به گزارش خبرگزاری ایمنا، امروزه آلودگی هوا به یکی از مهم‌ترین معضلات کلان‌شهرهای کشور تبدیل شده است، موضوعی که با افزایش آلایندگی‌های زیست‌محیطی، بارها استان‌ها را به تعطیلی کشانده و تعداد زیادی از هم‌وطنان را به‌دلیل بیماری‌های قلبی-عروقی و تنفسی راهی مراکز درمانی کرده است، از این‌رو طبق مطالعات انجام شده در مرکز تحقیقات آلودگی هوای پژوهشکده محیط‌زیست دانشگاه علوم پزشکی تهران و یافته‌های سایر محققان، وضعیت کیفیت هوا در مناطق مختلف کشور فاصله چشمگیری با مقادیر استاندارد دارد و به طور معمول هیچ‌گاه به آنچه در خصوص سنجش دستگاه‌های کیفیت هوا در مباحث قانون هوای پاک مدنظر بوده است، نرسیده‌ایم.
در این میان شرکت کنترل کیفیت هوا در بیست‌وششم تیر ۱۳۷۲ توسط شهرداری تهران با هدف برنامه‌ریزی، پژوهش و تحقیق در زمینه کاهش و کنترل آلودگی‌های زیست محیطی هوا و صدا در محیط‌های شهری و صنعتی تأسیس شد، اما با توجه به اهمیت موضوع هوا و تأثیر آن بر سلامت انسان‌ها حدود سال ۱۳۷۵ دفتر امور آزمایشگاه‌ها در سازمان حفاظت محیط‌زیست ایجاد شد که طی سال‌های آتی به عنوان دفتر پایش فراگیر سازمان حفاظت محیط‌زیست تغییر نام داد که امروزه به طور روزانه وضعیت هوا در شهرهای بزرگ، صنعتی، پرجمعیت و کلانشهرها را پایش می‌کند.
لازم است بدانیم؛ شاخص کیفی هوا عددی است که غلظت ترکیبات مختلف آلاینده‌ها و وضعیت آلودگی هوا را نمایش می‌دهد؛ با وجود این بعضی روزها به رغم غبارآلود بودن هوای شهر، کیفیت هوا سالم اعلام می‌شود یا در روزهایی که هوا برای گروه‌های حساس ناسالم است شاخص‌های کیفی بعضی ایستگاه‌های پایش شرایط بسیار ناسالم را نشان می‌دهد که طبق اعلام مسئولان، آمار کیفی سنجش روزهای سالم و ناسالم هوای کلانشهرها بر اساس میانگین شاخص کیفی هوا (Air Quality Index ) مشخص می‌شود که معیاری برای اندازه‌گیری غلظت ترکیبات مختلف آلاینده موجود در هوا از جمله منواکسید کربن، دی اکسیدگوگرد، ترکیبات نیتروژن‌دار، ازون و ذرات معلق کوچک‌تر از ۱۰ و ۲.۵ میکرون است که این ذرات به دلیل عمق نفوذپذیری بالا می‌تواند مشکلات بهداشتی و سلامتی بسیاری را ایجاد کند، با وجود این بعضی از روزها به رغم غبارآلود بودن، شرایط کیفی هوا بر اساس میانگین شاخص‌ها سالم اعلام می‌شود، در حالی که شهروندان غبار سیاه آلودگی را با چشم می‌بینند و آلاینده‌ها را نفس می‌کشند، این در حالی است که گاهی نیز بر اساس همین شاخص‌ها هوا در شرایط ناسالم برای گروه‌های حساس گزارش شده، اما شاخص کیفی بعضی ایستگاه‌های پایش وضعیتی بسیار ناسالم را نشان می‌دهد.
کارشناسان و متخصصان زیست محیطی معتقدند؛ عمر مفید سنسورهای ایستگاه سنجش آلودگی هوا پنج سال است و بررسی گازهای آلاینده هم در بعضی از ایستگاه‌های سنجش انجام می‌گیرد، سنجش آلودگی هوا و ایستگاه‌های موجود برای این کار از جمله موارد پرهزینه در سازمان محیط زیست است، چرا که هم خریداری دستگاه‌ها پرهزینه است و هم نگهداری از آنها و همین موارد هم عاملی شده تا کار در مجموعه هوا با سختی خاص خودش جلو رود.
