به گزارش خبرگزاری ایمنا، سال‌هاست معضل دیرینه آلودگی هوای کلانشهرها با نمودهای عینی اجرایی نشدن دستاوردی مصوب قوانین و ضوابط قانون هوای پاک از واقعیت به رویایی دست نیافتی با بروز خسارات جبران‌ناپذیر به محیط زیست و سلامت انسان‌ها مبدل شده که رفع این چالش اساسی، نیازمند تدابیر و تمهیدات اصولی است، زیرا طی سال‌های اخیر آلودگی هوا واژه نام آشنایی برای مردمان کلانشهرها است که همه ساله با سرد شدن هوا و حتی در گرمای سوزان تابستان، داد شهروندان را در می‌آورد و خواهان رسیدگی مسئولان به این معضل همیشگی هستند، از این‌رو در روزهایی که آلایندگی‌ها در نقاط مختلف کشور خودنمایی می‌کند، موضوع اجرایی نشدن قانون هوای پاک داغ‌تر می‌شود، قانون هوای پاک موسوم به قانون نفس، مشتمل بر ۳۴ ماده با تصویب ۳۹ تبصره که اگر به‌طور کامل اجرا می‌شد، دیگر شاهد غبار خاکستری بر آسمان شهرها نبودیم.
بررسی‌های جهانی نشان می‌دهد؛ آلودگی هوا چهارمین عامل مرگ و میر زودرس در جهان است، ذرات کوچک‌تر از ۲.۵ میکرون مهم‌ترین و در عین حال نگران‌کننده‌ترین آلاینده‌های هوا به‌شمار می‌رود، طبق اعلام مسئولان، در کشور ۲.۴۸ درصد تولید ناخالص ملی معادل ۳۴ هزار میلیارد تومان صرف عوارض ناشی از آلودگی هوا می‌شود؛ به طوری که ریزگردها و همچنین آلاینده‌های هوا ۳۸ میلیون نفر از جمعیت کل کشور را در معرض درجاتی از آلودگی هوا قرار می‌دهند.
مطابق آخرین آمارها، ذرات معلق در میان آلاینده‌های هوا یک نگرانی بزرگ بهداشت جهانی است، زیرا ذرات معلق محیطی به ویژه با اندازه ۲.۵ میکرون و کوچک‌تر (PM۲.۵) می‌توانند به دستگاه تنفسی نفوذ کنند، وارد جریان خون شوند و باعث سکته مغزی، نارسایی قلبی و مشکلاتی در سلامت روان شوند، زیرا مواجهه با ذرات معلق در طولانی مدت در مناطق شهری، عوارضی همچون واکنش‌های التهابی در بدن ایجاد کنند و می‌توانند به سیستم عصبی مرکز آسیب برسانند، از این رو مطابق با آخرین آمار وزارت بهداشت کشور از میانگین شاخص ذرات معلق زیر ۲.۵ میکرون در ۲۷ کلانشهر با جمعیت حدود ۳۵ میلیون نفر تنها برای مرگ‌های منتسب به آلودگی هوا ناشی از بیماری‌های قلبی‌عروقی و تنفسی برای بزرگسالان در ایران نزدیک به ۲۱ هزار نفر در سال ۱۴۰۰ برآورد شده است.
طبق مطالعات انجام شده در مرکز تحقیقات آلودگی هوای پژوهشکده محیط‌زیست دانشگاه علوم پزشکی تهران و یافته‌های سایر محققان، وضعیت کیفیت هوا در مناطق مختلف کشور فاصله چشمگیری با مقادیر استاندارد دارد و به طور معمول هیچ‌گاه به آنچه در خصوص سنجش دستگاه‌های کیفیت هوا در مباحث قانون هوای پاک مدنظر بوده است، نرسیده‌ایم، در این بین اصفهان از جمله استان‌هایی است که هر ساله با موضوع آلودگی هوا در فصول گرم و سرد سال دست به گریبان است تا آنجا که گاهی رکوردار آلودگی هوا در کشور می‌شود.
