هوش مصنوعی؛ آنچه هست و آنچه پیش‌روست

به گزارش خبرگزاری ایمنا، هنوز افرادی هستند که فکر می‌کنند هوش مصنوعی ربات‌های بی‌احساس و برنامه‌ریزی شده‌ای هستند که به منظور انجام وظایف ساده طراحی شده‌اند و در آینده قرار است جای انسان‌ها را بگیرند. این تصور شاید ناشی از تأثیر فیلم‌های علمی و تخیلی است، اما واقعیت چیز دیگری است. در حقیقت هوش مصنوعی توانایی تعریف هوش انسانی به گونه‌ای که ماشین قادر به تقلید و انجام وظایف از ساده‌ترین تا پیچیده‌ترین آن باشد. هدف هوش مصنوعی، تقلید از فعالیت‌های شناختی انسان است.

هوش مصنوعی به دوران جنگ جهانی دوم بازمی‌گردد، زمانی که نیروهای آلمانی از ماشین Enigma برای رمزنگاری و ارسال پیام‌های امن استفاده می‌کردند. دانشمند انگلیسی، آلن تورینگ، در تلاش برای شکستن این رمزها به ویژه از Enigma، به همراه تیمش ماشین Bombe را ساختند. هر دو ماشین Enigma و Bombe از اصول یادگیری ماشینی به‌عنوان یکی از حوزه‌های هوش مصنوعی بهره می‌بردند. تورینگ ماشینی را هوشمند می‌شناخت که بدون نیاز به ارتباط گفتاری با انسان، با او ارتباط برقرار می‌کرد. این موضوع پایه اصلی علم هوش مصنوعی بود، یعنی ساخت ماشینی که می‌تواند مانند انسان فکر، تصمیم‌گیری و عمل کند.

در مسیر گسترش و پیشرفت هوش مصنوعی این علم هرچند دیر ولی در سال ۱۳۸۱ شمسی به شکل رسمی پا به دانشگاه‌های ایران گذاشت، البته پیش از آن، فعالیت‌های غیر قابل چشم‌پوشی توسط بزرگانی همچون پروفسور کارو لوکاس قوکاسیان پدر علم هوش مصنوعی و رباتیک ایران در دانشگاه‌ها وجود داشته، که از آن جمله می‌توان به تأسیس مرکز ((کنترل و پردازش هوشمند)) در دانشگاه تهران پس از بازگشت وی به ایران در سال ۱۳۵۵ شمسی نام برد، اما به طور رسمی رشته هوش مصنوعی برای اولین بار در تاریخ ۱۳۸۱ به عنوان یک رشته تحصیلی در ایران ارائه گردید.

هوش مصنوعی دانش گسترده‌ای است که با طراحی سیستم‌های هوشمند موجب ارتباط با محیط‌های پویا و پیچیده شده است. این تکنولوژی با استفاده از الگوریتم‌ها، مدل‌های آماری، پردازش داده، توانایی یادگیری و انجام کارهای پیچیده، می‌تواند به تشخیص الگو، تصویر و صدا بپردازد. متخصصان معتقدند که هوش مصنوعی و یادگیری عمیق در آینده می‌تواند در زمینه‌های مختلف مانند ترجمه زبان، تشخیص بیماری‌ها و طبقه‌بندی داده‌ها بهبود قابل توجهی داشته باشد.

در دهه‌های اخیر، پیشرفت‌های چشمگیری در هوش مصنوعی (AI) رخ داده و تبدیل به مهم‌ترین موضوع و محور اصلی تمام مباحث فناوری شده است. کسب و کارهای فعال در هر بخش، شروع به کشف امکانات، قابلیت‌ها و توانمندی‌های این فناوری کردند و در پی پاسخ به این پرسش برآمدند که چگونه هوش مصنوعی و به طور خاص هوش مصنوعی مولد می‌تواند باعث رشد و کارایی بیشتر شود.