شاخص کیفی هوا (Air Quality Index) معیاری است که غلظت ترکیبات مختلف آلاینده موجود در هوا همچون منواکسید کربن، دی‌اکسید گوگرد، ترکیبات نیتروژن‌دار، ازن و ذرات معلق (ذرات کوچک‌تر از ۱۰ میکرومتر و ذرات کوچک‌تر از ۲.۵ میکرومتر) را که حدود مجاز متفاوت با واحدهای مختلف دارد، به یک عدد بدون واحد تبدیل می‌کند و وضعیت آلودگی هوا را نمایش می‌دهد، از این‌رو شاخص کیفی هوا از صفر تا ۵۰ هوای پاک (سبز)، ۵۱ تا ۱۰۰ هوای سالم (زرد)، ۱۰۱ تا ۱۵۰ ناسالم برای گروه‌های حساس (نارنجی)، ۱۵۱ تا ۲۰۰ ناسالم برای عموم (قرمز)، ۲۰۱ تا ۳۰۰ بسیار ناسالم (بنفش) و ۳۰۱ تا ۵۰۰ بسیار خطرناک (قهوه‌ای) است.
نیاز کشور به ۵۰۰ ایستگاه سنجش کیفیت هوا / بعضی ایستگاه‌های موجود فرسوده است
داریوش گلعلیزاده، رئیس مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط‌زیست اظهار کرد: حداقل ۵۰۰ ایستگاه سنجش کیفیت هوا برای ایران لازم است، این در حالی است که بعضی از ایستگاه‌های موجود قدیمی و فرسوده است و هزینه نگهداری زیادی دارد.
وی درباره آخرین وضعیت ایستگاه‌های سنجش کیفیت هوای سازمان حفاظت محیط‌زیست گفت: سازمان حفاظت محیط‌زیست حدود ۲۶۰ ایستگاه کیفیت هوا در کل کشور دارد، اما حداقل ۵۰۰ ایستگاه برای ایران لازم است، علاوه‌بر این بعضی از ایستگاه‌ها قدیمی و فرسوده هستند و هزینه نگهداری از آنها بالا است، همچنین بعضی ایستگاه‌ها کمبود آنالایزرهای گاز دارند که باید این آنالایزرها را توسعه دهیم.
رئیس مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط زیست افزود: اگر قرار است سیاست‌گذاری و تصمیم‌سازی مناسبی داشته باشیم، به داده‌های کافی و مستمر نیاز داریم تا بتوانیم برنامه‌ریزی و پایش درست و با کیفیتی داشته باشیم، در صورتی که ایستگاه‌ها پوشش کاملی داشته باشند، می‌توانیم اقدامات سازمان‌ها برای اجرای قانون هوای پاک را به طور کامل رصد کنیم تا مشخص شود تا چه میزان در زمینه بهبود کیفیت هوا و کاهش آلودگی هوا اثربخش بوده است؟
وی خاطر نشان کرد: صنایع برای عمل به مسئولیت اجتماعی باید محدوده تحت پوشش خود را مورد پایش قرار دهند تا تأثیر آلودگی هوا منتشره از بخش بر محیط اطراف را تعیین کنند، همچنین باید از ظرفیت‌های بیشتر همچون پایش و تصاویر ماهواره‌ای استفاده شود و صحت‌سنجی کنیم تا بتوانیم سطح بیشتری را تحت نظر قرار دهیم و عملکرد بهتری داشته باشیم.
