به گزارش خبرگزاری ایمنا، امروزه ذرات طوفان‌های ماسه و گردوغبار دیگر واژه غریبی نیست و سراسر جهان با این واژه آشنا هستند، چرا که در هجدهم شهریور سال ۱۴۰۲ اجلاس بین‌المللی مقابله با طوفان‌های ماسه و گردوغبار با حضور نمایندگانی از ۵۰ کشور دنیا در ایران برگزار شد، به طوری که تمام دنیا به این نتیجه رسیدند که گردوغبار پدیده‌ای جهانی است و باید تمام کشورها در کنار هم با آن مقابله کنند و کشور ایران به عنوان مرجع این موضوع در دنیا شناخته شد.
بر این اساس علی محمد طهماسبی بیرگانی، مشاور رئیس سازمان و دبیر ستاد ملی سیاست‌گذاری و هماهنگی مدیریت مقابله با پدیده گردوغبار گفته است: به پیشنهاد جمهوری اسلامی ایران، تقویم جهانی، ۱۲ جولای هر سال را به عنوان روز جهانی مقابله با توفان‌های ماسه و گردوغبار تعیین کرد و در مجمع عمومی سازمان ملل متحد تصویب شد.
وی پیرامون اینکه در سال جاری شعار این روز جهانی با ابتکار جمهوری اسلامی ایران تعیین شده، اظهار کرده است: کمک به تاب‌آوری در برابر گردوغبار از طریق آگاهی‌بخشی عمومی، همکاری منطقه‌ای و بین‌المللی و اقدام دانش پایه به عنوان شعار این روز بین‌المللی طی سال ۱۴۰۳ اعلام شده است.
مشاور رئیس سازمان معتقد است: سال ۱۳۹۷و ۱۳۹۸ ستاد ملی در گام اول نسبت به شناخت منشاهای داخلی و خارجی گردوغبار اقدام و در گام دوم برنامه‌های عمل داخلی و خارجی را عملیاتی کرد و در بعد خارجی از سال ۱۴۰۱ با دست پر به رایزنی با کشورهای همسایه پرداختیم، بنابراین این اقدامات گسترده باعث شد تا در تیر همان سال کنفرانس منطقه‌ای گردوغبار با حضور ۱۱ کشور و شش نهاد بین‌المللی برگزار شود و در بیانیه نهایی به اشتراک گذاشتن دستور عمل زیر منطقه‌ای که ابتکار جمهوری اسلامی ایران بود، اضافه شود.
طبق تحقیقات انجام گرفته در مجموع هشت کانون گردوغبار در خاورمیانه به ویژه عربستان، امارات، شمال عربستان، جنوب و شمال عراق، ترکمنستان، ازبکستان، تاجیکستان، افغانستان و پاکستان و بخشی نیز در ایران شناسایی شده که با وزش باد به سمت کشور هدایت می‌شوند و بخش‌های مختلف کشور را تحت تأثیر پدیده گردوغبار قرار می‌دهند.
بر اساس مطالعات صورت گرفته حدود ۳۰۰ میلیون هکتار منشأ گردوغبار در اطراف کشور وجود دارد که قسمت عمده آن با جریانات جوی به سمت ایران گسیل می‌شود، البته نباید از کانون‌های داخلی هم غافل شد، حدود ۳۴.۶ میلیون هکتار کانون غبارخیز داخلی شناسایی شده که برای مقابله با آنها یک برنامه ۱۰ ساله تدوین و برای اجرا به دستگاه‌های مرتبط وزارت نیرو، جهاد کشاورزی، نفت، صمت و کشور ابلاغ شده تا عملیات میدانی آغاز شود.
ریزگرد به ذراتی گفته می‌شود که برای مدت‌های طولانی در هوا معلق است و قطر آنها کمتر از ۵۰ میکرون است؛ این ذرات برای مدت زمان بسیاری در هوا ثابت است و همین عامل موجب جابه‌جایی بیشتر آنها می‌شود؛ از طرفی ذراتی که قطری کمتر از ۲.۵ الی ۱۰ میکرون دارد به دلیل اندازه بسیار کوچک به راحتی می‌تواند به سیستم تنفسی انسان نفوذ کند و از این‌رو ریزگردها بسیار خطرناک هستند.
کارشناسان معتقدند یکی از فاکتورهای مهمی که در سال جاری بر تشدید غبارآلودی هوا تأثیر داشته، وزش بادی شدید و طوفان‌های لحظه‌ای است، زیرا کانون‌های بحرانی فرسایش بادی نیز فعال‌تر شدند و حتی بر اثر خشکیدگی، کانون‌های نقطه‌ای گردوغبار جدیدی به وجود آمدند.
