نداشتن مهارت «نه گفتن»؛ سایه‌ای بر روابط اجتماعی نوجوانان

به گزارش خبرگزاری ایمنا، همه انسان‌ها به صورت غریزی تمایل دارند که دیگران از آن‌ها راضی باشند و سعی می‌کنند آن‌ها را خوشحال کنند، به همین دلیل، دادن پاسخ منفی به درخواست‌های دیگران برای آن‌ها سخت است، این اتفاق باعث شده است که افرادی که بتوانند بدون توجه به خواسته‌های دیگران، راهی که خودشان دوست دارند را انتخاب کنند، به عنوان افراد قوی و موفق در نظر گرفته شوند، این قدرت را به عنوان یک مهارت درونی می‌شناسیم که به آن مهارت «نه گفتن» گفته می‌شود.

اما بسیاری از افراد مشکل دارند که به دیگران جواب رد و نه بگویند و نمی‌توانند بدون احساس گناه این کار را انجام دهند، وقتی کسی از آن‌ها خواهشی می‌کند، هرگز آن را رد نمی‌کنند و حتی اگر با مشکلات روبه‌رو شوند، همچنان به درخواست‌ها پاسخ مثبت می‌دهند.

باید در نظر داشت که هر کاری بهایی دارد و قبول کردن هر خواسته ممکن است خسارت‌هایی در پی داشته باشد، زیرا شخص به برنامه خود نمی‌رسد و مشکلات جدی در مدیریت زمان روزمره خود را تجربه می‌کند، این اتفاق باعث می‌شود که همواره در انجام وظایف خود دچار مشکل شود و نتواند به هیچ دلیلی برای انجام ندادن کارها اشاره کند، زیرا این ضعف نه گفتن، ناشی از آشنایی نداشتن با این مهارت است.

مهارت نه گفتن برای نوجوانان یک جنبه مهم از هوش هیجانی و رشد فردی است، این مهارت به آنها کمک می‌کند تا ارتباطات سالم‌تری با دیگران داشته باشند و خود را از موقعیت‌های ناخواسته محافظت کنند، با توسعه این مهارت، نوجوانان می‌توانند بهتر مرزهای شخصی خود را تعیین کنند و به سلامت روابط خود اهمیت دهند.

در دوران نوجوانی فرزندان آموزش و توسعه مهارت «نه گفتن» به عنوان یک ابزار مهم در پیشگیری از مشکلات میان‌فردی آنها است و محقق شدن این امر مهم نیازمند توجه، آگاهی والدین و مربیان است، در واکاوی بیشتر این موضوع و مزیت‌های مهارت «نه گفتن» نوجوانان و افزایش اعتماد به نفس آنها در روابط اجتماعی بهتر با دیگران به گفت‌وگو با مجتبی ناجی، روانشناس و مشاوره خانواده نشستیم که در ادامه می‌خوانید:

ایمنا: برخورداری از مهارت «نه گفتن» برای نوجوانان چه مزیت‌هایی دارد؟

ناجی: داشتن مهارت «نه گفتن» برای نوجوانان در زندگی امری ضروری است، نوجوانان باید توجه داشته باشند، هر درخواستی که از اطرافیان می‌شود نباید به آن پاسخ منفی داده شود، بلکه تاکید می‌شود این «نه گفتن» باید در مقابل درخواست‌های غیرمنطقی، غیرمعقول یا غیراخلاقی دیگران باشد، احتمال دارد بعضی از درخواست‌های اطرافیان غیرمنطقی هم نباشد، اما برآورده کردن آن درخواست‌ها فراتر از توان نوجوان باشد، در این شرایط باید نوجوان بتواند «نه گفتن» به اطرافیان را به آسانی بر زبان آورد و دچار هیجان، استرس و احساسات منفی نشود.

ایمنا: دلیل اینکه برخی از نوجوانان مهارت «نه گفتن» به اطرافیان را ندارند چیست؟

ناجی: مهم‌ترین عنصری که باعث می‌شود، نوجوانان نتوانند به دیگران نه بگویند، به دلیل این است که می‌خواهند همه را از خود راضی نگه دارند، حتی کسانی که از آنها درخواست‌های نابجا دارند و از اینکه مورد قضاوت قرار گیرند خیلی نگران هستند.

یک صفت شخصیتی دیگری که بعضی از نوجوانان دارند توافق‌پذیری است، کسانی که انعطاف بالا، سازگاری زیاد دارند و اعتماد اجتماعی افراط‌گونه دارند، این افراد به طور معمول صداقت دارند و نمی‌توانند به آسانی به دیگران نه بگویند، حتی وقتی که می‌بینند درخواست آنها غیرمعقول است، نکته بسیار مهم این است که نوجوانان باید برای کاهش آسیب‌های اجتماعی و روانی بتوانند مهارت «نه گفتن» در این شرایط را داشته باشند.

ایمنا: نوجوان‌هایی که مهارت «نه گفتن» را ندارند چه ویژگی‌هایی دارند؟

ناجی: نوجوان‌هایی مهارت نه گفتن به دیگران را ندارند به دلیل این است که برای احساسات و نظرهای خودشان کمتر ارزش قائل هستند و به نظرهای دیگران بیشتر بها می‌دهند، اگر عزت به نفس نوجوان بالا باشد و برای احساسات خود ارزش بگذارد، مهارت نه گفتن را هم پیدا کند، حق انتخاب برای خود قائل شده و به احساس خود احترام می‌گذارد، اجازه نمی‌دهد دیگران برای او تصمیم بگیرند و سرنوشت و زندگی او را تحت تأثیر قرار دهند.