متخصصان و کارشناسان زیست محیطی اذعان دارند؛ در سال‌های پیش بنزین علت اصلی آلودگی هوا بود، اما آن‌طور که مسئولان اعلام کردند، افزایش کیفیت بنزین، این فرآورده نفتی را از این گردونه خارج کرد؛ اما همچنان احتراق بد خودروهای فرسوده و موتورسیکلت‌ها، یکی از علل اصلی آلودگی هوا است و در این میان، آنچه در سال‌های اخیر مورد توجه قرار گرفته، مازوت‌سوزی صنایع و نیروگاه‌ها بوده؛ اما آنچه لازم است بیشتر مورد توجه قرار گیرد، این است که در سوختی مانند مازوت، محتوای زیادی از سولفور و گوگرد وجود دارد که هنگام احتراق گازهایی مانند دی‌اکسید گوگرد نیز تولید می‌شود و این گاز علاوه بر آنکه خود یک آلاینده معیار به شمار می‌رود، می‌تواند با فعل و انفعالات شیمیایی در جو، موجب تشکیل ذرات معلق ریز شود، سولفور دی‌اکسید گازی سمی و مضر است، این گاز وزن بیشتری نسبت به هوا دارد و زمانی که غلظت آن در هوا به بیش از حد مجاز برسد، بوی بدی خواهد داشت که در این سطح کُشنده خواهد بود.
بر این اساس ماجرای آلودگی کلانشهرها از ابتدای پاییز امسال همچون سال‌های اخیر به سناریو تکراری فصل سرد مبدل شده که با افزایش آلایندگی‌های زیست‌محیطی از ابتدای پاییز، بارها طی هفته‌های متوالی آمار و ارقام میزان آلایندگی‌ها به مرز هشدار و جو پایدار تشدیدکننده رسید و مدارس استان‌ها را به تعطیلی کشاند، به‌طوری که در اواخر آبان سال جاری اولین تعطیلی مدارس در مقطع ابتدایی به علت آلودگی هوا در تهران و بعضی کلانشهرها رقم خورد، همچنین دانشگاه‌ها و تمام مقاطع تحصیلی آموزش و پرورش در بعضی شهرهای استان اصفهان نیز تعطیل شد و هوای بسیاری از کلانشهرها به ویژه اصفهان در وضعیت قرمز یا ناسالم قرار گرفت.
لازم است بدانیم؛ شاخص کیفی هوا عددی است که غلظت ترکیبات مختلف آلاینده‌ها و وضعیت آلودگی هوا را نمایش می‌دهد؛ با وجود این بعضی روزها به رغم غبارآلود بودن هوای شهر، کیفیت هوا سالم اعلام می‌شود یا در روزهایی که هوا برای گروه‌های حساس ناسالم است شاخص‌های کیفی بعضی ایستگاه‌های پایش شرایط بسیار ناسالم را نشان می‌دهد که طبق اعلام مسئولان، آمار کیفی سنجش روزهای سالم و ناسالم هوای کلانشهر اصفهان بر اساس میانگین شاخص کیفی هوا ( Air Quality Index ) مشخص می‌شود که معیاری برای اندازه‌گیری غلظت ترکیبات مختلف آلاینده موجود در هوا از جمله منواکسید کربن، دی اکسید گوگرد، ترکیبات نیتروژن‌دار، ازون و ذرات معلق کوچک‌تر از ۱۰ و ۲.۵ میکرون است که این ذرات به دلیل عمق نفوذپذیری بالا می‌تواند مشکلات بهداشتی و سلامتی بسیاری را ایجاد کند. مطابق آخرین آمارها، سهم آلودگی خودروهای سواری در اصفهان بین ۳۳ تا ۵۳ درصد و سهم صنایع آلاینده ۳۷ درصد است که واحدهای تولیدی آجر در شعاع ۵۰ کیلومتری اصفهان، ۱۴۰ هزار واحد صنفی فعال، تعداد ۵۵۰ صنایع آلاینده در استان اصفهان سبب بروز این حجم از آلودگی شده است.
