به گزارش خبرگزاری ایمنا، نیاز به بازی، فعالیت، واکاوی محیط و تعامل با دیگران یکی از نیازهای اساسی کودکان است که از طریق سرگرمی‌های سالم از قبیل بازی کردن با همسالان و بازی‌های نمادین مانند اسب سواری با چوب تأمین می‌شود و به رشد خلاقیت، رشد ذهنی و رشد شناختی کودک کمک می‌کند و توانایی عقلی و هوشی او را افزایش می‌دهد.
با گذر از دوران کودکی اول و ورود به محیط‌های بزرگ‌تری همچون مهدکودک و پیش دبستانی، کودک به بازی‌های دونفره و گروهی و تعامل با همسالان می‌پردازد و فعالیت بدنی، از جمله دویدن و جست‌وخیز او افزایش می‌یابد که در نتیجه رشد اندام‌های حرکتی کودک سریع‌تر اتفاق می‌افتد.
تعامل اجتماعی و بازی کردن کودک با همسالان، همکاری، مشارکت و حتی رقابت در قالب این فعالیت‌ها و سرگرمی‌ها به کودک آموزش داده می‌شود؛ این آموزش‌ها باید در سنین پیش از دبستان از طریق بازی‌ها و سرگرمی‌های غیررسمی به کودکان ارائه شود تا علاوه بر رشد مهارت‌های چندگانه ذهنی و حرکتی آن‌ها، هنگام ورود به مدرسه نیز آمادگی و عملکرد بهتری داشته باشند.
افزایش ابتکار و خلاقیت کودک با بازی
قدرت‌الله زارعان، روان‌شناس و مدرس دانشگاه در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا با بیان اینکه یکی از نیازهای رشدی کودکان نیاز به تفریح و سرگرمی است، اظهار می‌کند: منظور از سرگرمی، میل و رغبت درونی کودک است که منجر به حالت خوشایند و احساس خوب و رضایت درونی برای او می‌شود که به دنبال آن حس نشاط و ارضای احساس نیاز به خلاقیت و کنجکاوی در کودک بروز پیدا می‌کند.
وی با اشاره به تأثیر انتخاب سرگرمی مناسب در رشد و تربیت کودکان می‌افزاید: یکی از نیازهای هر انسانی به‌ویژه کودکان نیاز به کشف محیط پیرامون است که از طریق کنجکاوی تأمین می‌شود؛ سرگرمی باید منجر به رشد کنجکاوی، خلاقیت و توانایی‌های ذهنی و فکری کودک شود. اجازه دهیم کودکان تحت نظارت والدین آزادانه با اشیا و وسایل بازی به کنجکاوی بپردازند تا علاوه بر رشد خلاقیت کودک، درک او از محیط پیرامون بیشتر شود.
این استاد دانشگاه عنوان می‌کند: خلاقیت و ابتکار صرف نظر از اینکه نیازهای زندگی بشر را برطرف می‌کند، گرایشی فطری است که در نهاد هر انسانی قرار داده شده است و از بدو تولد در انسان وجود دارد، برای همین کودک می‌تواند خلاقیت و ابتکار عمل خود را از طریق بازی افزایش دهد و نیاز است والدین شرایط و وسایل مناسب را برای بازی کودک تهیه کنند.
وی ادامه می‌دهد: یکی از مراحل رشد روانی و ذهنی کودکان از دیدگاه روان‌شناسان، مرحله ابتکار است که در دوره سه تا پنج سالگی جریان دارد که در این دوره توانایی‌های حرکتی و ذهنی کودکان بیشتر می‌شود، این آغازی است برای اینکه کودک مسئولیت‌پذیر شود و رشد اجتماعی، حرکتی و ذهنی او شکل گیرد؛ والدینی که نتوانند احساس ابتکار در کودک را بپذیرند، احساس گناه و شکست را در دل کودک جای می‌دهند.
زارعان با اشاره به اینکه هدف از سرگرمی برای کودکان تنها صرف تفریح و لذت بردن نیست، بلکه در شکل‌گیری هویت و احساس عزت نفس کودکان نقش بسزایی دارد، اشاره می‌کند: یکی از وظایف والدین برای رشد و تربیت کودک، فراهم کردن وسایل و تجهیزات مناسب برای بازی است، اگرچه امروزه والدین برای سرگرم کردن کودکان، آن‌ها را به تلفن همراه و فضای رسانه مشغول می‌کنند.