نتایج تحقیقات نشان داده است که اصفهان و استان‌های اطراف آن طی پنج سال گذشته در بهار و تابستان، درگیر گردوخاک و گردوغبار بوده است و از اواخر خرداد تاکنون ریزگردها مهمان ناخوانده هوای ناسالم اصفهان و بسیاری از شهرهای اطراف تبدیل شدند، به طوری که با افزایش آلایندگی‌های زیست‌محیطی از ابتدای سومین ماه فصل بهار بارها طی هفته‌های متوالی ارقام آلایندگی‌ها به مرز هشدار رسیده است که در نظر گرفتن تدابیر اصولی باید توسط مسئولان در اولویت قرار گیرد.
عامل اصلی گردوغبار قرن حاضر، انسان‌ساز است
قنبر احدزاده، فعال و کارشناس محیط‌زیست و عضو کمیته استانداردسازی نهال‌های جنگلی در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا پیرامون اینکه طوفان‌های ماسه و گردوغبار در قرن حاضر با اثرات گسترده اکولوژیکی اجتماعی و زیست‌محیطی به ویژه تخریب زمین‌ها در مناطق خشک و نیمه‌خشک، بیشتر به‌واسطه فعالیت‌های انسانی و تغییرات آب‌وهوایی است، می‌گوید: عامل اصلی ایجاد گردوغبار جدید، انسان‌ساز است که طی سال‌های اخیر با برداشت‌های بی‌رویه منابع آبی و نابودی مراتع با افزایش چرای دام، سبب نابودی پوشش گیاهی مناطق شده‌اند.
وی اظهار می‌کند: سوءمدیریت منابع آبی، احداث سدهای بزرگ در بالادست، بی‌توجهی به حقابه‌های عرصه‌های پایین‌دست، تغییر کاربری‌های بی‌ملاحظه، فقدان برنامه روشن آمایش سرزمین و محدودیت‌های اکوسیستم‌های آسیب‌پذیر مناطق بیابانی و کشاورزی غیرحفاظت شده از عمده فعالیت‌های انسانی تأثیرگذار بر بیابان‌زایی است، لذا حفاظت و پایش منابع آب شرب از اصول توسعه پایدار زیست‌محیطی هر کشوری است.
فعال و کارشناس محیط‌زیست ادامه می‌دهد: طی دهه‌های گذشته پایش‌هایی به‌منظور بهره‌برداری از منابع آب‌های سطحی و زیرزمینی صورت گرفته است، اما اکنون با توجه به محدودیت منابع آب لازم است این پایش‌ها هوشمند انجام شوند، لذا برای بهره‌برداری از منابع آب‌های زیرزمینی می‌توان با هوشمندسازی چاه‌ها و میزان برداشت از ذخایر آب زیرزمینی میزان بهره‌برداری خود از منابع آب زیرزمینی را مدیریت کنیم.
وی با اشاره به اینکه بیش از ۸۰ درصد وسعت ایران در مناطق نیمه‌خشک، خشک و فراخشک قرار گرفته که باید بازنگری در تمام اصول استفاده از آب در کشور انجام شود، می‌افزاید: آمارهای سازمان‌ها و وزارتخانه‌های متولی یا متأثر از منابع آبی کشور بیان‌کننده شرایط نامساعد و گاه خطرناک کشور در خصوص فقدان توجه به آب و استفاده از آن است، این آمار به ویژه در آبخوان‌ها، سفره‌های آب زیرزمینی، چاه‌های مجاز و غیرمجاز یا فرونشست زمین بیش از پیش نگران‌کننده است.
احدزاده با بیان اینکه خشکسالی‌های دهه‌های اخیر که روند پوشش گیاهی را در بیشتر مناطق کشور کاهش داده است، بر خشکی مراتع، تخلیه آب‌های زیرزمینی و جریان نداشتن دائمی آب در تالاب‌ها بر منشأ گردوغبار کانون‌های داخلی و گسترش بیابان‌زایی اضافه کرده است، تصریح می‌کند: طی چند سال گذشته به دلیل کمبود بارش، خشکسالی، تغییرات کاربری اراضی و به طور کلی اقدامات انسان، پوشش گیاهی دچار بیابان‌زایی شده است، لذا به منظور کاهش آثار مخرب فرسایش بادی لازم است اقدامات پیشگیرانه و کنترلی در اراضی به ویژه حفاظت سطح خاک به وسیله باقی‌مانده محصول یا گیاهان در حال رشد صورت گیرد.
