به گزارش سرویس ترجمه خبرگزاری ایمنا، اصطلاح اقتصاد دونات برای اولین بار توسط اقتصاددان بریتانیایی کیت راورث در سال ۲۰۱۲ ابداع شد که مفهوم آن را در کتاب خود با عنوان «اقتصاد دونات: هفت راه برای فکر کردن مانند یک اقتصاددان قرن ۲۱» بیان کرد.
تعریف تئوری اقتصاد دونات
تئوری فرمول دونات، تغییر مدل اقتصادی به عنوان پاسخی به چالش اصلی بشریت یعنی ریشه‌کن کردن فقر جهانی در چارچوب منابع طبیعی محدود سیاره زمین است. نام‌گذاری این تئوری به این دلیل است که از دید ظاهری با دو صفحه حلقه‌ای به شکل دونات نشان داده می‌شود؛ یک صفحه به عنوان پایه اجتماعی است که حقوق اساسی مردم را در بر می‌گیرد و حلقه بیرونی سقف اکولوژیکی است که برای تضمین سلامت زمین، نباید از آن فراتر رفت و هر دو صفحه با اهداف توسعه پایدار سازمان ملل متحد (SDG) منطبق است.
مفهوم اقتصاد دونات، چارچوبی را برای توسعه برنامه‌های شهری در اختیار شهر قرار می‌دهد که شامل ۹ سقف (آستانه) زیست‌محیطی بر اساس محدودیت‌های زمین مانند تغییرات آب‌وهوایی، آلودگی هوا و از بین رفتن تنوع زیستی، اسیدی شدن اقیانوس‌ها، آلودگی شیمیایی و تخریب لایه اوزون است که نباید از آنها تجاوز کرد تا از تخریب محیط و به خطر انداختن سلامت سیاره جلوگیری کرد.
علاوه بر این، ۱۲ پایه اجتماعی شامل موضوعاتی مانند آموزش، سلامت، برابری جنسیتی، امنیت غذایی، درآمد زندگی، تاب‌آوری، مشارکت، اشتغال و دسترسی به مسکن است که بسیاری از آنها حقوق اولیه بشر هستند. در میان این دو صفحه، اصولی قرار می‌گیرد که با اجرای آنها و در صورت رعایت مرزهای سیاره، بشریت می‌تواند پیشرفت کند. در این تئوری پیشنهاد می‌شود که از یک مدل اقتصادی رشد ثابت استفاده شود که با تولید ناخالص داخلی (GDP) اندازه‌گیری می‌شود و در نهایت به رونق اقتصادی، رفاه انسانی و طبیعی منتهی می‌شود.
نمونه‌های اجرای اقتصاد دونات در دنیای واقعی
اقتصاد دونات یک مفهوم نسبتاً جدید و تجربی است و چندین شهر در حال بررسی و اجرای این نظریه هستند که در ادامه عنوان می‌شوند.
آمستردام
پایتخت هلند اقتصاد دونات را به عنوان بخشی از طرح بازیابی کووید ۱۹ خود پذیرفت. بعضی از پروژه‌های این طرح عبارتند از ساخت ۶ جزیره جدید در دریا با استفاده از پایه‌هایی که به حیات وحش آسیب نمی‌زنند، تعیین استانداردهای جدید برای استفاده دایره‌ای از مواد در کارهای ساختمانی مانند ایجاد شناسنامه مواد برای امکان تعمیر و استفاده مجدد از آنها و تشکیل کمپینی برای ارائه رایانه‌های شخصی تعمیرشده به شهروندان بدون رایانه که به آنها امکان می‌دهد در موارد اضطراری به انواع خدمات دسترسی داشته باشند. علاوه بر این، آمستردام خواهان کاهش ۵۰ درصدی ضایعات مواد غذایی تا سال ۲۰۳۰ و ترویج فرهنگ استفاده از لوازم دست‌دوم برای کاهش مصرف بی‌مورد در جامعه است.