هوش مصنوعی می‌تواند تأثیرات متنوعی بر شغل‌ها و آینده حرفه‌ها داشته باشد. در بعضی موارد شغل‌ها را جایگزین کرده و در برخی موارد، شغل‌های جدید را ایجاد می‌کند. در هر صورت، اکتساب مهارت‌های جدید و توانایی همکاری با هوش مصنوعی می‌تواند به افراد کمک کند تا با تغییرات آینده سازگار شوند و فرصت‌های شغلی جدید را بهره‌برداری کنند.

هوش مصنوعی تأثیر زیادی بر بازار کار و تغییرات در محیط کار داشته است. این تغییرات شامل جایگزینی شغل‌ها، ایجاد شغل‌های جدید، تغییر در نیازمندی‌های مهارتی، بهبود عملکرد فرآیندهای کسب و کار، نگرانی‌های امنیت و حریم خصوصی و تغییر در تعامل انسان و ماشین است.

بهره‌وری بیشتر و جبران عقب‌ماندگی‌ها با استفاده از هوش مصنوعی

حامد شهبازی، دکترای هوش مصنوعی و رباتیک و عضو هیئت علمی گروه مکاترونیک دانشگاه اصفهان درباره مفهوم هوش مصنوعی به خبرنگار ایمنا می‌گوید: هوش مصنوعی هنر ساخت ماشین‌هایی است که رفتاری مشابه انسان از خود بروز می‌دهند. معمولاً هوش مصنوعی به شبیه سازی رفتارهایی در انسان اختصاص دارد که برای انسان نیازمند تفکر، استنتاج، یادگیری و تصمیم‌گیری‌های دقیق است. اگر بتوانیم این شکل از تفکر را شبیه سازی کنیم و مدل ماشینی از آن ارائه دهیم، به نوعی توانسته‌ایم هوش مصنوعی را خلق کنیم.

وی می‌افزاید: هوش مصنوعی به دو دسته ضعیف و قوی تقسیم بندی می‌شود که هوش مصنوعی ضعیف به صورت خاص برای هر مسئله به صورت جدا طراحی می‌شود، اما هوش مصنوعی قوی قادر است انواع مسائل را حل کند.

عضو هیئت علمی گروه مکاترونیک دانشگاه اصفهان ادامه می‌دهد: تا امروز هوش مصنوعی به شکل ضعیف در دستگاه‌ها، ماشین‌ها و سیستم‌های اتوماسیون وجود داشته اما هوش مصنوعی قوی به تدریج در دنیا در حال شکل‌گیری است و ایجاد این نوع از هوش مصنوعی اتفاقات زیادی را برای انسان در پیش خواهد داشت.

شهبازی می‌گوید: بسیاری از کسب و کارها در حوزه‌های صنعتی، تجاری و بازرگانی توسط هوش مصنوعی قوی تحت تأثیر قرار خواهند گرفت که تا به امروز پیشرفت‌های زیادی داشته‌اند، به طور مثال هوش مصنوعی توانسته در زمینه شناسایی چهره، اصوات، الگوها و در بسیاری از ماشین آلات استفاده شود، همچنین در حوزه‌هایی همچون ساخت محصولات هنری و تولید محتوا با معرفی هوش مصنوعی chatGPT ابزارهایی ایجاد شده‌اند که می‌توانند کمک کننده باشند؛ بسیاری از کسب و کارها همانند ترجمه، اصلاح متون، طراحی پوستر، تولید موسیقی و فیلم تحت تأثیر این دانش قرار گرفته‌اند.

وی در مورد تأثیر هوش مصنوعی بر بازار کار و تغییرات آن در محیط کار اضافه می‌کند: هوش مصنوعی تأثیر بسیار عمیق و فراوانی بر بازار کار داشته و خواهد داشت، هوش مصنوعی جدید تلاش‌هایی در راستای شبیه سازی ساختار مغز انسان انجام داده است و مدل‌هایی ایجاد کرده است که قادر به یادگیری عمیق از داده‌های خام است که می‌توان آن را به‌عنوان یک انقلاب صنعتی جدید تشبیه کنیم.