وی با بیان اینکه متوسط بارندگی سالانه کشور ایران ۲۵۱ میلی‌متر و متوسط تبخیر آن حدود ۷۲ درصد بارندگی سالیانه کشور به میزان ۲۹۶ میلیارد مترمکعب گزارش شده و ایران جزو مناطق خشک و نیمه‌خشک دنیا است، می‌گوید: با توجه به مقدار کم بارندگی سالیانه و پراکنش نامناسب آن، برداشت از منابع آب‌های زیرزمینی و کشاورزی باید با رعایت تمام اصول و موازین علمی کاشت نهال، بذر و بوته صورت گیرد و برای حفظ و حراست منابع طبیعی، مراتع، جنگل‌ها و عرصه‌های آبخوان که بستر و تأمین‌کننده اصلی منابع آب‌های سطحی و زیرزمینی هر کشور است، تلاش مضاعفی شود.
با کشت نهال و گیاهان مقاوم باید زمین تخریب شده را دوباره احیا کنیم و سرزمین‌مان را از تهدید افزایش بیابان نجات دهیم
عضو کمیته سبز آثار طبیعی ملی ایران با بیان اینکه سرانه فضای سبز در کشور پایین است، از سوی دیگر نیز بسیاری از جنگل‌های طبیعی به تدریج در حال از بین رفتن هستند، می‌گوید: در چنین شرایطی چاره‌ای نداریم، جز اینکه به طبیعت بازگردیم و از طریق کشت نهال و گیاهان مقاوم، زمین تخریب شده را دوباره احیا کنیم و سرزمین‌مان را از تهدید افزایش بیابان نجات دهیم.
وی با بیان اینکه تغییرات اقلیمی، آب و هوای کره زمین را دچار تغییرات شگرف کرده است، بیان می‌کند: ایران از جمله مناطقی است که تحت‌تأثیر تغییرات اقلیمی و گرمایش جهانی قرار گرفته، دما نسبت به سال‌های گذشته افزایش داشته و متوسط بارش در کشور نیز کاهش یافته است، از این‌رو اینکه چه گیاه و درختی بکاریم که هم آب کم بخواهد و مقاوم به تنش‌های گرمایی و اقلیمی باشد و در برابر آلودگی هوا بتواند تاب‌آوری خود را حفظ کند، سوالی است که سال‌ها است، مطرح می‌شود.
احدزاده با تاکید بر اینکه درختانی با کمترین نیاز آبی باید کاشت شود، زیرا یکی از مشکلات موجود محدویت‌های منابع آبی و تأمین آب است، اظهار می‌کند: بیش از درختکاری باید به نگهداری و به تعبیری درخت‌داری توجه کنیم و درختان غیربومی و مهاجم برای حفظ تنوع زیستی کشور از طبیعت ایران حذف شود، از این‌رو وقتی حرف از گونه‌های بومی است، باید گونه‌هایی بکاریم که حداقل ممکن نیاز آبی را داشته باشند، زیرا اگر گونه با منطقه سازگار باشد، به کمترین آب نیاز دارد.
وی می‌افزاید: امروزه با بحران کمبود منابع آبی و تمایل انسان‌ها به صنعتی شدن شهرها با حفظ محیط زیست و توسعه فضای سبز، بازچرخانی پساب تصفیه‌خانه‌های فاضلاب به‌عنوان راهی برای گریز از شرایط کم‌آبی و خشکسالی با کارایی بیشتر و استفاده از هر قطره آن برای نسل‌های آینده، لزوم برنامه‌ریزی جهت بهره‌وری بهینه از منابع آب متعارف و نامتعارف را از اهمیت فراوانی برخوردار کرده است.
فعال و کارشناس محیط‌زیست می‌گوید: حفظ محیط زیست از مباحث مهم در پایداری حیات طبیعی و انسانی در شهرنشینی امروزی است و توسعه فضای سبز، بخش جدانشدنی شهرسازی و نیازهای اولیه زندگی شهری و یکی از شاخص‌های مناسب شهرها برای زندگی تعریف می‌شود.
وی خاطرنشان می‌کند: کاربرد فاضلاب‌های تصفیه شده با احداث تصفیه‌خانه‌های بزرگ و رعایت ضوابط زیست محیطی برای بهره‌برداری از بخشی از آن برای مصرف در توسعه و آبیاری فضای سبز با انجام مراحلی با کنترل و کیفیت استانداردهای لازم مورد بهره‌برداری بوده است که محور این قوانین بر حفظ سلامتی انسان، حفاظت از محیط زیست و جلوگیری از آلودگی خاک و آب استوار است که در دوره‌های زمانی مشخصی مورد بازنگری قرار می‌گیرد.
