان و ملاقات صمیمی او با «الهام علی اف» بود که در اوایل هفته گذشته پس از ۶ سال انجام شد، سفری که به اعتقاد تحلیلگران می‌تواند حامل پیام‌های مهمی باشد. سران دو کشور، دو سال قبل در مسکو، «اعلامیه همکاری متقابل اتحاد» بین دو کشور را امضا کرده بودند، در این سند به اهمیت توسعه همکاری‌های دو کشور در زمینه‌های سیاسی، اقتصادی و بسیاری دیگر اشاره شده است.
علاوه بر این، سفر پوتین به باکو در حالی انجام شد که اوکراین توانست برای اولین بار با حمله زمینی، ۱۱۰۰ کیلومتر مربع از خاک روسیه شامل یک شهر مرزی (سودا) و ۸۲ روستا را تصرف کند. این برای نخستین بار بعد از جنگ جهانی دوم است که بخشی از کشور روسیه به اشغال ارتش کشور خارجی در می‌آید. ضمن اینکه نخستین بار، خاک یک قدرت اتمی (بزرگترین قدرت نظامی هسته‌ای جهان)، از سوی کشور دیگری اشغال می‌شود.
نباید فراموش کرد که آذربایجان تولیدکننده بزرگ گاز است و اتحادیه اروپا برای جبران کاهش شدید واردات گاز روسیه، تلاش می‌کند واردات گاز از آذربایجان را افزایش دهد. همچنین کاهش صادرات گاز روسیه به اروپا از زمان حمله نظامی روسیه به اوکراین رخ داده است و حالا پس از حمله به کورسک، نیروهای اوکراینی کنترل ایستگاه توزیع گاز در «سودجا» را به دست گرفته‌اند و روسیه دیگر قادر به فروش اندک گازی که می‌فروشد نیست، بنابراین می‌توان سفر پوتین در شرایطی که سفرهای خارجی او به دیگر کشورها به واسطه حکم دادگاه بین‌المللی بسیار محدود شده است را در چهارچوب حفظ سوآپ گازی به اروپا تحلیل کرد.
موضوع دیگری که باید به آن توجه داشت، اظهارات «سرگی لاوروف»، وزیر امور خارجه روسیه در خصوص «گذرگاه زنگزور» واقع در استان «سیونیک» ارمنستان، پس از سفر پوتین به باکو است، لاوروف در مصاحبه‌ای تلویزیونی اعلام کرد: به دلیل بسته بودن گذرگاه زنگزور توسط ارمنستان، ارتباط در منطقه بسیار دشوار شده است.
او در ادامه گفت: ما در حال تلاش برای انعقاد زودهنگام یک معاهده صلح و رفع انسداد ارتباطات از زنگزور هستیم، متأسفانه تا جایی که به ارتباطات از زنگزور منطقه سیونیک ارمنستان مربوط می‌شود، ارمنستان آن را نقض می‌کند و درک معنای چنین کارهایی برای من دشوار است.
این اظهارات لاوروف سبب شد تا نگرانی‌هایی در خصوص کریدور زنگزور که اهمیتی استراتژیک برای ایران دارد، ایجاد شود و برخی تحلیلگران این سفر و اقدام روسیه را تلاشی برای اعمال نفوذ روسیه بر این گذرگاه و چراغ سبزی برای صدور مجوز تنش در قفقاز جنوبی دانستند، موضوعی که ایران نیز بارها در مقاطع زمانی مختلف در خصوص آن اعلام موضع کرده و هرگونه تغییر در مرزهای بین‌المللی منطقه قفقاز را خط قرمز خود دانسته است.
منطقه قفقاز جنوبی جزو اولین لایه‌های امنیتی روسیه است
مهدی سیف تبریزی در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا در خصوص سفر پوتین به باکو اظهار کرد: سفر ولادیمیر پوتین به جمهوری آذربایجان پس از ۶ سال و همچنین پس حدود ۴ سال به منطقه قفقاز جنوبی مطمئناً حاوی پیام‌های مهمی از سوی کرملین است، توجه داشته باشید منطقه قفقاز جنوبی که در دکترین سیاست خارجی روسیه به منطقه خارج نزدیک برای مسکو تعبیر می‌شود، جزو اولین لایه‌های امنیتی این کشور است و میزان حضور و نفوذ سیاسی، نظامی و اقتصادی در میان سه کشور این منطقه برای روسیه از درجه بالای از اهمیت برخوردار است.
وی افزود: در سال‌های پس از فروپاشی شوروی و شکل‌گیری کشورهای تازه استقلال یافته، حضور روسیه در هر یک از سه کشور گرجستان، ارمنستان و جمهوری آذربایجان با فراز و فرودهایی همراه بوده است، از همان سال‌های اولیه مسکو نفوذ سیاسی و نظامی خود در گرجستان را به طور کامل از دست داد، هرچند نفوذ اقتصادی این کشور بر تفلیس به دلیل وابستگی‌های شدید زیرساخت این کشور به روسیه تا زمان کنونی ادامه دارد.