دکترای هوش مصنوعی بیان می‌کند: شرکت‌های نوآور زیادی در زمینه هوش مصنوعی ایجاد شده‌اند که با ظهور این شرکت‌ها در این حوزه شاهد انقلاب هوش مصنوعی در سال‌های اخیر هستیم که تمام فرآیندهای صنعتی، اداری و هنری را تحت تأثیر قرار داده است به طوری که در آینده نزدیک افرادی که سواد هوش مصنوعی ندارند، از حوزه‌های کسب و کار به شدت عقب می‌مانند و تمام صنایع در صورتی که از هوش مصنوعی استفاده نکنند، متضرر می‌شوند چرا که هوش مصنوعی همه چیز را در دنیا تحت تأثیر خود قرار می‌دهد و در عصر هوش مصنوعی و کوانتوم و اینترنت مسائل همچون گذشته حل نمی‌شود و باید کسب و کارها خود را با حوزه‌های هوش مصنوعی تطابق دهند.

شهبازی خاطرنشان می‌کند: پیشرفت‌های سال‌های اخیر هوش مصنوعی به شدت حیرت‌انگیز بوده است و مشاغل بسیاری را حذف و مشاغل جدیدی را جایگزین کرده است؛ همانطور که انقلاب‌های صنعتی همچون اختراع ماشین بخار، خودروها و ماشین‌های نساجی موجب حذف بعضی مشاغل و به‌وجودآمدن مشاغل جدید دیگر شد

وی با اشاره به تأثیری که هوش مصنوعی بر آینده مشاغل دارد، اظهار می‌کند: در هر انقلاب صنعتی به صورت طبیعی بعضی مشاغل حذف و بعضی دیگر جایگزین می‌شوند؛ به طور مثال تولید فیلم در گذشته با استفاده از هنرپیشه‌ها انجام می‌شد که هوش مصنوعی می‌تواند آن را به صورت خودکار انجام دهد، حوزه بازیگری در سینما، تدوین‌گری، فیلم، گریم و بسیاری از مشاغل مشابه با حوزه سینما از بین می‌روند و مشاغل جدید همچون سناریونویسی و تدوین فیلم‌های کامپیوتری با استفاده از هوش مصنوعی جایگزین مشاغل سنتی خواهند شد.

عضو هیئت علمی گروه مکاترونیک دانشگاه اصفهان درباره مشاغل صنعتی همچون کارگران خط مونتاژ که فعالیت‌های تکراری و روتین به صورت مرتب انجام می‌دهند بیان می‌کند: ربات‌های هوش مصنوعی می‌توانند بسیار سریع‌تر و با راندمان بیشتر این کارها را انجام دهند به طور کلی هر شغلی که شامل مراحل تکراری و بدون اندیشه است در حال حذف شدن است و مشاغلی که شامل خلاقیت و برنامه‌ریزی انسانی است در حال گسترش هستند.

شهبازی می‌گوید: فرصت‌هایی که هوش مصنوعی به کشور می‌دهد باعث بهره‌وری بیشتر می‌شود و برخی عقب ماندگی‌ها را جبران می‌کند.

وی ادامه می‌دهد: ایران در سالی که گذشت در زمینه‌های هوش مصنوعی متوجه آثار بسیار مهم بر تمام مشاغل، صنعت و اقتصاد دنیا شده است, بسیاری از صنایع و دانشگاه‌های کشور حرکت خود به سمت توسعه هوش مصنوعی را آغاز کرده‌اند. ایران کشوری پیشتاز در حوزه هوش مصنوعی است.

دکترای هوش مصنوعی می‌افزاید: اگرچه هوش مصنوعی نیازمند سرمایه‌گذاری‌های بسیار زیاد است، امیدواریم با تشکیل ستاد ویژه در معاونت ریاست جمهوری برای پرداختن به موضوع هوش مصنوعی، بتوانیم شاهد سرمایه‌گذاری در این زمینه و توجه بیشتر به آن باشیم و حل مسائل از طریق هوش مصنوعی در دستورکار دولت مردان و مسئولان قرار گیرد. و با توجهاتی که به هوش مصنوعی شده و تذکراتی که رهبر انقلاب درباره توجه به این دانش مهم داده‌اند، شاهد رشد و تعالی بیشتر هوش مصنوعی باشیم.