۳۲ درصد اصفهان کویری و بیابانی است
منصور شیشه‌فروش، مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا با بیان اینکه نزدیک به ۳۲ درصد مساحت استان به علت اقلیم خشک و نیمه خشک و شرایط کم بارش جزو مناطق کویری و بیابانی است، می‌گوید: کانون‌های فرسایش بادی پدیده خیزش گردوغبار در مناطق کویری کاشان، آران و بیدگل، نطنز، نائین، اردستان، میمه، خوروبیابانک و شرق استان فعالیت ریزگردها را تشدید می‌کند.
وی اظهار می‌کند: در استان اصفهان شاهد آب و هوای بیابانی هستیم که مناطق خوروبیابانک، انارک و شمال اردستان را تحت تأثیر قرار می‌دهد، از سوی دیگر در قسمت‌هایی از استان اصفهان آب و هوای نیمه‌بیابانی داریم که بر شهرستان اصفهان و مناطق مرکزی اثرگذار است و از ویژگی‌های آن خشکی هوا و کمی باران است.
مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان پیرامون اینکه مقابله با بیابان‌زایی مرهمی بر زخم‌هایی است که بر جان طبیعت نشسته است، می‌افزاید: طبق مطالعات انجام شده از سه میلیون و ۲۰۰ هزار هکتار عرصه‌های بیابانی استان در ۱۴ کانون بحرانی، یک میلیون و ۵۰۹ هزار هکتار آن تحت فرسایش بادی است.
وی بیان می‌کند: لازم است بدانیم از ۱۰.۷ میلیون هکتار پهنه در استان اصفهان، ۳.۲ میلیون هکتار معادل ۳۰ درصد سطح استان را عرصه‌های بیابانی و شن‌زار تشکیل می‌دهد، در مجموع اراضی بیابانی استان اصفهان ۱۰ درصد بیابان‌های کشور و بیش از ۳۰ درصد منابع طبیعی را به خود اختصاص داده است.
شیشه‌فروش بیشترین تراکنش‌های فرسایش بادی در مناطق شمال و شرق استان اصفهان تعیین شده است، می‌گوید: اقلیم خشک و نیمه‌خشک و شرایط کم بارش جزو مناطق کویری و بیابانی است که عرصه‌های بیابانی اصفهان بیشتر شهرستان‌های آران و بیدگل، اردستان، اصفهان، برخوار، خوروبیابانک، کاشان، گلپایگان، کوهپایه، هرند، نائین، ورزنه و جرقویه را تحت‌تأثیر می‌دهد.
وی می‌افزاید: استان اصفهان علاوه بر متأثر بودن از کانون‌های فرسایش بادی شناسایی شده داخلی در شمال و شرق در مناطق هم مرز با استان‌های یزد، قم، خراسان جنوبی و سمنان و نیز در اثر خشکی رودخانه زاینده‌رود و اراضی رها شده و کشت نشده به دلیل کمبود منابع آب‌های سطحی و زیرزمینی نیز تحت تأثیر کانون‌های داخلی و نقطه‌ای ایجاد شده است، به شکلی که با وزش باد با سرعت ۱۰ و ۱۵ متر بر ثانیه هم مواجه با خیزش گرد و خاک می‌شود.
مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان تاکید می‌کند: لازم است وزارت نیرو و سازمان‌های حفاظت محیط‌زیست، منابع طبیعی و هواشناسی نسبت به انجام تکالیف ملی در تأمین حقابه‌های قانونی و زیست محیطی و کشاورزی در حوضه زاینده‌رود و سایر مناطق و اجرای برنامه جامع مقابله با گردوغبار با ایجاد سیستم‌های پیش‌بینی تأمین اعتبار برای کنترل کانون‌های فرسایش بادی بحرانی، اجرای طرح‌های بیابان‌زدایی، نهال‌کاری و آبخیزداری اقدام کنند.
وی ادامه می‌دهد: با توجه به شدت آثار خشکسالی و افزایش کانون‌های جدید گردوغبار لازم است اعتبارات ملی توسط سازمان منابع طبیعی و سازمان برنامه و بودجه جهت تداوم کنترل کانون‌های فرسایش بادی استان در یک میلیون هکتار اولویت‌دار مطالعه شده اختصاص یابد.
شیشه‌فروش پیرامون اینکه بخشی از گردوغبار هوا در اصفهان ناشی از فعالیت معادن گچ و آجر است، می‌گوید: این معادن که بیشتر در منطقه سجزی، فساران و برخوار فعالیت می‌کنند، طی وزش باد و برهم زدن خاک باعث تشدید گردوغبار و ایجاد کانون‌های درون استانی می‌شوند.
