از گفتار تا رفتار فاتح خیبر / واژه در وصف تو آنگونه که می‌خواهم نیست

به گزارش خبرگزاری ایمنا، امام علی (ع) در بخشی از حکمت ۱۵۰ نهج‌البلاغه بیان کرده‌اند «یَنْهَی وَ لَا یَنْتَهِی، وَ یأْمُرُ بِمَا لَا یَأْتِی» بدان معنا که «از کسانی مباش که دیگران را از کار بد باز می‌دارد، ولی خود نهی نمی‌پذیرد و دیگران را به کار خوب وا می‌دارد، ولی خودش به آن عمل نمی‌کند.»

از سویی شاهدیم که یکی از تعابیری که در ادبیات شیعی به حضرت علی (ع) نسبت داده می‌شود، وصف «ابوّت» یا همان «پدر» است و بر این اساس موضوع «الگوگیری» به‌عنوان یکی از مهم‌ترین وظایف شیعیان در برابر پدر خود تعریف می‌شود چرا که پدر هر خانواده به‌عنوان اولین الگوی فرزندان، نقش بسیار مهم و عمیقی را در شکل‌گیری باورها، رفتارها و به طور کلی شخصیت فرزندان ایفا می‌کند و در این راستا شاهدیم که امیرالمومنین (ع) نه تنها در گفتار بلکه در رفتار نیز بهترین الگو برای جامعه اسلامی هستند و این موضوع در لحظه به لحظه زندگی پربرکت ایشان به چشم می‌خورد.

انفاق، احسان و نیکوکاری

حضرت علی (ع) در حکمت ۵۹ نهج‌البلاغه بر این نکته تاکید دارند که «هر گاه دست احسانی به سوی تو دراز شد آن را با احسانی افزون‌تر، پاداش ده …» و بر همین اساس در زندگی شخصی حضرت نیز شاهدیم که ایشان پیوسته از فقیران و یتیمان دست‌گیری می‌کردند؛ روح انفاق‌گری آن حضرت، چه در زمان محرومیت از خلافت و چه در دوران بازگشت به خلافت، همیشگی بود و در این راستا به جایی رسیده بودند که به پرداخت حقوق بیچارگان از بیت‌المال قناعت نمی‌کردند و از مخارج شبانه‌روزی خود کم می‌گذاشتند و در راه خدا انفاق می‌کردند.

ابن ابی‌الحدید در این بار می‌نویسد: «علی روزها روزه می‌گرفت و خوراک خود را به دیگران می‌داد و با دست خویش نخلستان‌های بعضی از یهود را آبیاری می‌کرد. دست‌هایش در اثر آب‌کشی آبله می‌زد، اما درآمد خود را به مستمندان می‌داد» و در این راستا شأن آن حضرت، همان بس که آیه ذیل درباره او نازل شد، آن هنگام که انگشتری خود را در نماز به سائل داد: «انّما ولیّکُمُ اللّهُ و رسولُه و الَّذینَ آمنوا الّذینَ یُقیمونَ الصَّلوةَ و یؤتونَ الزَّکوةَ و هُم راکعون» (مائده :۵۵)؛ سرپرست و رهبر شما تنها خداست و پیامبر او و آنها که ایمان آورده‌اند و نماز به پا می‌دارند و در حال رکوع، زکات (صدقه) می‌پردازند.

عدالت

امام علی (ع) با توصیه فرماندار مصر درباره رعایت عدالت در بین مردم می‌فرمایند: «مساوات را در میان آن‌ها حتی در نگاه‌ها و مشاهده با گوشه چشم رعایت کن تا بزرگان و زورمندانِ کشور در نقض عدالت به نفع آن‌ها طمع نورزند و ضعفا از عدالت تو مأیوس نشوند؛ زیرا خداوند از شما بندگان در مورد اعمال کوچک و بزرگ و آشکار و پنهان، بازخواست خواهد کرد، اگر کیفرتان کند شما استحقاق بیشتر از آن را دارید و اگر عفوتان نماید او کریم‌تر است». و بر این اساس یکی از محورهای عمیق اصلاحات در فرهنگ اسلامی و سیره علوی (ع)، موضوع عدالت اجتماعی است و بر این اساس باید گفت که یکی از محورهای اصلی اصلاحات در سیره آن بزرگوار تأکید بر اجرای عدالت بود تا آنجا که عدالت‌خواهی آن بزرگوار، موجب شهادت آن حضرت شد.

توجه به یتیمان

حضرت علی (ع) می‌فرمایند: «هر مرد و زن با ایمانی که از روی مهربانی دست خود را روی سر یتیمی بکشد، خدای متعال به عدد هر مویی که دست خود را روی آن می‌گذارد، یک ثواب برای او می‌نویسد.»؛ بر این اساس امام علی (ع) تنها به نیازهای جسمی یتیمان، توجه نداشتند، بلکه به نیازهای روانی و روحی آن‌ها نیز رسیدگی می‌کردند، خرما و برنج و روغن به خانه یتیمان می‌بردند و نقل شده که آن‌ها می‌فرمودند: اگر به شما گفتند پدر شما کیست؟ بگویید ما یتیم نشده‌ایم پدرمان علی (ع) است.

