به گزارش خبرگزاری ایمنا، «حیله روسی»، «غلبه شعار بر عمل در سیاست خارجی»، «انفعال دیپلماتیک» و «هم‌سویی ضد ایرانی روسیه با کشورهای عربی» تنها بخشی از تیترهایی است که در صفحات نخست این روزهای وبگاه‌های خبری و روزنامه‌ها دیده می‌شود. واکنش‌هایی که در پی بیانیه ششمین نشست مجمع همکاری عرب و روسیه در مراکش که چهارشنبه گذشته برگزار شد، شکل گرفت و تا امروز نیز همچنان توسط تعدادی از رسانه‌های کشور دنبال می‌شود.
برای فهم بهتر ماجرا باید به شش ماه قبل، یعنی نشست وزرای خارجه کشورهای عضو شورای همکاری خلیج‌فارس و روسیه بازگردیم، نشستی که تیر سال جاری برگزار و در آن بیانیه‌ای امضا شد که از تلاش‌های امارات برای راه‌حل مسالمت‌آمیز به‌منظور حل مسئله جزایر سه‌گانه تنب بزرگ، تنب کوچک و ابوموسی از طریق گفت‌وگوهای دوجانبه یا مجامع بین‌المللی حمایت می‌کرد؛ اما این موضوع با واکنش گسترده مطبوعات، رسانه‌ها و افکار عمومی در شبکه‌های اجتماعی مواجه و در نهایت منجر به احضار سفیر روسیه در ایران به وزارت امور خارجه شد.
در آن زمان و پس از احضار سفیر روسیه، روس‌ها اظهار کردند که تمامیت ارضی ایران را به رسمیت می‌شناسند و این مسئله مورد احترام آن‌ها است، اما تکرار دوباره ماجرای مشابه تیرماه در روز چهارشنبه، سبب شد تا موج جدیدی بر علیه اقدام روسیه شکل بگیرد، تا جایی که وزیر امور خارجه و سخنگوی این وزارت خانه، رئیس مجلس شورای اسلامی، تعدادی از نمایندگان مجلس و چهره‌هایی مانند محسن رضایی و علی اکبر ولایتی نیز هریک به نوعی موضع خود را در محکومیت بیانیه نشست مراکش اعلام کردند. لازم به ذکر است که در بیانیه پایانی ششمین نشست مجمع همکاری عرب و روسیه در مراکش، با استناد به بیانیه مشترک کشورهای شورای همکاری خلیج‌فارس و روسیه در ژوئیه ۲۰۲۳ از ارائه راه‌حل و ابتکارات صلح‌آمیز به‌منظور حل مناقشه از طریق مذاکرات دوجانبه حمایت شده است. این بیانیه علاوه بر پیشنهاد مذاکرات دوجانبه در این خصوص، خواستار ارجاع به دیوان بین‌المللی دادگستری و بر اساس قوانین بین‌المللی و منشور سازمان ملل متحد شده است، مسئله‌ای که موافقت روسیه با آن مجدداً روابط ایران دو کشور را به بحث داغ این روزها تبدیل کرده است.