افزایش تعداد دستگاه‌های سنجش «آلاینده شاخص» هوای تهران
سیدمحمد میرزایی قمی، مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوای تهران درباره سنجش آلاینده ذرات معلق کوچک‌تر از ۲.۵ میکرون در تهران تصریح کرد: تعداد ۱۷ آنالایزر سنجش آلاینده ذرات معلق کمتر از ۲.۵ میکرون فعال در ایستگاه‌های سنجش آلودگی هوای سطح شهر در حال بهره‌برداری و پایش برخط وضعیت این آلاینده است، این تعداد دستگاه پوشش مناسبی را به منظور پایش مطلوب وضعیت پراکنش این آلاینده با توجه به وسعت و جمعیت شهر تهران فراهم می‌کنند.
وی افزود: این شرکت با توجه به امکانات موجود در نظر دارد به منظور بررسی دقیق‌تر وضعیت آلودگی هوا در شهر تهران، نسبت به افزایش تعداد ایستگاه‌ها در مناطقی که ایستگاهی در آنها موجود نیست و یا فاصله ایستگاه‌های موجود زیاد است، اقدام کند.
مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوای تهران گفت: بر اساس اهمیت آلاینده ذرات معلق کوچک‌تر از ۲.۵ میکرون در شهر تهران به عنوان آلاینده شاخص شهر، افزایش تعداد آنالایزر اندازه‌گیری این آلاینده در اولویت قرار دارد و ایستگاه‌های جدید به آنالایزر سنجش ذرات معلق کوچک‌تر از ۲.۵ میکرون مجهز هستند.
وی خاطرنشان کرد: امید است با بهره‌برداری از ایستگاه‌های جدید، تعداد دستگاه‌های سنجش آلاینده ذرات معلق کوچک‌تر از ۲.۵ میکرون تا ۲۳ دستگاه افزایش یابد که این میزان، بر کمیت و کیفیت داده‌های برداشت شده از این آلاینده تا حد بسیار مطلوبی خواهد افزود.
تعمیر و مراقبت از دستگاه‌های سنجش کیفیت هوا هزینه‌بر است
بابک صادقیان، رئیس امور آزمایشگاه‌های حفاظت محیط‌زیست استان اصفهان در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا، گفت: تمام دستگاه‌های سنجش کیفیت هوا دارای هزینه‌های بالایی است که با توجه به ماهیت فنی و فعالیت شبانه‌روزی آنها نیاز به تعویض قطعات، تعمیر، مراقبت و اعتبارات کافی دارد.
وی درباره خاموشی ایستگاه‌های سنجش کیفیت هوا در شهر اصفهان، اظهار کرد: دستگاه‌ها قطع نیست و اطلاعات آن همچنان بر مدار است، اما تمام دستگاه‌های سنجش کیفیت هوا غیربومی و دارای هزینه‌های بالایی است و نیاز به تعویض قطعات، تعمیر و مراقبت دارد، اما انجام این اقدامات فرایندی پیچیده و زمان‌بر دارد.
رئیس امور آزمایشگاه‌های حفاظت محیط‌زیست استان اصفهان با بیان اینکه در سال‌های ۹۰ تا ۹۱ شبکه اداره محیط زیست تعداد ۲۰ ایستگاه فعال سنجش کیفیت هوا در استان اصفهان داشته است که تعداد ۱۲ تا ۱۳ دستگاه آن در شهر اصفهان مستقر و بر مدار بوده است، افزود: در سال‌های اخیر با توجه به فعالیت شبانه‌روزی ایستگاه‌های کیفی هوا، استهلاک، هزینه‌های بالا و کمبود اعتبارات تنها سه تا چهار ایستگاه در شهر اصفهان فعال است.
وی ادامه داد: با چالش‌های فعلی درصدد هستیم با برگزاری جلسات کارگروه و پیگیری‌های ملی بتوانیم برای رفع مشکلات ایستگاه‌های سنجش کیفی هوا در استان تأمین اعتبار کنیم تا شرایط مناسب‌تر شود.