وی دیگر منشأ کانون‌های گرد و غبار اصفهان ناشی از وزش بادهای شرق به غرب استان‌های مرز مشترک با استان اصفهان می‌داند و اظهار می‌کند: استان اصفهان در احاطه کانون‌های ریزگرد از استان‌های مجاور قم، سمنان، کویر یزد و خراسان جنوبی است که گاهی وزش باد در آنها خیزش گردوغبار استانی را تشدید می‌کند.
لزوم تأمین حقابه‌های زیست محیطی کشاورزی و فضای سبز زاینده‌رود
مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان تصریح می‌کند: وزارت نیرو باید در جهت تأمین حقابه‌های زیست محیطی کشاورزی و فضای سبز زاینده‌رود اقدام و ۱۷۶ میلیون مترمکعب حقابه تالاب گاوخونی که مطالعه شده را به استان تخصیص دهند و نیز در جهت احیای زاینده‌رود و جریان دائمی آن و پیشگیری از برداشت‌های غیرمجاز آب در بالادست حوضه و جلوگیری از بارگزاری‌های خارج از مصوبات شورای عالی آب و تسریع در تکمیل طرح‌های تأمین آب در حوضه زاینده‌رود اقدام کند.
وی با اشاره به علل هوای ناسالم شهر اصفهان طی روزهای اخیر می‌گوید: تداوم کاهش کیفیت هوا منجر به افزایش غلظت آلاینده‌ها، کاهش شعاع میدان دید تا دو کیلومتر به علت خیزش کانون‌های گرد و غبار و فرسایش بادی درون و برون استانی ناشی از وزش تندباد شامگاه چهارم تیر سال جاری از مناطق شمال، شرق و کویرهای مجاور سمنان و نیز دشت سجزی و کانون‌های نقطه‌ای در شرق اصفهان بود.
شیشه‌فروش خاطرنشان می‌کند: برای کنترل اثرات کانون‌ها تاکنون ۳۱۰ هزار هکتار پوشش‌های گیاهی و نهال‌کاری اجرا و با اجرای بادشکن‌ها، نهال‌کاری و عملیات بیابان‌زدایی تاکنون ۱۶۰۰ کیلومتر از شبکه‌های آبیاری، ۸۳۰ کیلومتر جاده، ۲۷۰ کیلومتر راه‌آهن، ۳۸ هزار هکتار اراضی کشاورزی و اماکن مسکونی و زیرساخت‌های واقع در ۲۳۱ روستا و ۲۶ شهر استان در برابر شدت گردوغبار حفاظت نسبی شده است.
طبق بررسی‌ها، گردوغبار آثار سو و پیامدهای منفی بسیاری دارد که از جمله می‌توان به کاهش رشد و بازدهی محصولات کشاورزی، تشدید خسارات ناشی از بروز آفات و بیماری‌های گیاهی، افزایش تصادفات جاده‌ای به علت کاهش قدرت دید، لغو پروازها و خسارات مالی ناشی از آن، افزایش هزینه درمان، افزایش سرانه هزینه خانوار، افزایش مصرف آب برای شست‌وشو، تعطیلی واحدهای صنعتی، خدماتی، آموزشی، آلودگی منابع آب، اختلال در سیستم‌های برق‌رسانی، افزایش فرسایش بناها و کاهش عمر مفید آنها و مشکلات روحی و روانی انسان‌ها اشاره کرد.
بنابراین ستاد مقابله با پدیده گردوغبار سازمان حفاظت محیط زیست اقدامات گسترده‌ای را انجام داده که اجرای برنامه‌های تدوین شده مقابله با گردوغبار در ۲۹ استان کشور و از طریق ابلاغ به دستگاه‌های ملی، سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری، سازمان حفاظت محیط زیست، وزارت جهاد کشاورزی، سازمان زمین شناسی و اکتشفات معدنی است که شامل اجرای بیش از ۲۰۹ هزار هکتار حفاظت، قرق و مدیریت چرا، ۱۰۰ کیلومتر تله رسوب‌گیر، بیش از ۴۰ هزار هکتار مراقبت و آبیاری، ۴۵۰ هکتار بوته‌کاری، بیش از ۶ هزار هکتار مدیریت رواناب‌ها همراه بذرکاری، ۱۳ هزار و ۷۰۰ مترمکعب عملیات لایروبی، راهبری و تعمیر قطعات ۴۳ ایستگاه پایش گردوغبار و ۶۵ نمونه برای انجام آنالیز ترکیبات ذرات گردوغبار است.
گزارش از فهیمه نظری