اگرچه «سرگئی لاوروف»، وزیر امور خارجه روسیه در تماس با امیرعبداللهیان مجدد تاکید کرد «حاکمیت و تمامیت ارضی جمهوری اسلامی ایران همواره مورد احترام روسیه بوده است» اما جو موجود به نحوی است که پذیرش این ادعا را بسیار دشوار کرده است، جوی که بیش از همه بر انفعال دستگاه دیپلماسی داخلی و سپس حیله‌گری روس‌ها تمرکز کرده و موجی از خشم و روسیه‌ستیزی را به همراه آورده است. به نظر ضروری است که با عمق بیشتری به مسائل نگاه کنیم و از خود بپرسیم آیا این آش، به همان اندازه که گفته می‌شود، شور است؟ آیا آن‌طور که برخی جریانات رسانه‌ای مطرح می‌کنند واقعاً روسیه همواره منتظر فرصتی برای از پشت خنجر زدن به ایران است؟ و آیا انفعال دستگاه دیپلماسی ایران موجب سو استفاده روس‌ها شده است؟
آیا روسیه واقعاً در بیانیه‌ها تمامیت ارضی ایران را زیر سوال برده است؟
در همین راستا مهدی تبریزی، کارشناس مسائل روسیه در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا اظهار کرد: برای بررسی موضوع در ابتدا باید بررسی کرد که چه چیزی گفته شده است. شش ماه قبل نیز در جلسه شورای عالی خلیج فارس بیانیه‌ای صادر شد که یکی از بندهایش همین موضوع بود. روسیه به عنوان میهمان و یکی از اعضا در جلسه شرکت می‌کند و کشورهای عربی بیانیه‌ای صادر می‌کنند. در آن جلسه روس‌ها به عنوان طرف سوم مناقشه و کشوری که به دنبال منافع خود در عرصه بین‌الملل هستند و با هر دو طرف ایران و اعراب روابط خوبی دارند، ادعا می‌کنند که اگر مناقشه‌ای هست باید به صورت گفت‌وگو و از طریق ساختارهای بین‌المللی حل شود، یعنی روس‌ها نه از مالکیت ما دفاع می‌کنند و نه از ادعای امارات حمایت می‌کنند و هر دو طرف را به صلح، گفت‌وگو و پیگیری از طریق ساختارهای بین‌المللی دعوت می‌کنند. در حال حاضر نیز همچون شش ماه قبل به لحاظ حقوقی اتفاقی نیفتاده و این موضوع تنها یک بیانیه است که به لحاظ اخلاقی انجام گرفته است.
جو رسانه‌ای فعلی متأثر از دعواهای حزبی و جناحی است
وی افزود: در مقایسه با کشورهای دیگر از جمله کشورهای غربی که از ادعای مالکیت امارات بر جزایر سه‌گانه حمایت می‌کنند، روس‌ها این کار را نمی‌کنند و فقط دو طرف را به گفت‌وگو برای حل دعوا دعوت می‌کنند، اما بر اساس این بیانیه روسیه، چنین جوی در ایران کلید می‌خورد. نباید فراموش کرد که وزارت خارجه محل دعواهای حزبی و جایی که گروه‌های سیاسی بخواهند دعواهای خود را آنجا مطرح کنند، نیست، اما در حال حاضر به نظر می‌رسد جو رسانه‌ای ایجاد شده متأثر از دعواهای حزبی و جناحی است، زیرا نه روسیه و نه قبل‌تر از آن چین حمایتی از ادعای امارات نکرده‌اند، اما چیزی که در رسانه‌های کشور مطرح شده و بسیار هم پروپاگاندا داشته این بودهاست که روسیه از پشت به ما خنجر زده است.
کارشناس مسائل روسیه یادآور شد: اگر به سال ۲۰۰۸ برگردیم، در آن سال «آبخازی» و «اوستیای جنوبی» از گرجستان جدا شدند و روسیه این مناطق را جزئی از خاک خود اعلام کرد، اما جمهوری اسلامی ایران به هیچ عنوان این دو منطقه را جزو خاک روسیه به حساب نیاورد و همچنان این دو منطقه را جزئی از خاک گرجستان می‌داند، همچنین در سال ۲۰۱۴ کریمه از اوکراین جدا شد و روسیه این منطقه را نیز جزئی از خاک خود عنوان کرد که این بار نیز ایران کریمه را جزو خاک روسیه ندانست و هنوز هم اعلام می‌کند که باید به تمامیت ارضی اوکراین احترام گذاشته شود.
تبریزی ادامه داد: حتی اگر نگاهی به همین چند سالی که بعد از جنگ اوکراین روابط ایران و روسیه به شدت گسترش پیدا کرده است، بیندازیم، متوجه می‌شویم برخلاف اینکه بسیاری ادعا دارند روابط ما با روسیه روابطی استراتژیک است، اینگونه نبوده است. با وجود اینکه روسیه مناطق «دونتسک»، «لوهانسک»، «خرسون» و «زاپروژیا» را در همه‌پرسی به سرزمین خود الحاق کرد، اما جمهوری اسلامی ایران این الحاق را به رسمیت نشناخته است و اگر قرار باشد بر اساس موضع‌گیری‌ها روابط بین دو کشور دچار مشکل شود جمهوری اسلامی بارها اعلام کرده که این مناطق را جزو روسیه نمی‌داند و تمامیت ارضی روسیه را قبول نکرده است؛ از این‌رو باید گفت این مدل موضع‌گیری‌ها در روابط بین کشورها چندان دارای اهمیت نیست، زیرا اگر چنین بود روسیه در مباحث برجام نیز می‌توانست ادعا کند که ایران پشت آن‌ها را خالی کرده و ایران از خطی که آمریکا در نظر گرفته حمایت کرده است؛ اما وزارت خارجه روسیه واکنشی به این موضوع نشان نداد.