صادقیان در پاسخ به اینکه گاهی در یک شبانه‌روز حدود ۹ تا ۱۴ ایستگاه سنجش کیفیت هوا در شهر اصفهان خاموش است، تصریح کرد: دستگاه‌ها قطع نیست و اطلاعات آن همچنان بر مدار است، اما با توجه به مشکلات فنی و محدودیت در تأمین قطعات تعداد ایستگاه‌های فعال از ۲۰ دستگاه در سطح استان اکنون به سه تا چهار ایستگاه فعال در شهر اصفهان رسیده است.
وی گفت: در سال ۱۴۰۰ روند توسعه ایستگاه‌ها به دلیل خریداری چند دستگاه توسط شهرداری اصفهان و کمک‌های دیگر سازمان‌ها به صورت فرابخشی، مناسب‌تر شد، اما سازمان محیط زیست تا حد ممکن به دنبال پایداری این موضوع است.
رئیس امور آزمایشگاه‌های حفاظت محیط زیست استان اصفهان با بیان اینکه حداقل طی سال‌های اخیر محیط زیست استان، شاخص سنجش کیفیت هوای شهر اصفهان را تنها با همین چهار دستگاه کیفی فعال می‌تواند ثبت کند، اظهار کرد: تا سال ۱۴۰۱، بین هشت تا ۹ ایستگاه فعال در سطح شهر زیر نظر شهرداری اصفهان بوده است.
وی افزود: با خشکسالی‌های متوالی و کاهش محسوس نزولات جوی رطوبت سطحی خاک به حداقل می‌رسد و علاوه بر فعال شدن کانون‌های گردوغبار داخل استان، این لایه‌های سطح خاک با وزش باد در معرض وزش باد قرار می‌گیرد و اقدامات صنعتی، معدنی، کوره‌های آجرپزی و معادن گچ و خاک به دلیل تغییر بافت و دستکاری خاک، مزید بر علت افزایش ریزگردهای داخل استان شده است.
صادقیان با بیان اینکه در فصل زمستان در شهر اصفهان با وارونگی و سکون هوا مواجه می‌شویم و شاهد انباشت آلاینده‌ها هستیم، خاطر نشان کرد: آلایندگی‌های اصفهان به یک تا دو سال گذشته بازنمی‌گردد، حداقل ۵۰ سال است که در استان بارگذاری‌های غیراصولی به لحاظ زیست‌محیطی انجام شده است، از حدود ۳۰ تا ۵۰ سال گذشته صنایع آلاینده و آب‌بر را در بسیاری از نقاط مختلف اصفهان بارگذاری کردیم و تعداد آنها طی این مدت افزایش نیز داشته است.
فعالیت شبانه‌روزی ۱۳ ایستگاه شهرداری اصفهان
جمشید لقایی، مسئول امور کنترل کیفیت هوا در معاونت حمل‌ونقل شهرداری اصفهان در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا درباره فعالیت ایستگاه‌های سنجش کیفیت هوای شهر اصفهان، گفت: از ۱۳ ایستگاه فعال کیفیت سنجش هوا شهرداری اصفهان، ایستگاه خیابان ۲۵ آبان، به دستگاه آنالایزر سنجش ازون متصل است که میزان روزهای بسیار ناسالم را گزارش و ثبت می‌کند.
مسئول امور کنترل کیفیت هوا در معاونت حمل‌ونقل شهرداری اصفهان ادامه داد: اطلاعات آمارهای دریافتی سنجش کیفیت هوای ایستگاه‌های فعال محیط‌زیست اصفهان تنها بر اساس ذارت آلاینده معلق ۲.۵ میکرون و ۱۰ PM مندرج می‌شود، چرا که دستگاه آنالایزر سنجش ازون آنها در خیابان پروین، شاید بیش از دو سال از دور خارج شده بود و هیچ‌گونه آماری از موضوع سنجش ازون در این ایستگاه نبود و این نوع آلایندگی تنها توسط دستگاه آنالایزر سنجش ازون شهرداری در ایستگاه خیابان ۲۵ آبان سنجیده می‌شد، از این‌رو به لحاظ آلودگی ازون، داده‌های ایستگاه‌های کنترل کیفیت هوای شهرداری بیشتر وضعیت روزهای قرمز و بنفش را ثبت کرده، به همین دلیل در داده‌های محیط زیست هیچ‌گونه گزارشی از روزهای (بنفش) درج نشده است. البته طی دو تا سه روز اخیر ایستگاه اوزن‌سنجی محیط‌زیست استان نیز بعد از مدتی مجدد با تعمیرات لازم در فرایند سنجش کیفیت هوا قرار گرفته است.