بروکسل
پایتخت بلژیک، نیز به اجرای اقتصاد دونات در برنامه‌های شهری پرداخته است. این کلان‌شهر بین‌المللی با وضعیت نامناسب از نظر برابری اجتماعی، ساختمان قدیمی و متروکه وزارت دارایی را با در نظر گرفتن اصل «به حداقل رساندن اثرات زیست‌محیطی و به حداکثر رساندن اثرات اجتماعی» بازسازی کرده است تا این نظریه را در مقیاس خرد و کوچک آزمایش کند. محوطه بزرگ این ساختمان، با چهار هزار مترمربع فضا، در اختیار یک سازمان غیردولتی ترویج هنر قرار گرفته است. یکی دیگر از اقدامات، ساخت پروژه مسکن Arc-en-Ciel است که در سال ۲۰۱۸ راه‌اندازی شد و هدف آن ارائه مسکن مقرون‌به‌صرفه و قابل دسترس از طریق مالکیت دارایی مشترک بود. ساکنان این ساختمان مجاز به طراحی و ساخت آن بر اساس آئین‌نامه بودند و آپارتمان‌ها به دلیل استفاده از سیستم تنظیم حرارتی غیرفعال، ردپای کربن بسیار کمی دارند.
اضافه کردن دونات به اقتصاد دایره‌ای در آمستردام
در سال ۲۰۱۵، شهر آمستردام برنامه اقتصاد دایره‌ای خود را آغاز کرد و اولین شهری بود که با همکاری سازمان اقتصاد دایره‌ای نماد شهر دایره‌ای دریافت کرد. نماد شهر دایره‌ای نشان داد که هم بخش غذا و هم بخش ساخت‌وساز این شهر دارای پتانسیل دایره‌ای (چرخش انرژی و اقتصاد) بزرگی است که اثرات بالقوه اقتصادی و زیست‌محیطی بالایی دارند. بین سال‌های ۲۰۱۶ تا ۲۰۱۸، آمستردام با ۷۰ پروژه اجراشده توسط شرکت‌ها، سازمان‌های تحقیقاتی و خود شهرداری برنامه خود را اجرایی کرد.
مراحل اجرای دستورکار اقتصاد دونات در شهر آمستردام
شهر آمستردام هدف خود را تبدیل‌شدن به شهری احیاکننده و فراگیر برای همه شهروندان و در عین حال احترام به محدودیت‌های سیاره بیان کرده است. استفاده از مدل دونات برای یک شهر مستلزم محاسبه تأثیر فعلی شهر بر ۹ آستانه محیطی و ۱۲ پایه اجتماعی است. در حالت ایده‌آل، این شهر با اجرای استراتژی اقتصاد دونات، بین فضای امن از نظر زیست‌محیطی و فضای عادلانه اجتماعی، به نام «مرکز شیرین» قرار می‌گیرد.
پذیرش این مدل روشی عالی برای مشارکت دادن مدیران و مسئولان در بخش‌های مختلف برای ایجاد یک دستور کار برای تغییر است. به عنوان مثال، هر هفت منطقه آمستردام کارگاه‌هایی را برای اطلاع‌رسانی و مشارکت شهروندان برگزار کردند که منجر به گفت‌وگوهای جالب میان شهروندان شد در مورد اینکه شهر ایده‌آل برای آنها چیست و چگونه می‌توان به آن دست یافت. این گفت‌وگو نشان داد که بسیاری از شهروندان از قبل درگیر اقتصاد دایره‌ای بودند، اگرچه از این اصطلاح استفاده نمی‌کردند. برای مثال مردم وسایل خراب خود را تعمیر می‌کردند و تلاش می‌کردند تولید زباله خود را به حداقل برسانند. علاوه بر این، پروژه‌های بسیاری در آمستردام حول پلتفرم‌های اشتراک‌گذاری ایجاد شده است که برای نمونه می‌توان به پروژه کتاب اشتراکی و کافه تعمیرات اشاره کرد.
به گفته شهرداری، تا زمانی که مردم از تغییرات به سمت سیستمی متفاوت آگاه باشند، لزومی ندارد که از اصطلاحات اقتصاد دورانی استفاده کنند و به همین دلیل در گفتگو با شهروندان تمرکز بر اصطلاحات اقتصاد دایره‌ای یا اقتصاد دونات نیست، بلکه بر ارزش‌های اجتماعی و زیست‌محیطی تمرکز می‌شود که می‌تواند کیفیت زندگی در محله‌ها را ارتقا ببخشد.