اقدامات اخیر مقامات ایران در جواب به افکار عمومی بوده است
وی تصریح کرد: به اعتقاد من دلیل اینکه وزارت خارجه جمهوری اسلامی ایران در خصوص بیانیه اخیر روسیه، واکنش نشان داده است در جواب افکار عمومی و پروپاگاندای رسانه‌ای موجود در کشور است و اقداماتی از قبیل احضار سفیر و اظهار نظر سیاسیون ما همچون رئیس مجلس و وزیر امور خارجه در پاسخ فضای رسانه‌ای است که در کشور اتفاق افتاده است؛ در واقع این چهره‌ها مجبور به موضع‌گیری هستند وگرنه به لحاظ سیاسی روسیه عملی انجام نداده است که تمامیت ارضی جمهوری اسلامی ایران را زیر سوال ببرد و در مجامع بین‌المللی تهدید کننده باشد.
پشت پرده تمایل روس‌ها به ارتباط با کشورهای عربی
کارشناس مسائل روسیه در پاسخ به این سوال که چرا روس‌ها به سمت اعراب رفتند؟، اظهار کرد: روسیه منافع بسیار گستره‌ای با کشورهای عربی حوزه خلیج فارس و حتی شمال آفریقا دارد. در مناقشات دو سال اخیر اوکراین و روسیه، کشورهای عربی حوزه خلیج فارس از جمله عربستان و امارات به شدت در کنار روسیه ایستادند و در بحث اوپک و اوپک پلاس بسیار به روسیه کمک کردند. این کشورها که متحدان استراتژیک آمریکا در منطقه هستند به جای همکاری با آمریکا مخالف چیزی که فکر می‌کردیم، در کنار روسیه ایستادند و افزایش تولید نفت اتفاق نیفتاد، زیرا آمریکا قصد داشت با خلأیی که از صادرات نفت روسیه ایجاد می‌شود، قیمت نفت را پایین بیاورد، اما کشورهای عربستان و امارات با کاهش تولید نفت سعی کردند قیمت نفت را بالا نگه دارند که به‌شدت به اقتصاد روسیه کمک کرد. در سفر اخیر پوتین به این دو کشور نیز تصمیم گرفته شد که باز هم این کشورها کاهش تولید نفت داشته باشند.
تبریزی افزود: در حوزه تجارت خارجی در طول یک‌سال‌ونیم گذشته با وجود افزایش ۴۰ درصدی مبادلات تجاری جمهوری اسلامی ایران با روسیه، این رقم به دو میلیارد دلار رسیده است در حالی که حجم مبادلات تجاری روسیه با امارات نزدیک به ۵ میلیارد دلار و بین روسیه با عربستان ۲.۵ میلیارد دلار است. روسیه با کشورهای عربی حوزه خلیج‌فارس روابط استراتژیک گسترده‌تری نسبت به جمهوری اسلامی ایران دارد.
رگ حیاتی روسیه را باید در دست بگیریم
وی در پاسخ به این سوال که آیا در حوزه سیاست خارجه توانسته‌ایم روسیه را به خود متکی کنیم، گفت: پس از الحاق سوئد و فنلاند به ناتو جزیره بالتیک محاصره می‌شود و راه صادراتی روسیه از سمت غرب به دلیل منازعات بسته می‌شود، در بخش شرق نیز طی پیمان آکوس از سوی ژاپن و استرالیا با مشکلاتی روبه‌رو می‌شود و بنابراین می‌توان گفت پس از جنگ اوکراین تنها راه فرار روسیه برای صادرات، ایران بوده است. وقتی قرار است روابطی وجود داشته باشد باید دو کشور از یکدیگر سود ببرند، اما متأسفانه در این دو سال اخیر هنوز نتوانسته‌ایم راه‌آهن شمال به جنوب را به سرعت راه‌اندازی کنیم تا روسیه را به خود وابسته کنیم و حتی هنوز نتوانسته‌ایم فکری به حال راه‌آهن رشت-انزلی یا رشت-آستارا کنیم؛ برای اینکه رگ حیاتی روسیه را در اختیار بگیریم باید به این مسائل توجه داشت.