کارشناس مسائل روسیه ادامه داد: نوع تعامل مسکو و ایروان تا اواسط سال ۲۰۲۰ را می‌توان نمونه کامل یک قیمومیت دانست، ارمنستان به دلایل متعدد و ضعف‌های زیرساختی در حوزه‌های گوناگون وابستگی شدید نظامی-امنیتی، اقتصادی و سیاسی به روسیه داشته است، اما پس از روی کار آمدن پاشینیان غرب‌گرا، نوع تعامل دو پایتخت از واگرایی به خصومت میل پیدا کرده است به شکلی که تصمیمات ایروان در نزدیکی به ساختارهای غربی و دوری از مسکو نه تنها برای حل بحران‌های فزاینده این کشور نیست بلکه به نظر می‌رسد تنها برای قطع ید روسیه از ارمنستان به‌عنوان یکی از پایگاه‌های سنتی این کشور در منطقه قفقاز جنوبی است.
سیف تبریزی یادآور شد: خروج از پیمان امنیت جمعی، تخلیه برخی پاسگاه‌های نظامی و تخلیه نیروهای مرزبانی روسیه که طی سالیان گذشته مأموریت حفاظت از مرزهای ارمنستان را به عهده داشته‌اند همزمان با درخواست‌های مکرر ایروان به‌منظور عضویت در ساختارهای غربی، موید این موضوع است.
پوتین به دنبال از دست ندادن جای پای خود در منطقه قفقاز جنوبی است
وی ادامه داد: نوع تعاملات مسکو- باکو از سالیان گذشته به شکل متفاوتی دنبال شده است، باکو از همان ابتدای استقلال سعی کرد با سیاست‌هایی که در پیش گرفت نوعی توازن میان روابط با مسکو و بروکسل را برقرار کند. از سوی دیگر به دلیل وجود منابع نفت و گاز و همچنین موقعیت ژئوپلیتیکی این کشور توانست به لحاظ اقتصادی و سیاسی شرایط بهتری را نسبت به دیگر کشورهای منطقه برای خود محیا کند و این امر موجب شد تا مسکو نیز برای حفظ این کشور از غلطیدن در دامان غرب سیاست متوازنی را در قبال باکو در پیش بگیرد.
کارشناس مسائل روسیه با نگاهی به روند تحولات منطقه و پیشینه گفت: مهمترین دلیل سفر پوتین به باکو حفظ حضور خود و از دست ندادن جای پای خود در منطقه قفقاز جنوبی است، گرجستان برای مسکو از دست رفته است و اگر در انتخابات آینده قدرت سیاسی در ایروان تغییر نکند باید گفت کرملین این کشور را نیز از دست داده است، در این بین تنها مهره بازی روسیه در منطقه به منظور حفظ جایگاه و تعیین روندهای سیاسی جاری در قفقاز جنوبی باکو است.
مسکو خواهان کنترل و مدیریت چالش‌های منطقه است
سیف تبریزی تصریح کرد: پوتین سعی می‌کند با حفظ نزدیکی با جمهوری آذربایجان همچنان در تحولات این منطقه اثرگذار و تعیین کننده باشد. مسکو همچنان خواهان اینست که کنترل و مدیریت چالش‌های این منطقه در اختیار آنان باشد. از سوی دیگر علی‌اف نیز زمان کنونی یعنی اختلافات فزاینده میان مسکو و ایروان را بهترین زمان برای امتیازگیری بیشتر در چالش زنگزور می‌داند و از طرف دیگر اطمینان دارد که هیچ چالش و بحرانی در منطقه قفقاز پایان نمی‌یابد مگر روس‌ها در آن دخیل باشند.
وی در خصوص کریدور زنگزور گفت: برنامه روسیه برای کریدور زنگزور دقیقاً بر اساس سیاست حضور در منطقه و مدیریت چالش‌های منطقه‌ای معنا پیدا می‌کند، روس‌ها معتقد هستند بر اساس مفاد بیانیه ۲۰۲۰ ارمنستان باید راه‌های مواصلاتی را برای اتصال به نخجوان در اختیار باکو قرار دهد، بر اساس مفاد آن بیانیه ایجاد امنیت و حفاظت از این مسیر ارتباطی، پاسگاه‌های ایست بازرسی و تأمین امنیت گمرکات واقع در مسیر کاملاً باید در اختیار نیروهای روس باشد تا زمانی که دو کشور با نظارت روسیه به یک راهکار دائمی دست پیدا کنند.