شهر آمستردام نشان داد که برای ترویج اقتصاد دایره‌ای فقط به بودجه نیاز ندارد بلکه باید الگوهای رفتاری در شهر را تغییر دهد. این شهر چندین راه برای حمایت از بودجه انتقال دایره‌ای دارد و طیف وسیعی از ابزارهای مالی را ارائه می‌دهد که می‌توانند برای پروژه‌های دایره‌ای استفاده شوند و برای گروه‌های مختلف مجریان شهری در دسترس هستند که به عنوان نمونه می‌توان به وام‌هایی برای تشویق مصرف انرژی پایدار اشاره کرد. این شهر برای مرحله اول، از اعطای فرصت برای ابتکار پایدار استفاده می‌کند و در مقیاس‌های بزرگ‌تر، وام‌های بلندمدت از صندوق پایداری آمستردام یا صندوق انرژی و آب‌وهوای آمستردام برای تأمین پروژه‌ها در اختیار مجریان قرار می‌دهد.
در این شهر تعاونی‌های مسکن به چالش کشیده می‌شوند تا ساختمان‌های خود را به صورت دایره‌ای و بدون سوخت فسیلی تغییر دهند. تعاونی‌ها آموزش‌هایی درباره اقتصاد دایره‌ای و نوسازی دایره‌ای می‌بینند و سپس توسعه پروژه‌های خود را آغاز می‌کنند و همچنین برای آنها طرح‌های یارانه‌ای مشخصی نیز تخصیص داده شده است. از بودجه‌های ساخت‌وساز برای دایره‌ای کردن ساختمان‌های شهر استفاده می‌شود، برای مثال ایجاد شناسنامه‌های مواد که شامل تمام اجزای ملک، ارزش آن و نحوه بازیافت یا استفاده مجدد از آن می‌شود.
در آمستردام چندین آزمایشگاه زنده وجود دارد که طرح‌های مربوط به دایره‌ای‌تر شدن شهر را آزمایش می‌کنند و بهترین آنها، منطقه Buiksloterham است که به عنوان یک آزمایشگاه زنده برای تحولات دایره‌ای، هوشمند و مبتنی بر محیط زیست عمل می‌کند.
درس‌های از آمستردام برای ایجاد شهرهای دایره‌ای
تجربیات شهر آمستردام چندین درس برای شهرهای دیگری دارد که می‌خواهند اقتصاد دایره‌ای را در برنامه‌های خود گسترش دهند که در ادامه به صورت خلاصه به آنها اشاره می‌شود.
اولین قدم شناسایی یک مدل دایره‌ای است که برای شهر مفید باشد، سپس آن را در برنامه‌های توسعه شهری به کار بگیرند.
مفهوم اقتصاد دونات برای همسو کردن اثرات زیست‌محیطی و اجتماعی ارزشمند است و راه خوبی برای مشارکت دادن مدیران و مسئولان شهری مرتبط است.
اصطلاحات اهمیت کمتری نسبت به اقدام و ایجاد ذهنیت درست دارند. با اینکه مفاهیم خاص اقتصاد دایره‌ای ممکن است هنگام تعریف استراتژی‌ها برای شهر به خوبی کار کنند، اما در مشارکت دادن مشاغل و شهروندان اهمیت کمتری دارند.
تأمین مالی می‌تواند راهی برای حمایت از مرحله شروع ابتکارات دایره‌ای و ایجاد انگیزه برای تغییرات در شیوه‌های فعلی باشد. علاوه بر این، سازماندهی جلسات و رویدادهای شبکه‌ای برای ایجاد مشارکت‌های جدید یک گام کلیدی است.
اگر شهرها بر کل زنجیره ارزش تمرکز نکنند، ممکن است هزینه‌های سرمایه‌گذاری دایره‌ای بالا به نظر برسد. مقایسه منصفانه با سرمایه‌گذاری‌های خطی نیاز به دیدگاه چرخه عمر دارد.
پروژه‌های پیشرو در شهر باید به عنوان الگویی برای الهام بخشیدن به تغییرات دایره‌ای معرفی شوند و با دیده شدن این پروژه‌ها، راهی برای دیگران برای یادگیری از این شیوه‌ها و استفاده از آنها به نفع خود ارائه کنند.
نظر شما