در این میان به گفته متخصصان و کارشناسان زیست محیطی؛ اصفهان از دهه‌های گذشته در چرخه نادرست توسعه قرار گرفته و شرایط آن متأثر از توسعه نامتوازن است، این مسیر اشتباه اکنون شهر را به یک بن‌بست زیست‌محیطی کشانده و به طور مستقیم آب و هوا، دو عامل زیستی محدودکننده در این شهر هستند، لازم به ذکر است که وضعیت اصفهان تحت تأثیر دیگر مناطق قرار دارد و نمی‌توان سرنوشت کلانشهر مهمی همچون اصفهان را مورد بررسی قرار نداد.
مطابق بررسی‌ها قانون هوای پاک از سال ۹۶ جایگزین قانون «نحوه جلوگیری از آلودگی هوا» شد، از این‌رو در قانون هوای پاک حدود ۱۷۶ «تکلیف - دستگاه» احصا شده است و بر اساس ۳۴ ماده و ۳۹ تبصره، تعداد ۲۲ دستگاه اجرایی به ویژه وزارت کشور، وزارت نفت، وزارت نیرو، نیروی انتظامی، شهرداری، صدا و سیما را مکلف کرده است که هر یک به تناسب وظایف خود، اقداماتی را برای کنترل آلودگی هوا در کشور اجرایی کنند، اما اکنون شش سال، قوانین و مصوبات هوای پاک در اجرا توفیق چندانی نداشته‌اند، لذا باید بررسی شود که دلیل این موضوع چیست و چرا با وجود احکام اجرایی متعدد مقابله با بحران آلودگی هوا، کماکان وضعیت کیفی هوای شهرهای کشور نه تنها نامطلوب است، بلکه هر ساله با تکرار روزهای خاکستری و تشدید غلظت آلاینده‌ها، ریه‌های هم‌وطنان غرق در دود است.
افزایش ۲۳۸ درصدی روزهای آلوده اصفهان طی ۷ سال اخیر
بر این اساس احمدرضا لاهیجان‌زاده مدیرکل محیط‌زیست استان اصفهان با بیان اینکه کلانشهر اصفهان از تمام حد و مرزهایی که برای آستانه تحمل بوم‌شناختی یک مرکز شهری وجود دارد، عبور کرده است و این شهر دیگر توان اکولوژیکی برای خودپالایی ندارد، می‌گوید: از سال ۱۳۹۵ تا امروز تعداد روزهای آلوده هوا رشد ۲۳۸ درصدی داشته است.
وی اظهار می‌کند: اگر نتوانیم برنامه منسجمی متناسب با این رشد آلودگی‌ها داشته باشیم تا چند سال آینده تعداد روزهای سالم ما به ندرت قابل محاسبه خواهد بود و این زنگ خطر بسیار جدی برای سلامت جامعه ساکن در اصفهان است که در حال حاضر نیز آمار بیماری‌هایی که در اصفهان و مراجعاتی که به بیمارستان‌ها و مرگ و میر منتسب به آلودگی هوا وجود دارد، کاملاً این مسئله را تأیید می‌کند.
مدیرکل محیط‌زیست استان اصفهان با اشاره به اینکه قانون هوای پاک سال ۱۳۹۶ به تصویب مجلس رسید که بر اساس آن نزدیک به ۱۷۰ وظیفه برای ۲۳ دستگاه اجرایی برای کاهش آلایندگی تعریف شده است، می‌افزاید: این دستگاه‌های اجرایی باید وظایف قانونی و ذاتی خود را برای کاهش آلودگی هوا انجام دهند تا بتوانیم به شرایط متناسبی در کلانشهر اصفهان برسیم؛ حدود ۱۲ دستگاه وظیفه تعیین کننده و محوری در قانون هوای پاک دارند که اگر صورت نگیرد نمی‌توانیم به اهداف برسیم.