کارشناس مسائل روسیه با بیان اینکه هر کشوری به دنبال منافع خویش است، گفت: حال با توجه به این موضوع چرا باید توقع داشته باشیم روسیه تجارت پنج میلیارد دلاری خود با امارات را به خاطر تجارت دو میلیارد دلاری ما به خطر بیندازد؟
تبریزی در ادامه گفت: در جمهوری اسلامی خط ضدیت با روسیه به شدت بالا است و در دولت قبل به‌هیچ‌وجه با روسیه سر میز مذاکرات نمی‌نشستند. حقیقت این است که در کشور ما با تغییر دولت‌ها روابط کاملاً متفاوت می‌شود، اما در امارات اینگونه نیست و اگر قرار بر دوستی باشد روابط کل حاکمیت با روسیه مشخص است، از این‌رو در چنین شرایطی رابطه با ما از سوی روس‌ها نیز رابطه مهمی تلقی نمی‌شود. با وجود همه مناقشاتی که روسیه و ترکیه بر سر مسئله اوکراین دارند، حجم مبادلات تجاریشان نزدیک به ۴۰ میلیارد دلار است و به همین دلیل است که اگر ترکیه از اوکراین حمایت می‌کند یا رؤسای نظامی اوکراین را آزاد می‌کند، روسیه سعی می‌کند با مدارا با ترکیه برخورد کند، در حالی که جمهوری اسلامی سعی نکرده است حجم مبادلات خود را با روسیه افزایش دهد و در چنین شرایطی نباید از روس‌ها توقع زیادی داشت.
ائتلاف چین، روسیه و ایران خطر جدی برای هژمونی آمریکا است
وی تاکید کرد: با وجود اینکه هر کشور منافع خود را دنبال می‌کند، اما از سوی دیگر روسیه در بیانات خود به هیچ عنوان حاکمیت ایران بر جزایر سه‌گانه را نقض نکرده است، بلکه روسیه فقط اظهار کرده است مناقشه‌ای بین دو کشور دوست وجود دارد و دو کشور را به گفت‌وگو تشویق کرده است.
کارشناس مسائل روسیه یادآور شد: در حال حاضر نظم نوینی در جهان با محوریت چین، روسیه و ایران در حال شکل‌گیری است و از طرفی شاهد افول هژمونی آمریکا در مسئله غزه و ائتلاف‌سازی علیه یمن هستیم، در چنین شرایطی دشمنان ما هر کاری می‌کنند تا ائتلافی که بین این سه کشور به وجود آمده است، تضعیف شود؛ بنابراین از هر ابزاری استفاده می‌کنند تا این اختلافات را برجسته کنند و جامعه را در تقابل روابط ایران و روسیه و ایران و چین قرار دهند.
یک سوال مهم
تبریزی با بیان اینکه همین اتفاق مدتی پیش برای روابط ایران و چین نیز افتاد، گفت: از دوستانی که تا این اندازه خود را نگران روابط ایران و روسیه نشان می‌دهند باید پرسید چرا در ماه‌های قبل که آمریکا و دولت بایدن تمام‌قد از ادعای امارات برای جزایر سه‌گانه حمایت کرد و این حق را به امارات داد، این مسئله را در فضای رسانه‌ای مطرح نکردید؟ در حالی که شاهد هستیم امروز با بیانیه روسیه فضای رسانه‌ای کشور ما به شدت ملتهب شده است، تا جایی که بعضی از روزنامه‌ها نوشتند ما همه تخم‌مرغ‌هایمان را در سبد روسیه قرار دادیم و این روابط استراتژیک از پشت خنجر خورده است، در صورتی که این‌طور نیست و باید این را در نظر داشت.
نظر شما