تحلیلی بر ابعاد رسانه‌ای، جامعه‌شناختی و روانشناسی رئالیتی‌شوهای نمایش خانگی

به گزارش خبرگزاری ایمنا و به نقل از اداره ارتباطات سازمان فرهنگی اجتماعی ورزشی شهرداری اصفهان، سومین فصل از نشست عصرهای رسانه باعنوان «تب مافیا» با حضور جمعی از مردم و کارشناسان حوزه رسانه برگزار شد؛ احمد مهرشاد کارشناس جامعه‌شناسی با اشاره به تولیدات شبکه نمایش خانگی اظهار کرد: یکی از محصولات شبکه نمایش خانگی در کنار فیلم، سریال و دوبله، برنامه سازی است و یکی از روش‌های برنامه سازی، رئالیتی شو است که تب مافیا یکی از رئالیستی‌های پرطرفدار به حساب می‌آید.

وی افزود: شبکه نمایش خانگی مسئله‌ای است که باید به جهت حوزه رسانه و سیاست‌گذاری رسانه به آن پرداخت و در این راستا چالش‌ها، فرصت‌ها و تهدیداتی وجود دارد؛ شبکه خانگی از سمتی به یک خلاء در سیاست گذاری اشاره می‌کند که در سپهر رسانه به جهت انحصار در نظر گرفته شده برای صداوسیما در قانون و پافشاری بر آن بیشتر اوقات نتوانسته است تنوع فرهنگی در جامعه را نمایندگی کند که زمانی با رقبایی مثل ماهواره و ویدئو مواجه می‌شد اما امروز با قوت شبکه نمایش خانگی روبه‌رو هستیم که جایگزین‌های قبلی را به حاشیه کشانده است.

کارشناس جامعه‌شناسی عصر رسانه بیان کرد: نکته مثبت این است که شبکه نمایش خانگی می‌تواند تنوع فرهنگی را پشتیبانی کند، از طرفی هرچقدر دافعه رسانه رسمی بیشتر شود لازمه حضور شبکه نمایش خانگی بیشتر می‌شود؛ هرکس صدا و سیما را کنار بگذارد، شبکه نمایش خانگی روی گشاده‌ای برایش خواهد داشت.

وی گفت: نکته چالش پذیر تنوع این است که در عین پذیرش تنوع، اشتراکات را هم بپذیریم؛ تنوع تا حدی که در چارچوب نظام اجتماعی باشد مطلوب است و در غیر این صورت دچار مشکل خواهیم شد.

مهرشاد تصریح کرد: یکی از گسل‌هایی که در جامعه وجود دارد این است که در کنار ادبیات رسمی، فرهنگ، دولت و حاکمیت رسمی، قدرت دیگر غیررسمی داریم که امروزه سلبریتی‌ها و چهره‌های رسانه‌ای آن را اداره می‌کنند و تعارض این‌ها در تاریخ قابل مشاهده است و به جای اینکه این دو هم افزا باشند به سمتی رفتند که قدرت هم دیگر را کم کنند.

وی خاطرنشان کرد: شبکه نمایش خانگی و پیشرفت آن اقتضایی است که پیش آمده و با قوت هم پیش می‌رود، همچنین برای جامعه فرصت به حساب می‌آید به شرطی که خلاء سیاستگذاری رسانه‌ای را تکمیل کند و البته می‌تواند با بیشتر کردن گسل جامعه رسمی و غیر رسمی و رفتن به سمت محتواهایی که ادبیات رسمی ممکن است روی آن حرف داشته باشد، یک تهدید به حساب می‌آید.

کارشناس جامعه‌شناسی عصر رسانه عنوان کرد: رئالیتی شو یعنی برنامه واقع‌نما که برخلاف فرم سریال و فیلم‌های درام که همه نقش‌ها از قبل نوشته شده، برنامه‌ای طراحی کنیم، نه اینکه افراد در آن موقعیت یک رفتار واقعی انجام بدهد؛ چیزی که تاریخچه آن را به دوربین مخفی‌ها نسبت می‌دهند.