زنگزور می‌تواند یکی از راه‌های ارتباطی روسیه به بازارهای اروپا و آفریقا باشد
کارشناس مسائل روسیه ادامه داد: ارمنستان بنا به دلایلی اجازه گشایش هرگونه مسیر ترانزیتی (کریدور) را نمی‌دهد. از جمله مخالفت با هرگونه حضور نیروهای روس در خاک ارمنستان و از آن مهم‌تر منسوخ شدن معاهده ۲۰۲۰ میان ارمنستان، روسیه و جمهوری آذربایجان. بدین شکل نفوذ روسیه در منطقه قفقاز با چالش‌های بیشماری روبرو خواهد شد و با توجه به جنگ روسیه در اوکراین و احتیاج شدید این کشور به راه‌های مواصلاتی، مسیر زنگزور می‌تواند یکی از راه‌های ارتباطی این کشور به بازارهای اروپا و آفریقا باشد که در شرایط فعلی برای روس‌ها دارای امتیازات فراوانی است.
سیف تبریزی با اشاره به مصاحبه‌ای که لاوروف وزیر خارجه روسیه با شبکه یک تلویزیونی این کشور انجام داد، گفت: او به نظر عامدانه و آگاهانه از بازگشایی مسیرهای مواصلاتی منطقه‌ای و نه بازگشایی کریدور سخن به میان آورد، این دقیقاً همان معنا و هدفی است که ایران و حتی ارمنستان در سیاست‌های منطقه‌ای خود به دنبال آن هستند. باید توجه داشت دیگر مقامات روسیه از جمله معاون نخست وزیر روسیه و مسئول مذاکرات سه جانبه روسیه، ارمنستان و جمهوری آذربایجان، پیش از این بر مخالفت با ایجاد هر نوع کریدور تاکید کرده‌اند.
منافع ایران و روسیه بسیار به هم نزدیک هستند
وی تاکید کرد: این همان نکته‌ای ایست که برخی تحلیلگران آن را نادیده گرفته و از سیاست‌های ضد ایرانی روسیه در منطقه قفقاز جنوبی سخن به میان آوردند. هرچند می‌توان اشکالاتی به سیاست‌خارجی روسیه در منطقه قفقاز وارد دانست اما عدم فهم درست مفاهیم می‌تواند برداشت‌هایی نادرستی را منجر شود. اصولاً در خصوص مسیرهای مواصلاتی منطقه، منافع ایران و روسیه به شدت نزدیک بهم هستند که در برخی مواقع تفاوت در نوع نگاه باعث شده در مقاطع زمانی منافع دو کشور منطبق بر یکدیگر نشوند و این مسئله یعنی نزدیکی نگاه‌های طرفین به موضوعات قفقاز، وظیفه کارشناسان و مسئولان وزارت‌خارجه را سنگین‌تر و حساس‌تر می‌کند.
کارشناس مسائل روسیه یادآور شد: کریدور زنگزور به لحاظ ژئوپلیتیکی، اقتصادی و امنیتی مضرات جبران ناپذیری را برای جمهوری اسلامی در پی خواهد داشت، با بسته شدن مرز ایران و ارمنستان، هر دو مسیر زمینی ایران به اروپا در اختیار دو کشور ترک زبان یعنی ترکیه عضو ناتو و جمهوری آذربایجان متحد اصلی رژیم صهیونیستی در منطقه قرار خواهد گرفت و بدین شکل ایران در یک خفگی ژئوپلیتیکی قرار می‌گیرد، مسیر ایران به اروپا قطع می‌شود و کنترل آن در اختیار دو کشوری قرار می‌گیرد که بارها خصومت خود را با ایران نشان داده‌اند، خصوصاً کشور آذربایجان.
نباید یکی از دو ورودی ایران به غرب در اختیار آذربایجان قرار بگیرد
سیف تبریزی ادامه داد: در سال‌های گذشته بارها مرزهای ورودی ایران به آذربایجان به دلایل واهی مسدود شد و بازرگانان ایرانی با محدودیت‌های بیشماری مواجه شدند، رانندگان ایرانی در کشور آذربایجان دستگیر و یا با عوارض خارج از عرف مواجه گردیدند و هزاران مشکل دیگر ایجاد شد، فرض کنید با این شرایط یکی از دو ورودی ایران به غرب نیز در اختیار چنین دولتی قرار بگیرد. اما مهمترین عارضه ایجاد چنین کریدوری مشکلات امنیتی عدیده آن است و مطمئناً تشدید گسل‌های قومیتی یکی از بارزترین عوارض کریدور زنگزور خواهد بود.
وی تصریح کرد: مطمئناً اعمال فشار بر ارمنستان یکی از مهمترین دلایل اظهارات مقام‌های روس در خصوص کریدور زنگزور است. روس‌ها در شرایط فعلی و با توجه به درگیری‌های اوکراین به نظر نمی‌رسد دنبال یک چالش جدید در حلقه اول امنیتی خود باشند، بلکه بیشتر به دنبال اثرگذاری بر روندهای سیاسی منطقه هستند و این موضوع برای روس‌ها مسجل است که ایران به‌عنوان یکی از هم‌پیمانان نزدیک آنان با هرگونه تغییر در مرزهای بین‌المللی منطقه قفقاز به شدت مخالفت خواهد کرد و این موضوع از سوی مقام معظم رهبری به شخص آقای پوتین منتقل شده است.
نظر شما