به گزارش خبرگزاری ایمنا، منابع طبیعی کشور طی قرن‌ها، بستر زیست، تولید، معاش و اقوام کوچنده این سرزمین بوده و به رغم خشکی طبیعی به برکت ناهمواری‌ها، بلندی و تنوع اقلیمی امکان استفاده‌های متنوع و متناسب را برای بهره‌برداری فراهم کرده است، از این‌رو توجه به منابع طبیعی اکنون بسیار مهم است و این میراث دارای بخش‌هایی همچون جنگل (درخت)، مرتع (گل و گیاه علف)، بیابان (بوته) و حوزه‌های آبخیزداری است، اما روند روز افزون تخریب منابع آب و خاک، از بین رفتن پوشش گیاهی، کاهش سطح جنگل‌ها و مراتع، افزایش جمعیت، اجرای طرح‌های توسعه کشاورزی، صنعتی، شهرسازی و رشد تعداد دام وابسته به مراتع خارج از توان اکوسیستم‌ها، تبدیل مراتع به دیم‌زارهای کم بازده، قطع و تخریب درختان جنگلی، آتش سوزی، خشکسالی و کمبودهای مختلف همچون اعتبارات، نیروی انسانی، تجهیزات و امکانات در نظر بهره‌برداران، متولیان و پژوهندگان نمود بیشتری پیدا کرده است، به همین جهت مدیریت این چالش‌ها مورد توجه بسیار قرار گرفته است.
طبق تحقیقات انجام گرفته، کشور ایران ۱۶۵ میلیون هکتار است که از آن ۱۳۴.۴ میلیون هکتار را منابع طبیعی تشکیل می‌دهد و از این میزان ۸۴.۴ میلیون هکتار مراتع هستند که متولی ۱۴.۳۷۵ میلیون هکتار آن سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور است که به گفته کارشناسان؛ آبخیزداری مهم‌ترین مجموعه اقدامات زیربنایی است که به مدیریت جامع منابع و حفظ آب و خاک و پوشش گیاهی، بهره‌برداری بهینه از این منابع و حفظ سرمایه اصلی می‌پردازد که این اقدامات همچون عملیات‌های بیولوژیکی و مکانیکی، کنترل پوشش گیاهی در مراتع و آبراهه‌ها، استفاده از انواع بندها، شیب شکن‌ها، تراس‌بندی‌ها، استفاده از کشت بر روی خطوط کنتوری، استفاده از کشت نواری، بوته‌کاری، نهال‌کاری، اصلاح شخم، علوفه‌کاری، بانکت‌بندی، دیواره‌های ساحلی، سکوبندی، اسکله‌ریزی، دیواره حائل، سدهای زیرزمینی است.
امروزه مجموعه عملیات‌های آبخیزداری در کشورهای توسعه یافته مهم‌ترین راهکار برای مقابله با فرسایش خاک اتخاذ می‌شوند به طوری‌که کارشناسان حوزه منابع طبیعی و جهاد کشاورزی اذعان دارند؛ اجرای طرح‌های آبخیزداری نقش مهمی در جلوگیری از سیلاب، فرسایش خاک و بروز خسارت در اراضی کشاورزی و محصولات کشاورزی دارد، چرا که آبخیزداری فرایند شناخت، برنامه‌ریزی و تنظیم مجموعه اقدامات در ارتباط با حفظ و احیا منابع پایه و بهره‌برداری معقول از منابع طبیعی در یک حوضه آبخیز، بدون وارد آمدن اثرات زیان بار در محیط طبیعی است که از اثرات جانبی آن حفظ آب و خاک و افزایش رطوبت خاک است که به تقویت پوشش گیاهی طبیعی جنگلی یا کشاورزی و در نتیجه بهبود وضعیت معیشتی مردم محلی و بهبود وضعیت آبخیزداری و آبخوان‌داری کمک می‌کند و بسیار مقرون به صرفه است.