لزوم پیشرفت کشور در حوزه هوش مصنوعی برای جلوگیری از تحریم آن

مهران صفایانی، دانشیار گروه هوش مصنوعی دانشکده مهندسی برق و کامپیوتر دانشگاه صنعتی اصفهان نیز درباره مفهوم هوش مصنوعی به خبرنگار ایمنا می‌گوید: به طور ساده در علم هوش مصنوعی رفتارهایی که موجودات زنده به‌ویژه انسان‌ها دارند را می‌خواهیم به کامپیوتر آموزش دهیم تا در ادامه بتوانیم این توانمندی‌ها را توسعه دهیم. به عنوان نمونه در حوزه بینایی، انسان‌ها توانمندی‌های زیادی در شناسایی درک تصویر دارند، اگر این توانمندی‌ها را به کامپیوتر منتقل کنیم و آن نقاط ضعفی که انسان‌ها دارند همچون ایجاد خطاهایی که به علت خسته شدن یا فراموشی ایجاد می‌شود را کم کنیم، به این صورت می‌توانیم کارآمدی را افزایش دهیم.
وی می‌افزاید: امروزه هوش مصنوعی پیشرفت‌های بزرگی در زمینه‌های پردازش و درک تصویر، پردازش و درک متن، همچنین در تولید تصاویر ویدئو داشته است.
دانشیار گروه هوش مصنوعی دانشکده مهندسی برق و کامپیوتر دانشگاه صنعتی اصفهان ادامه می‌دهد: یکی دیگر از اهداف هوش مصنوعی، پردازش و استخراج دانش از داده‌ها است که در این مورد نیز پیشرفت‌های بسیاری داشته‌ایم. از کاربردهای هوش مصنوعی می‌توان به تشخیص بیماری‌ها، تولید و جایگزینی داروها در حوزه پزشکی، شناسایی آفات در حوزه کشاورزی، پیش‌بینی وضعیت هوا، اتومبیل‌های خودران در کسب و کارها در حوزه حمل‌ونقل و در حوزه پیشنهادات به کاربران برای افزایش فروش اشاره کرد که از مواردی است که در آن پیشرفت‌های بسیار خوبی داشته‌ایم.

صفایانی اضافه می‌کند: استفاده از هوش مصنوعی در کسب و کارها موجب افزایش بهره‌وری آن می‌شود، پردازش هوشمند داده‌ها می‌تواند باعث افزایش بهره‌وری، کاهش هزینه کارخانه‌ها و شرکت‌ها شود به طور مثال با تکنیک‌های داده و بینایی ماشین می‌توان خطاهای رخ داده در خط تولید را با دقت و سرعت بیشتری شناسایی کرد.

وی بیان می‌کند: در انقلاب صنعتی چهارم، هوشمندسازی صنایع نظارت و کنترل صنایع با هوش مصنوعی مطرح است که از این طریق کیفیت محصولات و هزینه تولید بسیار کاهش پیدا می‌کند و می‌توان ارتباط سالم‌تری با مشتری‌ها داشت.

دانشیار گروه هوش مصنوعی دانشکده مهندسی برق و کامپیوتر دانشگاه صنعتی اصفهان می‌گوید: شرکت‌های بزرگ اصولاً مشتریان بسیار زیادی دارند که می‌توان با استفاده از هوش مصنوعی، سلایق مشتریان را فهمید و ارتباط بهتری با آن‌ها برقرار کرد، همچنین توصیه‌هایی که شرکت‌ها می‌توانند در جهت پیشنهاد کالای جدید به کاربران خود داشته باشند در افزایش فروش و ترغیب مشتری تأثیر دارد.