وی با اشاره به عوارض بهداشتی و اقدامات احتیاطی آلاینده ذرات معلق کمتر از ۲.۵ میکرون در شرایط ناسالم تصریح کرد: احتمال تشدید بیمارهای قلبی یا ریوی سالمندان از عوارض بهداشتی این آلاینده‌ها است، از این‌رو افراد حساس در صورت امکان فعالیت‌های طولانی یا سنگین خارج از منزل را کاهش دهند، چرا که این آلاینده‌ها ناشی از فعالیت‌های صنعتی، مواد آلاینده خروجی اگزوز خودروها، دودکش‌های کارخانه، منازل مسکونی و صنایع که حاصل فعالیت انسانی از مصارف سوخت‌های فسیلی حاصل می‌شود، اما ذرات ۱۰ میکرون با منشأ طبیعی از فعالیت کانون‌های گردوغبار در هوا معلق می‌شود.
لقایی در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه تعمیرات و تنظیم مجدد دستگاه‌های سنجش کیفیت هوای ایستگاه‌های فعال شهرداری چه مدتی زمان‌بر است؟، گفت: به طور معمول تنظیم مجدد تمام ایستگاه‌های سنجش کیفیت هوا را هر سه ماه یک بار طی دو تا سه روز وقت کاری انجام می‌دهیم، اما مباحث تعمیر ایستگاه‌ها بر اساس وضعیت و تعداد آنالایزر آن برای نمونه یک ایستگاه ذرات ۲.۵ میکرون را می‌سنجد و ایستگاه دیگر سه تا چهار آلایندگی‌ها را ثبت می‌کند، در مدت یک تا چهار ساعت صورت می‌گیرد.
وی اضافه کرد: در بعضی موارد ممکن است در ایستگاه‌ها با معضلات سخت‌افزاری روبه‌رو باشیم، برای مثال ایستگاه سنجش کیفیت هوا دانشگاه صنعتی اصفهان، حدود کمتر از یک ماه از رده خارج شده بود، اما با تعمیرات لازم مجدد در فرایند سنجش کیفیت هوا قرار گرفته است.
لقایی درباره فلسفه راه‌اندازی ایستگاه‌های کنترل کیفیت هوا در معاونت حمل‌ونقل شهرداری اصفهان، خاطرنشان کرد: ساخت و بهره‌برداری این ایستگاه‌ها نیازمند هزینه‌های بسیاری است و با توجه به بودجه‌ها، اداره محیط‌زیست استان نمی‌توانست توسعه ایستگاه‌ها را در دستور کار خود قرار دهد، لذا شهرداری اصفهان برای خدمات و کمک‌رسانی، راه‌اندازی تعداد ۱۳ ایستگاه سنجش کیفیت هوا را در سطح شهر انجام داد.
بر این اساس؛ حداقل ۵۰۰ ایستگاه سنجش کیفیت هوا برای ایران لازم است، این در حالی است که بعضی از ایستگاه‌های موجود قدیمی و فرسوده است و هزینه نگهداری زیادی دارد، لذا اگر قرار است سیاست‌گذاری و تصمیم‌سازی مناسبی داشته باشیم، به داده‌های کافی و مستمر نیاز داریم تا بتوانیم برنامه‌ریزی و پایش درست و با کیفیتی داشته باشیم، در صورتی که ایستگاه‌ها پوشش کاملی داشته باشند، می‌توانیم اقدامات سازمان‌ها برای اجرای قانون هوای پاک را به طور کامل رصد کنیم تا مشخص شود تا چه میزان در زمینه بهبود کیفیت هوا و کاهش آلودگی هوا اثربخش بوده است؟
نظر شما