وی با بیان اینکه کلانشهر اصفهان یکی از هشت کلانشهر کشور است که به لحاظ جغرافیایی و اقلیمی تفاوت‌هایی متمایزی نسبت به مابقی کلانشهرها دارد، می‌گوید: شهر اصفهان در یک فرورفتگی بنا شده و در اطراف شهر رشته کوه‌هایی وجود دارد که به نوعی مانع جا به جایی هواست و بر اساس اعلام هواشناسی استان تقریباً در ۸۰ درصد سال سرعت باد در این شهر صفر یا نزدیک به صفر است و کلاً باد قابل قبولی که باعث جا به جایی هوا شود، وجود ندارد.
لاهیجان‌زاده اظهار می‌کند: این شرایط ویژه سبب شده هرگونه توسعه و بارگذاری در اصفهان و وضعیت اقلیمی خاص این خطه سبب تجمع آلودگی شود، باید توجه داشت زمانی‌که باد در یک شهری وزش داشته باشد عمده بار آلودگی جا به جا خواهد داشت و یکی از اثرات مهم در کاهش آلودگی هوا وزش باد به صورت افقی و جا به جایی به صورت عمودی است که این حالت را به ندرت در اصفهان داریم و فصل سرد سال و وقوع وارونگی دما از نیمه آبان تا اواخر بهمن ماه این وضعیت را تشدید می‌کند.
۷۰ درصد صنعت و جمعیت استان در شعاع ۵۰ کیلومتر شهر اصفهان متمرکز است
وی می‌افزاید: برخلاف شرایط اقلیمی حاکم بر شهر اصفهان ۷۰ درصد صنایع استان را در محدوده شهرستان اصفهان تا شعاع ۵۰ کیلومتر آن ایجاد شده که یک خطای راهبردی بزرگی بوده که طی ده‌ها سال گذشته اتفاق افتاده است.
لاهیجان‌زاده تصریح می‌کند: به واسطه تمرکز صنعت در شعاع ۵۰ کیلومتر شهر اصفهان، شاهد تمرکز جمعیت در این شعاع هستیم به طوری که نزدیک به ۷۰ تا ۷۵ درصد جمعیت پنج میلیون و ۳۰۰ هزار نفری استان در شعاع ۵۰ کیلومتر شهر اصفهان استقرار یافته است، در حالی که این شعاع هشت درصد مساحت استان را شامل می‌شود.
وی با بیان اینکه تمرکز جمعیتی سبب تمرکز تعداد زیادی خودرو در بافت شهری اصفهان شده است، اضافه می‌کند: از یک سو به دلیل تمرکز جمعیت این شهر تبدیل به قطب حمل و نقل کشوری شده به طوری که طبق آمار اصفهان جزو استان‌های رتبه یک و دو کشور در مصرف سوخت گازوئیل و برای خودروهای سنگین است.
مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان اصفهان می‌گوید: این بیانگر این مطلب است که مواد اولیه که برای صنایع وارد می‌شود و محصولاتی که از طریق حمل و نقل خارج می‌شود بار ترافیکی از خودروهای سنگین را به شعاع ۵۰ کیلومتر اصفهان اضافه کرده و در کنار آن بحث ترافیکی درون شهری است که به واسطه تمرکز جمعیتی به وجود آمده است.
از آستانه تحمل اکولوژیکی اصفهان عبور کردیم
وی با بیان اینکه سه مقوله اقلیم خاص اصفهان، تمرکز صنعت و جمعیت و وضعیت حمل و نقل با هم مرتبط است، اظهار می‌کند: آنچه که در اصفهان اتفاق افتاده است؛ باید گفت تمام حدود و ثُغوری (مرزی) که برای آستانه تحمل بوم‌شناختی یک مرکز شهری در نظر می‌گیرند ما در اصفهان از تمام آستانه‌ها عبور کردیم.