وی افزود: در این روش، دو حالت داریم؛ یا زندگی افراد مشهور را در فرم واقعی مشاهده می‌کنیم که شبکه نمایش خانگی بیشتر این فرم را انتخاب کرده که یا به علت و فروش و دیده شدن است و یا دیدن پشت صحنه زندگی افراد، جذاب است؛ چون سلبریتی یک زندگی پشت صحنه و یک نمایشی دارد و دیدن رفتارهای واقعی‌ترشان جذاب است.

مهرشاد بیان کرد: فرم دیگر رئالیتی شو نوعی طراحی است که مبنای آن مردم عادی است و تلویزیون در برنامه‌های قبلی بیشتر به این پرداخته که با افراد عادی رو به رو هستیم و آن‌ها را معروف می‌کنیم.

در بخشی دیگر نیز حمید محمودی‌نژاد کارشناس مشاوره عصر رسانه اظهار کرد: ژانر مسابقه بسیار جذاب است؛ مسابقه و رئالتی‌شوها طرفداران بیشتری دارند و زمان و رضایت بیشتری توسط مخاطبان جلب کرده‌اند.

وی افزود: در حالی که بعضی سریال‌های نمایش خانگی نتوانسته‌اند به چنین ارقامی دست یابند، امروزه بعضی کمپانی‌ها بررسی می‌کنند که جوان و نوجوان نیاز به هیجان دارد بنابراین برای آنان ژانر مسابقه در نظر می‌گیرند.

کارشناس مشاوره عصر رسانه بیان کرد: مافیا در خانوادها جای پانتومیم و جرئت و حقیقت را گرفته و در این بازی افراد کنار هم در یک فضای امن و فاصله روانی مناسب، خودشان را ابراز می‌کنند و این بازی نیاز به هنر خاصی هم ندارد؛ همچنین بعد تصویری آن نیز به رواج آن در جامعه کمک کرد.

وی تصریح کرد: مبدع این بازی، سال‌ها قبل می‌گوید که والدین می‌ترسند که بازی به فرزندانشان آسیب برساند و این آسیبی که گفته می‌شود چنین نیست درواقع این بازی هیجان محور است و باعث شد جوانان و نوجوانانی که زمان زیادی مشغول بازی با گوشی بودند با هم تعامل کنند.

محمودی‌نژاد خاطرنشان کرد: از مزایای این بازی در حیطه جامعه‌شناسی و براساس مقالات می‌توان به پویایی اجتماعی و رفتار گروهی اشاره کرد، مخصوصاً ایرانیان که رفتار گروهی کم‌تری دارند می‌توانند آن را به این وسیله تقویت کنند؛ تصمیم گیری‌های دسته جمعی هنگام تعارض، کشف اعتماد و فریب در تعاملات و انسان شناسی از مزایای دیگر آن است.

وی با تاکید بر اینکه یکی از ویژگی‌های منفی این بازی، افزایش احتمال درگیری و خصومت زیاد است، عنوان کرد: از نظر جامعه شناسان، تقویت کلیشه‌ها و رفتارهای خود و دگر آسیب‌رسان در آن زیاد است درواقع نگرانی این است که رفتارهای شبکه‌های خانگی، به جامعه آسیب بزند و بازی در یک جامعه بزرگ‌تر با رفتارهای آسیب‌رسان انجام شود اما در این بازی مهارت شناختی، استدلال کردن، همدلی، هوش هیجانی و دیدگاه‌گیری رشد می‌کند چون خود را جای دیگران می‌گذاریم.

کارشناس مشاوره عصر رسانه گفت: همچنین مدیریت استرس در موقعیت‌های تحت فشار و تعاملات اجتماعی تقویت می‌شود؛ مثلاً باید در نوبت خود بازی کنیم و درک الگوهای رفتاری دیگران را داشته باشیم اما از طرفی افرادی هستند که با بی‌حرمتی باعث می‌شوند نوجوان کوچک شود و یا محیط بازی امن نباشد؛ مثلاً در اختلاط‌های دختر و پسر در کافه‌ها ممکن است افراد درگیر روابط ناسالم آسیب‌زا شوند و پس این برنامه می‌تواند آسیب‌ها و هم مزایایی داشته باشد.