کودک فعال یا کودک الکترونیکی؟
وی خاطرنشان می‌کند: چنین رفتار اشتباه والدین سبب می‌شود کودک به‌طور مؤثر با محیط پیرامون ارتباط نگیرد و تجربه‌های جدیدی به دست نیاورد، در نهایت کودکان امروزی به کودکان الکترونیکی تبدیل شده‌اند که تنها با فضای مجازی ارتباط دارند و حتی در مهمانی‌ها نیز کودکان به جای جنب‌وجوش و بازی با همسالان، کنار یکدیگر به بازی‌های موبایلی می‌پردازند.
مشاور و روان‌شناس می‌افزاید: کودکان بسیار تقلیدپذیر هستند و آنچه در فضای مجازی مشاهده می‌کنند را قصد دارند به‌صورت بیرونی و در دنیای حقیقی تجربه کنند، این تاثیرپذیری کودکان از این فضای به نسبت ناسالم بسیار زیاد است و می‌تواند آسیب‌های متعددی را به همراه داشته باشد؛ بنابراین توصیه می‌شود بازی‌ها و فعالیت‌های جسمانی و خلاقانه که ابتکار و کنجکاوی کودک را برمی‌انگیزد و متناسب با سن کودک است، مورد استفاده قرار گیرد.
وی عنوان می‌کند: بعضی بازی‌ها حتی می‌تواند منجر به خشونت و فوبیا شود، همانطور که بعضی ترس‌های کودکان ممکن است ناشی از سرگرمی‌های بیش از حد و نامناسب آن‌ها در قالب بازی و فیلم باشد؛ این امر عوارض جسمی و حرکتی شامل کاهش جنب‌وجوش، کم‌تحرکی و چاقی، ضعف بینایی، اضطراب و افسردگی، پرخاشگری و کاهش نشاط و شادی را نیز برای کودکان به دنبال خواهد داشت.
زارعان ادامه می‌دهد: با توجه به زندگی در عصر دیجیتال و توسعه فناوری و انفجار اطلاعات و مواجهه کودکان با محتواهای نامحدود فضای مجازی که در بسیاری از موارد متناسب با رشد سنی و عقلی کودک نیست و ممکن است باعث کنجکاوی‌های جنسی و بلوغ زودرس در کودکان شود، والدین باید با نظارت و آگاهی کافی، استفاده صحیح و متناسب با سن کودک از فضای مجازی در زمان‌های معین و با چارچوب مشخص شده را مدنظر قرار دهند و برای آن برنامه‌ریزی کنند.
وی اظهار می‌کند: منکر مزایا و فرصت‌های فضای مجازی برای رشد و توسعه نیستیم، اما اگر استفاده از این فضا لجام‌گسیخته باشد و تحت کنترل و نظارت نباشد، تربیت و رشد کودکان مورد آسیب‌های جبران‌ناپذیری قرار می‌گیرد؛ کودکان نیاز به جنب‌وجوش، تعامل با همسالان، رقابت، مذاکره و مباحثه دارند که از راه ورزش و فعالیت‌های حرکتی صورت می‌پذیرد.
مدرس آموزش خانواده با بیان اینکه نباید کودکان را در دنیای بی‌کران اطلاعات رها کنیم، می‌گوید: بازی با شن و ماسه‌های تمیز، بازی با حباب، خانه بازی، بازی‌های حرکتی و پرجنب‌وجوش نمونه‌هایی از بازی‌های مناسب برای کودکان است که می‌تواند علاوه بر برانگیختن حس کنجکاوی کودک، سبب پرورش حس نیاز به دانش و حس پرسشگری و کنجکاوی در کودک شود.
رشد همه جانبه کودک با تجربه انواع بازی‌ها
مهدی اشهاریان، روان‌شناس و مدرس دانشگاه فرهنگیان در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا اظهار می‌کند: به هرگونه فعالیتی که با میل و اختیار به‌صورت ذهنی یا جسمی، فردی یا گروهی با هدف سرگرمی، تفریح و لذت بردن انجام شود، بازی می‌گویند؛ کودکان در کنار نیاز به امنیت، پذیرش بدون قید و شرط مثبت، محبت و تأیید، حق انتخاب و آزادی و داشتن محدودیت‌های واقع‌بینانه، نیاز به تفریح و بازی نیز دارند.