کارشناسان و صاحب‌نظران اعتقاد دارند؛ آمارهای گوناگونی از میزان فرسایش سالانه در ایران ارائه شده است که اگرچه این آمارها اختلافاتی با یکدیگر دارند، اما همگی گواه آن هستند که مقدار فرسایش سالانه در کشور رقم نگران کننده‌ای است. طبق یک مطالعه علمی فرسایش خاک در کشور ایران از سال ۱۳۳۰ تاکنون افزایشی حدود ۵۰ درصد داشته است که این میزان فرسایش به معنی از دست دادن سالانه ۸۰ کیلوگرم ازت و ۲۵ کیلوگرم فسفر به ازای هر هکتار است، همچنین در برخی گزارش‌ها میزان فرسایش خاک در ایران بالغ بر ۱۵ تن در هکتار در سال ارائه شده که این یعنی میزان فرسایش خاک در ایران سه تا پنج برابر متوسط کشورهای آسیایی است که بر طبق پژوهش‌های صورت گرفته، مدت زمان لازم برای تشکیل یک سانتی متر مکعب خاک در اقلیمی مشابه اقلیم ایران چیزی در حدود ۵۰۰ سال است.
لازم است بدانیم خاک، هنگامی که دارای پوشش گیاهی است کمتر در معرض فرسایش قرار می‌گیرد، اما در دهه‌های اخیر با افزایش چند برابری جمعیت انسانی، در اثر اجرای طرح‌های توسعه کشاورزی، صنعتی، شهرسازی و رشد تعداد دام وابسته به مراتع، چتر حیات زمین در حال نابودی است و مسئولان باید چاره‌ای برای آن بیندیشند.
تشدید فرسایش خاک با نابودی پوشش گیاهی
شاید باورناپذیر باشد که چرای بی‌رویه دام در دشت‌های ایران، موجب نابودی پوشش‌گیاهی شده و به کم‌آبی و خشکسالی دامن زده است، اما باید بدانیم که با شدت گرفتن پیامدهای تغییر اقلیم و بهره‌کشی‌های بی‌حد و حصر از منابع آب و خاک کشور، بی‌دلیل نیست که با سیل‌های ویرانگر با دامنه خسارات بالا مواجه می‌شویم، سیل‌هایی که از شمال تا جنوب کشور را در برمی‌گیرد، لذا این سوال به وجود می‌آید که چه ارتباطی بین سیلاب و چرای بی‌رویه دام وجود دارد؟
داریوش گل‌علیزاده، سرپرست مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط‌زیست در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا، با بیان اینکه مهم‌ترین چالش‌ها فرسایش خاک و فرونشست زمین است که به هیچ‌وجه برگشت‌پذیر نیستند، می‌گوید: کشور ما به دلیل برداشت بیش از حد آب‌های زیرزمینی با موضوع فرسایش خاک و فرونشست زمین روبه‌رو است، ممکن است که با کنترل منابع انتشار بتوانیم آلودگی هوا را برگردانیم و روند آن را اصلاح کنیم، اما زمانی که فرسایش خاک و فرونشست اتفاق می‌افتد دیگر قابل بازگشت نخواهد بود.
وی با اشاره به فرسایش خاک در بالادست رودخانه‌ها و تالاب‌های کشور اظهار می‌کند: رودخانه‌ها به مثابه خونی که در رگ‌های ما جاری است و از آن آزمایش می‌گیرند تا شرایط بدن را چک کنند، هستند و به عنوان یک شاخص اصلی برای ارزیابی عملکرد در اکوسیستم‌های بالادست به خوبی می‌توانند ایرادات را نشان دهد، زمانی که رودخانه‌های کشور همگی گل‌آلود و خشک شدند و کمتر رودخانه زلالی می‌بینیم، نشان می‌دهد که در بالادست، فرسایش خاک شدیدی اتفاق افتاده، پوشش گیاهی در حال نابودی است و شاهد زوال تنوع زیستی هستیم.
سرپرست مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور، تغییرات توزیع الگوی زمانی و مکانی بارندگی‌ها را یکی از اثرات تغییر اقلیم بر محیط‌زیست می‌داند و می‌افزاید: سیلاب‌های اخیر یکی از نمونه‌های بارز دگرگونی زمان و مکان بارش‌ها است؛ در مناطقی که دچار خشکسالی شده است و پوشش گیاهی مناسب ندارد، به دلیل کاهش قدرت جذب منابع خاکی، سیلاب‌ها خسارت‌های جبران‌ناپذیری در آن مناطق ایجاد کرده است.