ایمنا: آیا نوجوان‌هایی که مهارت «نه گفتن» به اطرافیان را ندارند آسیب می‌بینند؟

ناجی: ویژگی‌های شخصیتی هستند که در وجود فرزندان نهادینه شدند و به آسانی قابل تغییر نیستند و برای تغییر نیاز به تمرین زیادی وجود دارد، یک تیپ شخصیتی منفعلانه هم وجود دارد افرادی منفعل معمولاً از حق خودشان به نفع دیگران می‌گذرند و اجازه می‌دهند که دیگران برای آنها تعیین تکلیف کرده و تصمیم بگیرند، یعنی این تیپ شخصیتی جهت دهی به زندگی شأن به وسیله نظر و خواسته‌های دیگران است و بر مبنای انتخاب خودشان انجام نمی‌گیرد، احتمال دارد در گام اول اطرافیان این تیپ شخصیتی و صفت آنها را پسندیده و تمجید کنند، ولی اگر این گروه از نوجوانان در یک محیطی قرار بگیرند که افراد سو استفاده کننده یا بزهکار در آن محیط باشند این افراد می‌توانند این گروه از نوجوانان را مورد آسیب قرار دهند، باید این دسته از نوجوانان یاد بگیرند ابراز وجود و جرئت‌مندی را داشته به باشند که اگر با یک خواسته غیرمعقولی مواجه می‌شوند سریع تحت تأثیر قرار نگیرند و مهارت «نه گفتن» را داشته و اعتماد به نفس خود را بالا ببرند.

ایمنا: نداشتن مهارت «نه گفتن» تا چه اندازه اعتماد به نفس نوجوان را کاهش می‌دهد؟

ناجی: نوجوانانی که مهارت «نه گفتن» را ندارند ممکن است اعتماد به نفس آنها ضعیف باشد و در اثر این رفتاری که دارند و به دیگران نه نمی‌گویند، کاری را انجام می‌دهند که عزت به نفس آنها بیشتر ضعیف می‌شود و از درون ناراحت هستند، به دلیل اینکه شخصیت پرخاشگر و ابراز وجود را ندارند، بنابراین گروه از نوجوانان معمولاً خود را سرزنش می‌کنند و این حرکت آنها باعث می‌شود که احساس ارزشمندی کمتری داشته باشند و اعتماد به نفس آنها در روابط اجتماعی هم کاهش پیدا کند.

ایمنا: الگوبرداری از رفتار والدین و یادگیری مشاهده‌ای برای مهارت «نه گفتن» نوجوان کافی است؟

ناجی: یادگیری مشاهده‌ای و تقلید کردن از والدین شرط لازم برای یادگیری مهارت‌هایی مانند قدرت «نه گفتن» به دیگران است اما کافی نیست وقتی صحبت از مهارت می‌شود فقط از طریق تئوری آموزش و دانش به دست نمی‌آید و باید تمرین هم انجام گیرد و نوجوان در عمل این کار را انجام دهد، یکی از رویکردهایی که در آموزش مهارت‌ها وجود دارد ایفای نقش است یعنی فرد در موقعیتی قرار بگیرد که نیاز باشد به درخواست غیرموجه که رو به رو می‌شود پاسخ منفی بدهد، احتمال دارد این موقعیت ایفای نقش ساختگی باشد، نوجوان می‌تواند تمرین کند و این تجربه را به دنیای واقعی منتقل کند و در ارتباط با گروه‌های همسالان و اطرافیان این تمرین را در موقعیت عمل به کار ببندد، بنابراین فقط مشاهده و تقلید کردن مهارت‌ها به تنهایی برای نوجوان کافی نیست، باید نوجوان این مهارت را در عمل تمرین کند، یعنی وقتی نوجوان به مسأله‌ای به شکل کلامی نه نمی‌گوید باید زبان بدن او هم نه بگوید یعنی سر را بالا بگیرد و با طرف مقابل رابطه چشمی برقرار کند و خجالتی نباشد و کمرویی از خود نشان ندهد و رفتار قاطعانه و با اعتماد به نفس بالا داشته باشد.

ایمنا: تکنیک‌های آموزش مهارت «نه گفتن» نوجوان به دیگران چه مواردی است؟

ناجی: همدلی کردن با طرف مقابل یکی از تکنیک‌هایی است که به نوجوان کمک می‌کند تا به آسانی مهارت «نه گفتن» به درخواست‌های دیگران را داشته باشد، یعنی با همدلی کردن طرف مقابل را توجیه می‌کند که نمی‌تواند به درخواست او پاسخ مثبتی بدهد و در عین حال به خودش هم آسیب نمی‌زند و احساسات طرف مقابل هم خدشه دار نمی‌شود و با دلیل مؤدبانه و منطقی او را متقاعد می‌کند، باید بدانیم که مهارت «نه گفتن» آموختنی است و بعد از آموزش باید نوجوان این مهارت را در عمل تمرین کند، باید به نوجوان در خانواده فرصت ابراز نظر داده شود و والدین از او نظرخواهی کنند تا بتواند ابراز وجود کند تا عزت نفس او تقویت شود، بعد از این مرحله یادگیری هم اتفاق می‌افتد و نوجوان می‌آموزد به درخواست‌های نامعقول دیگران نه بگوید و این مهارت را تمرین کند تا در زندگی و در روابط اجتماعی با دیگران به کار بگیرد.

‌گفت‌وگو از اکرم کیانی