وی با بیان اینکه بازی کردن نیازی اساسی در کودکان است که در ابعاد مختلف زندگی آن‌ها اثرگذار خواهد بود، می‌افزاید: در گذشته اغلب اولیا و مربیان به بازی کودکان توجه زیادی نمی‌کردند و بازی را نوعی اتلاف وقت به حساب می‌آوردند، اما امروزه با پیشرفت‌های علمی در زمینه‌های فرزندپروری و روش‌های نوین آموزشی گفته می‌شود که بازی یکی از نیازهای بنیادین روانشناختی کودکان به شمار می‌رود.
این روان‌شناس با اشاره به اینکه دوران کودکی در ترسیم شخصیت انسان تأثیر فراوانی دارد، عنوان می‌کند: از لحاظ جسمی و شناختی بازی کردن سبب تقویت عضلات بدن، افزایش توانایی‌های جسمانی و حسی-حرکتی، یادگیری ارزش‌های اجتماعی مانند همکاری، برقراری ارتباط با دیگران و رعایت قوانین و مقررات در کودکان می‌شود.
وی ادامه می‌دهد: از لحاظ روانی و عاطفی بازی کردن سبب احساس لذت، شادابی و تخلیه هیجانات کودک می‌شود که به سلامت روان او کمک بسیاری می‌کند، همچنین از نظر آموزشی و تربیتی بازی باعث رشد توانایی‌های ذهنی، کسب تجربه‌های جدید و آموزش آسان‌تر به این صورت که مطالب آموختنی بدون فشار و اجبار و با میل در قالب بازی به کودکان آموزش داده می‌شود و آمادگی‌های لازم را برای ورود کودک به مدرسه فراهم می‌کند.
اشهاریان با اشاره اینکه یک واقعیت انکارناپذیر در زندگی امروزی، در دسترس بودن و فراگیر شدن استفاده از تکنولوژی روز و وسایل هوشمند برای تفریح، سرگرمی و ارتباطات است، خاطرنشان می‌کند: کودکان برای رشد همه‌جانبه باید انواع بازی‌ها را تجربه کنند تا مهارت‌های حسی، حرکتی، اجتماعی و رشد ذهنی، روانی و عاطفی در آن‌ها تقویت شود.
وی با توجه به اینکه اگر کودکان وقت زیادی را به بازی با رسانه‌ها و فضای مجازی اختصاص دهند، آسیب‌هایی زندگی آن‌ها را تهدید خواهد کرد، تصریح می‌کند: بی‌تحرکی و کاهش مهارت‌های حسی و حرکتی، ارتباطی و اجتماعی، وابستگی و اعتیاد به تلفن همراه و فضای مجازی، قرار گرفتن در معرض محتواهای ناسالم و مخرب و کاهش رشد شناختی، دقت و تمرکز در کودکان از مهم‌ترین پیامدهای استفاده بیش از حد از فضای مجازی است.
تقویت حواس چندگانه کودک از طریق بازی
مدرس دانشگاه فرهنگیان ادامه می‌دهد: بعضی از تمرین‌ها و بازی‌ها وجود دارد که فرایندهای بنیادین روانشناختی کودک را هدف قرار می‌دهد و آن‌ها را برای خواندن، نوشتن و یادگیری آماده می‌کند؛ اگر به‌خوبی این مهارت‌ها را قبل از مدرسه به کودکان آموزش دهیم، دیگر در دوران مدرسه چیزی به عنوان اختلال یادگیری نخواهیم داشت.
وی با اشاره به سرگرمی‌های مناسب برای کودکان می‌گوید: بازی با توپ و راکت، نخ کردن مهره‌ها، خمیربازی، قیچی کردن خمیر و بریدن کاغذ، گره زدن نخ، باز و بسته کردن پیچ و مهره، جدا کردن حبوبات مخلوط شده از یکدیگر، انداختن توپ در سبد و بازی بولینگ از سری بازی‌هایی است که باعث تقویت عضلات ظریف بدن کودک مثل عضلات انگشتان دست می‌شود.
اشهاریان اضافه می‌کند: تکمیل نقطه‌چین‌ها طبق الگویی خاص، تکمیل مازها، حل کردن پازل، دومینو، دارت، تیله‌بازی، پرتاب توپ و گرفتن آن، مینی‌بسکتبال، تیراندازی با تفنگ پلاستیکی، بولینگ، رنگ‌آمیزی و کپی کردن شکل‌های ساده همچون دایره و مثلث نیز از بازی‌هایی است که سبب تقویت هماهنگی چشم‌ها و دست‌ها در کودکان می‌شود.