وی ادامه می‌دهد: بارش باران در زمان خشکسالی نعمت است که باید با اقدامات لازم، سیلاب‌ها را در مسیرها پخش کنیم تا علاوه بر اینکه مانع بروز خسارت می‌شویم، بتوانیم از این حجم آب بهترین استفاده را ببریم؛ با این کار می‌توانیم اراضی کشاورزی را از آب کافی سیراب کنیم، این در حالی است که این فرصت‌ها به علت بی‌برنامگی به تهدید تبدیل می‌شود.
گل‌علیزاده تصریح می‌کند: با وقوع سیلاب‌ها سطح فوقانی خاک با برخورداری از پوشش مرغوب کشاورزی از بین می‌رود و اراضی کشاورزی و مراتع از نظر ظاهری فقیر می‌شود و در سال‌های آینده با پوشش گیاهی اندک، تنوع زیستی و جانوری در زیستگاه‌های حیات‌وحش از لحاظ جمعیت و گوناگونی تحت تأثیر قرار می‌گیرد که ایران نیز جزو کشورهایی است که بسیار تحت تأثیر تغییر اقلیم قرار دارد، بروز سیل، خشکسالی، آتش‌سوزی در جنگل‌ها و مراتع، به نوعی اثرات تغییر اقلیم است.
وی با بیان اینکه بعضی از گردوغبارها ناشی از نبود پوشش گیاهی و رهاسازی اراضی کشاورزی و تخریب سرزمین است، می‌گوید: اگر موقعیت جوی بادها صعودی و خیزش گردوخاک با بادهای افقی همراه باشد، شاهد انتشار و انتقال ذرات گردوغبار با منشأ داخلی و خارجی در بسیاری از نقاط کشور خواهیم بود.
راهکار کاهش تشدید پدیده فرسایش خاک
سرپرست مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط‌زیست درباره راهکارهای کاهش تشدید پدیده فرسایش خاک در کشور اظهار می‌کند: منابع آبی را باید به نحوی مدیریت کنیم که شرایط نسبی رعایت شود؛ همچنین تغییر در الگوی کشت و بهره‌مندی از گونه‌های مناسب برای کشاورزی و در اراضی با ظرفیت مقاومت استفاده از گونه‌های گیاهی با آب کمتر مورد استفاده قرار گیرد.
وی اضافه می‌کند: با صادرات محصولات آب‌بر، آب پنهان را صادر می‌کنیم، برای توسعه و دستیابی به امنیت و خودکفایی غذایی نیاز به افزایش و تخریب سطح اراضی نداریم که به کانون جدید گردوغبار تبدیل شوند، بلکه می‌توانیم به منظور کاهش اثرات تغییرات اقلیم بر جنگل‌ها، مراتع و محیط‌زیست، بهره‌وری را در پهنه وسیعی گسترده کنیم.
گل‌علیزاده با بیان اینکه بارش باران در زمان خشکسالی نعمت است که باید با اقدامات لازم، سیلاب‌ها را در مسیرها پخش کنیم تا علاوه بر جلوگیری از بروز خسارت بتوانیم از این حجم آب بهترین استفاده را در جلوگیری از فرسایش خاک داشته باشیم، می‌افزاید: با این کار می‌توانیم اراضی کشاورزی را از آب کافی سیراب کنیم، اما این فرصت‌ها به علت بی‌برنامگی به تهدید تبدیل می‌شود.
وی خاطر نشان می‌کند: بر این اساس سازمان حفاظت محیط‌زیست تهیه و تصویب طرح سازگاری با تغییر اقلیم را در برنامه خود دارد تا مطابق آن، هر سازمانی منطبق با این طرح برنامه‌های خود را پیش ببرد، با توجه به اهمیت موضوع باید سند بالادستی داشته باشیم؛ این مسئله باید در بخش‌های مختلف از جمله قانون‌گذاری، طراحی شهری و انتخاب پروژه‌ها به گونه‌ای باشد که تأثیرات تغییر اقلیم دیده شود تا در زمان وقوع آسیب به حداقل برسد.