امانتداری

امام علی (ع) در خطبه ۱۹۹ نهج‌البلاغه بیان می‌کنند: «کسی که از امانت داران نباشد از رحمت حق نومید است. زیرا امانت به آسمان‌های افراشته و زمین گسترانیده شده و کوه‌های بلند و استوار، که از آن‌ها بلندتر و پهناورتر و فراتر و بزرگ‌تر نبود، عرضه شد. به‌واقع، آسمان و زمین و کوه با وجود بلندی و پهناوری و قوت و ارجمندی از رفتن به زیر بار امانت امتناع کردند و از عقوبت پروردگار ترسیدند. آنها چیزی را دریافته بودند که موجودی ناتوان مانند انسان در نیافته بود.»

روزی عقیل برادر بزرگ امیرمؤمنان علی (ع) به حضور ایشان آمد و تقاضای مبلغی وام کرد (با توجه به اینکه زمان خلافت علی (ع) بود و بیت‌المال در اختیار آن حضرت بود) عقیل گفت به کسی مقروض هستم و وقت ادای آن فرا رسیده است؛ می‌خواهم قرض خود را ادا کنم. امام فرمود: وام تو چقدر است؟ عقیل مبلغ وام را معین کرد. امام (ع) فرمود: من این اندازه پول ندارم، صبر کن تا جیره‌ام از بیت بیت‌المال به دستم برسد آن را در اختیار تو خواهم گذاشت. عقیل گفت: بیت‌المال در اختیار توست، باز می‌گویی صبر کن تا جیره‌ام برسد، تازه جیره‏ تو مگر چقدر است؟ اگر همه‏ آن را به من بدهی، کفایت قرض مرا نمی‌کند. امام علی (ع) به عقیل فرمود: پس بیا من و تو هر کدام شمشیری برداریم و به حیره (محلی نزدیک کوفه) برویم و به یکی از بازرگانان آن‌جا شبیخون بزنیم و اموالش را بگیریم، (و در نتیجه، پولدار می‌شویم و تو نیز وام خود را می‌دهی!) عقیل فریاد زد: وای! یعنی برویم دزدی کنیم؟ امام فرمود: اگر مال یک نفر را بدزدی، بهتر از آن است که مال عموم را بدزدی. بیت‌المال، مال عموم مسلمین است، اگر از آن به عنوان منافع خصوصی، زیادتر از دیگران برداریم، از اموال عمومی، دزدی شده است.

ساده‌زیستی

امام علی (ع) در نهج‌البلاغه به وظیفه سنگین زمامداران و حاکمان کشورهای اسلامی اشاره می‌کند که نباید به سراغ غذاهای لذیذ و لباس‌های فاخر بروند در حالی که می‌دانند یا احتمال می‌دهند در گوشه و کنار، افرادی گرسنه و برهنه هستند. امام (ع) در ادامه می‌فرماید: «آیا من با شکمی سیر بخوابم در حالی که در اطراف من شکم‌های گرسنه و جگرهای تشنه باشد؟ آیا من به همین قناعت کنم که گفته شود من امیر مؤمنانم؛ امّا با آنها در سختی‌های روزگار شرکت نکنم و اسوه و مقتدایشان در ناگواری‌های زندگی نباشم؟».

اَسْوَد و عَلْقَمِه گفتند: «بر حضرت علی (ع) وارد شدیم، و برابر آن حضرت طبقی از لیف خرما قرار داشت که در آن دو گرده نان جوین بود و نخاله آرد جو بر روی نان‌ها آشکارا دیده می‌شد؛ حضرت نان‌ها را برداشت آنها را بر زانوی خود زد تا شکسته شد، سپس با نمک میل فرمود، به فضه خادمه گفتیم: چه می‌شد اگر نخاله این آرد را برای حضرت می‌گرفتی؟ فضه گفت: نان گوارا را علی (ع) بخورد و گناهش بر گردن من باشد! در این هنگام امیرالمؤمنین علی (ع) تبسمی کرده و فرمودند: خودم دستور داده‌ام نخاله‌اش را نگیرد! گفتیم: برای چه یا علی؟ فرمود: زیرا با این کار نفسم بهتر ذلیل (و قانع) می‌شود، و مؤمنان از من پیروی خواهند کرد تا وقتی که به اصحاب بپیوندم.»

به گزارش ایمنا، در دنیای امروز که معنویت گمشده بشریت است، امیرالمؤمنین علی (ع) الگوی همیشگی است که می‌توان همه کمالات را در او سراغ گرفت و به آن‌ها اقتدا کرد؛ شناساندن شخصیت‌های بی نظیری همچون حضرت علی (ع) که در همه مقاطع عمر گرانبهایشان می‌تواند برای نسل‌های عصر حاضر نه تنها برای شیعیان که الگوی همه مسلمانان و اسوه کاملی باشد، امری شایسته و ضروری است؛ امام علی (ع)، تجسم ارزش‌های دینی و اسلام مجسم است، انسانی در اوج عرفان، عبادت، سلوک که الگوی همیشگی هستند و ضرورت معرفی ایشان به ویژه در جامعه جهان اسلام که امروزه به سبب توطئه‌های دشمنان گرفتار نزاع شده، بیش از پیش موضوعیت پیدا می‌کند.