لاهیجان‌زاده ادامه می‌دهد: کلانشهر اصفهان برای دستیابی به این میزان توسعه صنعتی و جمعیتی از حداقل و حداکثر توان اکولوژیکی برخوردار بوده است که از حد اکولوژیکی آن عبور کردیم و این شهر دیگر آن توانایی اکولوژیکی برای خودپالایی ندارد.
وی با اشاره به اینکه در این شهر بارگذاری بسیار زیادی در حوزه آب و هوا شده است، می‌افزاید: این بارگذاری بسیار شدید سبب شده مصرف آب بیش از توان حداکثری رودخانه زاینده رود باشد و سفره‌های آب زیرزمینی‌ها به شدت در سال‌های گذشته مصرف شد و باعث ایجاد یک شرایط حاد و وخیم در وضعیت آب زیرزمینی و به دنبال آن فرونشست زمین شده است.
مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان اصفهان با تاکید بر اینکه اولین گام مهم در اجرای قانون هوای پاک خروج خودروهای فرسوده است، می‌گوید: هم اکنون در کلانشهر اصفهان حدود ۱۸۰ تا ۱۹۰ هزار خودروی فرسوده وجود دارد که این‌ها علاوه بر مصرف سوخت بالا به لحاظ اینکه استانداردهای محیطی زیستی را نمی‌توانند تأمین کنند در ایجاد آلودگی هوا سهم اساسی دارند.
وی اظهار می‌کند: در کنار این تعداد خودروی فرسوده، نزدیک به ۴۰۰ هزار موتورسیکلت غیر استاندارد در شهر اصفهان تردد می‌کند که حداقل سه برابر یک خودروی غیر استاندارد تولید آلودگی می‌کنند.
لاهیجان‌زاده می‌افزاید: یکی از اقداماتی که باید سطح ملی انجام شود و استان‌ها در آن دخالت ندارند، مسئله خروج خودروهای فرسوده است که بر آن تاکید داریم، زیرا براساس مطالعاتی که دانشگاه اصفهان انجام داده است سهم خودروهای فرسوده در آلودگی هوا بر اساس شاخص ۲.۵ میکرون حدود ۳۰ درصد است.
وی استاندارد سوخت بنزین و گازوئیل را از دیگر الزامات قانون هوای پاک برشمرد و می‌گوید: استاندارد سوخت امر بسیار مهم در کاهش آلودگی هوا است که خوشبختانه با راه‌اندازی فاز اول طرح بهسازی سوخت و فرآورده‌های نفتی در پالایشگاه اصفهان اکنون بالای ۹۵ درصد سوخت خودروها در شعاع ۵۰ کیلومتر اصفهان در این کلانشهر استاندارد شده که موفقیت بزرگی در کاهش آلودگی است اما باید در خودروهای استاندارد سوزانده شود.
مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان اصفهان اظهار می‌کند: یکی از مشکلات ما موضوع استاندارد خودروهای تولیدی خودروسازان داخلی است در حالی که در جهان امروز تولید خودروهای برقی و هیبریدی در دستور کار تولید و استفاده بسیاری از کشورهای دنیا است هنوز خودروسازی‌های با تکنولوژی قدیم اقدام به تولید خودرو می‌کنند که اگر ما اقدام عاجل برای استاندارد کردن خودرو سازها به خورهای یورو پنج و هیبرید انجام ندهیم، موضوع استاندارد سوخت عقیم می‌ماند و به اهداف خود نمی‌رسیم.
وی تأکید می‌کند: خروج خودروهای فرسوده، استاندارد سوخت و خودرو سه عامل بسیار تعیین کننده در کاهش آلودگی ناشی از حمل و نقل است که در سطح ملی باید انجام شود.
لاهیجان‌زاده می‌افزاید: یکی از دلایل عقب ماندگی طرح کاهش آلودگی هوا در اصفهان و رشد روزهای آلوده این است که هر ساله به تعداد خودروها افزوده می‌شود در حالی که خودروهای فرسوده از رده خارج نمی‌شود و به خودروهای فرسوده ما هر سال افزوده می‌شود و در این شرایط نمی‌توان انتظار داشت وضعیت آلودگی هوا بهبود یابد.