حدود ۹۰ میلیون هکتار از مساحت کشور نیاز به عملیات آبخیزداری دارد
اگرچه از نظر علمی خاک را جزو منابع تجدیدپذیر دسته‌بندی کرده‌اند، اما به دلیل روند سخت و کند تشکیل خاک، در عمل جز منابع غیرقابل تجدید است، از این‌رو حفظ این منبع حیاتی اهمیت بسزایی دارد، به‌رغم اهمیت اساسی خاک برای ادامه بقا انسان معضل فرسایش آن را تهدید می‌کند، فرسایش خاک در جهان و به ویژه ایران بحرانی جدی است که به صورت خاموش رو به افزایش است. آن‌گونه که حسن وحید معاون سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور، با بیان اینکه در ۲۳ درصد کل کشور پروژه‌های آبخیزداری اجرا شده، اظهار کرده است: این مساحت کفایت نمی‌کند، زیرا سطح فرسایش خاک در کشور ۱۵.۴ تن و در برخی مناطق بیش از این میزان است و حدود ۹۰ میلیون هکتار از مساحت کشور نیاز به کار آبخیزداری دارد.
وی فرسایش ۱۵ تن در هکتار را سه برابر نُرم جهانی اعلام کرده و ابراز داشته است: هم اکنون ۱۸ میلیون هکتار مطالعات مجموعه طرح‌های منابع طبیعی انجام نشده است، از این‌رو در برنامه هفتم توسعه قرار بود در ۱۰ میلیون هکتار آبخیزداری کار شود و با اقدامی که امسال انجام می‌شود به ۷۰ درصد می‌رسیم. سازمان منابع طبیعی در طول برنامه هفتم و هشتم برنامه مدونی را تهیه کرد که آبخیزداری کشور به یک باره اجرا شود، لذا در برنامه هفتم حدود ۵۰ میلیون هکتار با اعتبار ۱۸۵ هزار میلیارد تومان و در طول برنامه هشتم ۴۰ میلیون هکتار با اعتبار ۶۳۰ هزار میلیارد تومان کار آبخیزداری اجرایی می‌شود.
۶۵۹ شهر کشور در معرض سیلاب شدید قرار دارد
نتایج تحقیقات نشان داده است که در سال‌های اخیر بی‌توجهی به منابع طبیعی و آبخیزداری و اجرایی نشدن مدیریت اصولی در این بخش باعث بروز وضعیت نامناسبی در مراتع شده است، به طوری که حمید نوری، مدیرکل دفتر آبخیزداری و حفاظت خاک سازمان منابع طبیعی کشور نیز هشتم آبان‌ماه جاری گفته است: ۲۸ درصد اراضی کشور در معرض سیلاب شدید است که تعداد ۶۵۹ شهر را در بر می‌گیرد و این در حالی است که افزایش میزان مصرف منابع زیرزمینی موجب بروز فرونشست‌ها در کشور به میزان ۱۰ تا ۳۰ سانتی‌متر شده است، مطابق آخرین ارزیابی صورت گرفته میزان تبخیر آب در کشور سه برابر و میزان فرسایش پنج برابر میانگین جهانی است یعنی هر ساله دو میلیارد تن خاک در کشور فرسایش می‌یابد، از این رو در سال‌های اخیر تاکید بر اجرای طرح‌های آبخیزداری و آبخوان‌داری با هدف تأمین امنیت زیستی، غذایی و انرژی کشور بوده است.
وی معتقد است: با توجه به تغییرات اقلیمی، مخاطرات طبیعی و وسعت ۱۳۴ میلیون هکتاری عرصه‌های منابع طبیعی باید نسبت به انسجام بین بخشی، تخصیص اعتبارات لازم، وضع قوانین جامع، تصویب لایحه آبخیزداری و توجه به ارزش اقتصادی جنگل‌ها و مراتع با هدف پیش نیازها و الزامات اجرای مناسب عملیات آبخیزداری توجه شود، تاکنون در ۹۰ میلیون هکتار از اراضی کشور عملیات آبخیزداری انجام نشده است که با توجه به وسعت این عرصه، توجه و اعتبار ویژه‌ای برای پوشش سطح یاد شده می‌طلبد، یعنی ۷۳۹ هزار میلیارد تومان اعتبار برای اجرای عملیات آبخیزداری نیاز دارد، اجرای ۱۴ میلیون هکتار طرح آبخیز تا جالیز، طرح آبخیزداری حوزه‌های مرزی و ساحلی به وسعت ۲۵ میلیون هکتار، رعایت تناسب طرح‌های سدسازی با آبخیزداری و مشارکت جوامع محلی در حوزه‌های آبخیز را از دیگر اولویت‌ها عنوان کرد.