محمود فروز بخش دیگر کارشناس عصر رسانه اظهار کرد: امروزه بچه‌ها ساعات بسیاری را با تبلت بازی گروهی می‌کنند و می‌توان دوستانی از شهرهای دیگر پیدا کنند؛ به نظرم این گام مثبتی در بحث‌هایی که دیگران مطرح کردند دارد.

وی افزود: در مافیا، بحث اصلی دروغگویی افراد نیست بلکه وارد شدن آن‌ها در فضای دروغ است؛ وقتی مافیا برایم هیبت کرد که دیدم کارآگاه که باید حقیقت را بیان کند هم یک جا گیر می‌کند، این یعنی همه ماجراها و گزاره‌های بشر نسبی است؛ در عالم بیرون اتفاقاتی می‌افتد که بازی ساخته می‌شود؛ امروزه مافیا را خود صدا سیما آورد اما برخی از خبرگزاری‌ها آن را نقد می‌کنند.

کارشناس عصر رسانه عنوان کرد: دهه ۶۰ و ۵۰ که دوره انفجار جمعیتی محسوب می‌شد، دورانی بود که مسائل زیادی را دیدیم اما نگاه نسل‌های بعدی، یعنی دهه ۸۰ و ۹۰ به عنوان تجربه زیستی به مافیا به عنوان ماجرای پیش روی آن است.

مریم کثیری کارشناس روانشناسی عصر رسانه نیز اظهار کرد: روانشناسی رسانه می‌گوید، قرار است بر ذهن شما اثر گذاشته شود و مافیا از ساحت روانشناسی فردی و اجتماعی قابل بررسی است؛ روانشناسی فردی می‌گوید وقتی مافیا بازی کنید و با وقتی آن را تماشا کنید، اثر متفاوتی دارد همچنین فروید معتقد است که ذهن انسان مانند کوه یخی است که بیشتر آن دیده نمی‌شود و ناخودآگاه رفتارمان را جهت و شکل می‌دهد؛ پدر علم روابط عمومی جهان هم گفت باید از این ناخودآگاه استفاده کرد تا افکار عمومی را در دست گرفت و علم روابط عمومی و روانشناسی رسانه بر این مبنا ساخته شده‌است.

وی افزود: سال‌ها پیش همه مغز و اعصاب شناسان به دنبال جای ناخودآگاه در مغز بودند و فهمیدند که بادامه جایی است که ناخودآگاه بشر در آن انباشته می‌شود؛ بادامه جز اولویت اندان‌های مغز در جنینی است و تا نوجوانی تکمیل نمی‌شود؛ مافیا تقابل یک اقلیت آگاه در برابر یک اکثریت ناآگاه است که قرار است در بازی کردن به یکدیگر دروغ بگوییم و هویتمان را انکار کنیم تا برنده شویم.

کارشناس روانشناسی عصر رسانه تصریح کرد: در فرآیند جامعه پذیری همه انسان‌ها، چیزی تحت عنوان بازی نقش وجود دارد که نقش بازی کنیم تا مهارت در آن پیدا کنیم و در عرصه اجتماع آن را نشان دهیم؛ پس بین بازی نقش و کسانی که بازی را می‌بینند تفاوت قائل می‌شویم.

وی عنوان کرد: در بازی دیدن امری به نام رشد تفکر استراتژیک وجود دارد، در فرایند بازی نقش، فرد به یک خود پنداره می‌رسد و بسته به بستر فرهنگی، خود پنداره و هویت بیرونی متفاوتی نشان می‌دهد؛ در بازی دیدن قدرت تفکر استراتژیک هم به وجود می‌آید یعنی فرد به عنوان یک ناظر سوم به بازی نگاه می‌کند و می‌تواند همه مزایایی که برای مافیا گفته شد بهتر ببیند، درحالی که چون خودش بازی نمی‌کند معایبش را کم‌تر می‌بیند.