وی می‌افزاید: بازی‌هایی که مهارت‌های حرکتی و عضلات ظریف کودک را تقویت می‌کند و سبب هماهنگی چشم‌ها و دست‌های او می‌شود، آمادگی لازم را برای نوشتن در دوران مدرسه برای کودکان فراهم می‌کند، پس اگر کودک قبل از ورود به مدرسه مشغول به انجام دادن چنین بازی‌هایی باشد، در دوران مدرسه عملکرد بهتری خواهد داشت.
این روان‌شناس با بیان اینکه بازی‌هایی برای تقویت حافظه بینایی کودک وجود دارد، عنوان می‌کند: تمرین توالی حافظه بینایی از سری بازی‌هایی برای تقویت حافظه بینایی کودکان است، یعنی تعدادی کارت با شکل حیوانات و اشیا به کودک نشان می‌دهیم و پس از گذشت چند ثانیه نگاه کردن کودک به کارت‌ها، آن‌ها را جمع می‌کنیم و از کودک می‌خواهیم به ترتیب شکل‌هایی که مشاهده کرده است را نام ببرد.
وی ادامه می‌دهد: بازی با چوب کبریت از دیگر بازی‌ها برای تقویت حافظه بینایی کودکان است، به این صورت که شکل‌هایی با استفاده از چوب کبریت درست می‌کنیم و در معرض دید کودک قرار می‌دهیم و سپس با به هم ریختن شکل‌ها و جمع کردن آن‌ها از کودک می‌خواهیم که همان شکل‌ها را با چوب کبریت بسازد. با استفاده از این قبیل بازی‌ها کودک در دوران مدرسه حروف الفبا را آسان‌تر یاد می‌گیرد و شکل نوشتاری آن را بهتر به‌خاطر می‌سپارد.
تأثیر بازی بر تقویت حافظه شنیداری کودکان
اشهاریان خاطرنشان می‌کند: برای تقویت درک مطلب کودکان که اساس یادگیری است می‌توان از کتاب‌های داستان جذاب و متناسب با سن کودک استفاده کرد، به این صورت که داستان یا بخشی از آن برای کودک خوانده می‌شود، سپس در رابطه با روایت داستان و نتیجه‌گیری‌های آن از کودک سوالاتی می‌پرسیم، همچنین بعضی لغات را نیز به زبان ساده برای او معنی می‌کنیم.
وی با بیان اینکه می‌توان برای تقویت حافظه شنیداری کودکان که در دوران مدرسه سبب یادگیری و به خاطر سپردن بهتر مطالب می‌شود بازی‌هایی معرفی کرد، اشاره می‌کند: بیان نام اعداد به‌طور آرام و آهسته با کمی مکث توسط والدین و درخواست از کودک برای بیان مجدد نام اعداد یا بیان مجموعه‌ای از کلمات و پرسیدن آن از کودک از سری بازی‌های ساده برای تقویت حافظه شنیداری کودکان است.
مدرس دانشگاه فرهنگیان ادامه می‌دهد: بازی حافظه اعداد معکوس که در آن کودک باید اعداد بیان شده توسط والدین را به‌صورت معکوس بیان کند و انجام فرمان‌های ساده والدین توسط کودک مانند اینکه والدین به فرزند بگویند دست راست خود را روی چشم چپ بگذار یا دایره کوچک سبز رنگی را زیر مربعی نارنجی رنگ رسم کن، از دیگر بازی‌ها برای تقویت حافظه شنیداری در کودکان است.
بر این اساس، انتخاب سرگرمی برای کودکان و دانش‌آموزان باید متناسب با سن، شرایط، ویژگی‌های منحصربه‌فرد و محیط زندگی و رشد کودک باشد، برای مثال کودکی که دو ساله است نیاز به جست‌وجو در محیط و لمس اشیا دارد و باید چنین شرایطی برای او فراهم شود، همچنین وسایل تیز و خطرناک از دسترس او خارج شود تا مهارت رشدی و حرکتی او افزایش پیدا کند.
انتخاب رسانه‌ها، فضای مجازی و بازی‌های رایانه‌ای برای سرگرمی کودکان انتخاب مناسب و سازنده‌ای نیست، بلکه احتمال بروز آسیب‌های متعدد جسمی، روانی، عاطفی و شناختی را در فرایند رشد و تربیت کودک افزایش می‌دهد؛ والدین باید علاوه بر اینکه شرایطی را فراهم کنند تا کودک بازی‌های متنوعی را تجربه کند و بر استفاده کودک از فضای مجازی و رسانه‌ها نظارت کافی و دقیقی داشته باشند.
نظر شما