ضرورت توجه به جانمایی اجرای سدهای آبخیزداری
تورج فتحی، معاون دفتر آب و خاک سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا، با بیان اینکه درمجموع اجرای طرح‌های آبخیزداری و آبخوان‌داری می‌تواند برای توسعه پوشش گیاهی، کنترل فرسایش خاک، ارتقای کیفیت محیط‌زیست منطقه‌ای و طبیعت مثبت و تأثیرگذار است، می‌گوید: اکنون به دلیل چرای بی‌رویه دام، فعالیت‌های مختلف انسانی و اجرایی نشدن طرح‌های حفاظتی این مراتع در حد متوسط و پایین‌تر قرار دارند و حتی بخش بسیاری از جنگل‌ها نابود شدند.
وی در پاسخ به پرسشی مبنی بر اینکه احداث سدهای آبخیزداری تا چه میزان بر تأمین منابع آبی سفره‌های زیرزمینی و کاهش اثرات فرونشست زمین تأثیرگذار است؟ می‌افزاید: بدون شک اثر این سدها در برابر چنین پدیده‌هایی بسیار تأثیرگذار است، اما باید به جانمایی اجرای این سدها نگاه شود، زیرا سدهایی که به طور عموم با این آمارهای قابل توجه در کشور ساخته شده در سرشاخه‌ها است، از این رو وقتی در مورد پدیده فرونشست، افت و کسری مخازن آب‌های زیرزمینی اظهار نظر می‌کنیم، اکثر این پدیده‌ها در دشت‌ها و مناطق پست و منتهی‌الیه یک حوزه آبریز است.
معاون دفتر آب و خاک سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور ادامه می‌دهد: طبق آئین‌نامه مقررات ارزیابی زیست محیطی سدهای آبخیزداری که ارتفاع آنها، ۲۰ متر و بالاتر باشد باید مطالعات ارزیابی «پی ای آر» بر روی آنان اجرایی شود، اما احداث بسیاری از این سدها بدون مطالعات انجام شده است تا نیازی به مجوز از سازمان محیط زیست نداشته باشند.
وی تصریح می‌کند: ساخت سدهایی با ارتقای کمتر از ۲۰ متر آبخیزداری باید در مناطقی اجرا شود که سیلاب‌ها و رواناب‌های بالادست با جمع‌آوری و رهاسازی به تغذیه طبیعی آبخوان‌ها کمک کند، برای نمونه در دشت هشتگرد، جانمایی سدها در محدوده رودخانه «کردان» قسمت ورودی رودخانه به این دشت تأثیرگذار است یا دشت تهران روی رودخانه «وردآورد» این سد باید در بالاست منطقه ۲۲ اجرا شود تا آب رهاسازی سیلاب‌ها برای تغذیه وارد آبخوان دشت‌ها شود.
فتحی پیرامون ارائه راهکارهایی برای ایفای نقش مؤثر سازه آبخیزداری و آبخوان‌داری در کنترل سیلاب، تقویت سفره‌های زیرزمینی، افزایش میزان آب چشمه‌ها، قنوات، چاه‌ها، ارتقای کیفیت مراتع و حفاظت جنگل‌ها و پوشش گیاهی، اظهار می‌کند: در مرحله اول باید قوانین و آئین‌نامه اجرای این طرح‌ها اصلاح تا از اقدامات و پیگیری وزارت جهاد کشاورزی در احداث این سدها همچون گذشته جلوگیری شود و از سوی دیگر هماهنگی بیشتر و نزدیک‌تر با وزارت نیرو و جهاد کشاورزی در اجرای چنین طرح‌هایی صورت گیرد.
کنترل سیلاب و حفظ منابع آب و خاک با عملیات آبخیزداری
محمدعلی کاظمی، معاون توسعه مدیریت و منابع سازمان جهاد کشاورزی نیز در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا می‌گوید: اجرای طرح‌های آبخیزداری با هدف حفظ آب، خاک و کنترل سیلاب و استحصال روان‌آب‌های سطحی برای تغذیه سفره‌های آب زیرزمینی و پیشگیری از خسارت سیل به تأسیسات زیربنایی، مناطق مسکونی، باغات، مزارع کشاورزی و قنوات و چاه‌ها است.