صفایانی با اشاره به اینکه هدف هوش مصنوعی یادگیری قابلیت‌های انسان است تا بتواند کارها را با دقت و سرعت بیشتری انجام دهد، اظهار می‌کند: هوش مصنوعی می‌تواند جایگزین انسان در کارهای مختلف شود که از فعالیت‌های ساده‌ای که انسان انجام می‌داده است، آغاز می‌شود و به کارهای پیچیده‌تری نیز می‌رسد، به طور مثال در تشخیص خرابی یک محصول با پیشرفت‌هایی که در زمینه بینایی ماشین اتفاق افتاده است هوش مصنوعی می‌تواند با دقت و سرعت بیشتری خرابی‌ها را تشخیص دهد.

وی می‌افزاید: یکی از مسائل مهم فعلی این است که هوش مصنوعی بتواند تخصص‌های انسان‌ها را نیز آموزش ببیند، انسان ممکن است سال‌های زیادی تلاش کند تا در زمینه‌ای متخصص شود، اگر بتوانیم آن تخصص را به کامپیوتر منتقل کنیم با هوش مصنوعی می‌توان آن تخصص را با دقت و سرعت و هزینه بهتری ارائه کرد، این موضوعی است که در آینده حرف‌های زیادی درباره آن خواهیم شنید.

دانشیار گروه هوش مصنوعی دانشکده مهندسی برق و کامپیوتر دانشگاه صنعتی اصفهان ادامه می‌دهد: هوش مصنوعی در فعالیت‌هایی همچون آهنگسازی تأثیر زیادی داشته است و می‌تواند در زمینه موسیقی وارد شود، در موضوع‌های آموزشی همچون زبان انگلیسی نیز هوش مصنوعی قابلیت ورود دارد و می‌توان زبان انگلیسی را به صورت شخصی سازی شده آموزش داد که در این صورت بعضی از شغل‌ها کمرنگ‌تر می‌شوند.

صفایانی بیان می‌کند: در سال گذشته تحرک بیشتر شرکت‌های بزرگ برای استفاده از هوش مصنوعی رخ داد، به طور مثال شرکت‌های بزرگی در زمینه تحول دیجیتال ابراز علاقه‌مندی و سرمایه‌گذاری کردند، توسعه اتومبیل‌های خودران در کشور آغاز شد و به عنوان نمونه در معادن هوشمند شرکت‌هایی برای استفاده از این اتومبیل‌ها در معادن ابراز علاقه‌مندی کردند، همچنین در صنایع دفاعی علاقه به استفاده از هوش مصنوعی در سال گذشته افزایش یافت.

وی ادامه می‌دهد: ابزارهای جدید همچون chatGPT که محصولات مختلف با این ابزارها ایجاد می‌شود، روی پردازنده‌های زیادی باید آموزش ببیند که بسترهای سخت افزاری آن‌ها هنوز در کشور مهیا نیست و باید برای تأمین آن‌ها فکر جدی کرد تا شرکت‌های دانش‌بنیان بتوانند از این بسترها برای توسعه محصولاتشان استفاده کنند. نکته قابل توجه این است که ابزارهای هوش مصنوعی در حال تبدیل به ابزارهای انحصاری در دست شرکت‌های بزرگ دنیا هستند که ممکن است موضوع تحریم را در پی داشته باشد و به همین دلیل نیاز است که کشور در این زمینه وارد شود و برای رفع نیازها آن را توسعه دهد.

به گزارش ایمنا، هوش مصنوعی در بسیاری از جنبه‌های زندگی بشر امروز تأثیرگذار است و یک فناوری انقلابی به شمار می‌آید.

دانشمندان در تلاش هستند از این فناوری نوین در جنبه‌های گوناگون استفاده کنند، اما معتقدند ما در ابتدای راه هستیم و تا استفاده کامل از هوش مصنوعی راه زیادی باقی مانده است که زمان رسیدن به انتهای آن مشخص نیست، شاید این علم میان رشته‌ای انتهایی نداشته و نامتناهی باشد. تغییرات هوش مصنوعی و توسعه آن در آینده می‌تواند امور زندگی انسان‌ها را تا میزان زیادی تسهیل کند.