وی با اشاره به خشکسالی‌های متوالی در استان اصفهان یکی از راهکارهای اساسی برای کنترل و مهار سیلاب‌ها، تغذیه آب‌های زیرزمینی، قنات‌ها و چاه‌ها را اجرای پروژه‌های آبخیزداری می‌داند و اظهار می‌کند: افزایش پروژه‌های آبخیزداری و آبخوان‌داری به حفظ خاک و توسعه منابع طبیعی کمک می‌کند، از این‌رو هدایت درست آب‌های سطحی و روان آب‌ها در مواقع بارندگی به‌ویژه در مناطق بیابانی مستعد بروز سیل، از جمله ضروریاتی است که باعث می‌شود، زمین‌های کشاورزی و منازل مسکونی پایین‌دست مناطق پربارش دچار آسیب نشوند.
معاون توسعه مدیریت و منابع سازمان جهاد کشاورزی می‌افزاید: اجرای این طرح‌ها با اهداف مهم ایجاد بندهای سنگی و خاکی جهت کنترل و مهار سیلاب‌ها طی بارش‌های کوتاه‌مدت و سیل‌آسا، همچنین افت شدید تغذیه سفره‌های آب‌های زیرزمینی با تداوم برداشت‌های بی‌رویه دنبال می‌شود که اجرای به موقع آنها در روند نفوذپذیری و تغذیه منابع آبی و آبخوان‌ها بسیار تأثیرگذار خواهد بود.
وی تصریح می‌کند: اجرای طرح‌های آبخیزداری با هدف حفظ آب، خاک و کنترل سیلاب و استحصال روان‌آب‌های سطحی برای تغذیه سفره‌های آب زیرزمینی و پیشگیری از خسارت سیل به تأسیسات زیربنایی، مناطق مسکونی، باغات، مزارع کشاورزی و قنوات و چاه‌ها است.
کاظمی یکی از دلایل اصلی فرونشست زمین را برداشت‌های بی‌رویه منابع آبی و تخلیه سفره‌های زیرزمینی می‌داند و خاطرنشان می‌کند: بدون شک اجرای پروژه‌های آبخیزداری با هدف تغذیه آبخوان‌ها نه تنها تداوم سرعت فرونشست زمین را می‌کاهد، بلکه سبب تغذیه چاه‌ها و قنوات خواهد شد. سیلاب و باران‌های سیل‌آسا ازجمله بلایای طبیعی است که نتیجه‌ای جز فرسایش خاک و کاهش محصولات کشاورزی ندارد، اما با اجرای طرح‌های آبخیزداری می‌توان مانع این اثرات مخرب شد.
در نهایت؛ آبخیزداری مؤثرترین اقدام برای کاهش آثار خشکسالی و خسارات سیل است که اجرای عملیات آبخیزداری با هدف کنترل سیلاب و جلوگیری از تخریب ناشی از سیل، افزایش پوشش گیاهی، بهبود کیفیت خاک و افزایش آب‌های زیرزمینی در منابع طبیعی انجام می‌شود، چرا که طرح‌های پخش سیلاب و تغذیه مصنوعی از اقدامات مؤثر در اجرای طرح‌های آبخیزداری است که می‌تواند بهبود درآمد و اشتغال کشاورزان و بومی‌های مناطق را نیز فراهم کند، از این رو بدون تردید کنترل سیلاب‌های فصلی بسیار مهم است، این سیلاب‌ها در اثر بارش‌های ناگهانی کوتاه مدت شدید پدید می‌آیند که در رودخانه‌های خشک فصلی جاری می‌شوند، اما آنچه که حائز اهمیت است کنترل این سیلاب‌ها، پیشگیری از احتمال خسارات وارده و جذب روان‌آب حاصله به سفره‌های آب زیرزمینی یا بهره‌گیری مستقیم از آنها است که چنین امر حیاتی و مهم با طراحی سازه‌های آبخیزداری و آبخوان‌داری استاندارد کم هزینه و مقاوم در مقابل سیلاب میسر می‌شود.
نظر شما