وی خاطرنشان می‌کند: علاوه بر اینکه ۷۰ درصد صنایع استان در شعاع ۵۰ کیلومتر شهر اصفهان مستقر است متأسفانه بسیاری از صنایع هستند که با تکنولوژی ۵۰ الی ۶۰ سال پیش کار می‌کنند و سنتی محسوب می‌شود که یکی از این صنایع کوره‌های آجرپزی است.
آمارهای ۵ سال اخیر آلایندگی‌های اصفهان
جمشید لقایی، مسئول امور کنترل کیفیت هوا در معاونت حمل‌ونقل شهرداری اصفهان در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا درباره وضعیت میانگین سالانه آلاینده‌های هوا در ایستگاه‌های سنجش آلودگی هوای کلانشهر اصفهان از ابتدای سال ۱۳۹۷ تا پایان سال گذشته ۱۴۰۱، می‌گوید: مطابق آمارها در سال ۹۷ سنجش کیفیت هوای کلانشهر اصفهان بدون هیچ‌گونه روز خطرناک (قهوه‌ای)، بسیار ناسالم (بنفش) ثبت شده، تعداد ۱۳ روز از سال جزو روزهای ناسالم برای عموم (قرمز)، مقیاس ۷۹ روز ناسالم برای گروه‌های حساس (نارنجی)، تعداد ۲۵۲ ایام سالم (زرد) و روزهای پاک (سبز) با مدت ۲۱ روز قرار گرفته است.
وی اظهار می‌کند: مطابق بررسی‌ها و تحقیقات از ۳۶۵ روز؛ یکسال ۱۳۹۷ براساس داده‌های دریافتی ایستگاه‌های کنترل کیفیت هوا شهرداری اصفهان حدود ۴ درصد هوای ناسالم (قرمز)، ۲۲ درصد روزهای ناسالم در وضعیت (نارنجی)، نزدیک به ۶۹ درصد روز سالم (زرد) و ایام پاک (سبز) با ۶ درصد گزارش و ثبت شده است.
مسئول امور کنترل کیفیت هوا در معاونت حمل‌ونقل شهرداری اصفهان با اشاره به اینکه در سال ۱۳۹۸ هیچ‌گونه داده آماری از روزهای خطرناک (قهوه‌ای) ثبت نشد، اما تعداد ۱۲ روز بسیار ناسالم (بنفش) گزارش شد، می‌افزاید: در این مدت تعداد ۱۸ روز ناسالم برای عموم (قرمز)، در حدود ۱۱۳ ایام ناسالم برای گروه‌های حساس (نارنجی)، روزهای سالم (زرد) ۲۰۸ روز و تعداد زمان وضعیت هوای پاک (سبز) ۱۴ وقت تعیین شده است.
وی ادامه می‌دهد: در این مدت با توجه به تعداد روزهای یکسال و براساس میانگین ۱۰۰ درصد؛ حدود سه درصد هوای بسیار ناسالم (بنفش)، ۵ درصد روزهای ناسالم (قرمز)، نزدیک به ۳۱ درصد وضعیت ناسالم (نارنجی)، ایام کیفیت هوا سالم (زرد) با ۵۷ درصد و روزهای پاک (سبز) با چهار درصد ثبت شده است.
لقایی درباره فلسفه راه‌اندازی ایستگاه‌های کنترل کیفیت هوا در معاونت حمل‌ونقل شهرداری اصفهان از سال ۱۳۹۷، تصریح می‌کند: ساخت و بهره‌برداری این ایستگاه‌ها نیازمند هزینه‌های بسیاری است و با توجه به بودجه‌ها، اداره محیط‌زیست استان نمی‌توانست توسعه ایستگاه‌ها را در دستور کار خود قرار دهد، لذا شهرداری اصفهان برای خدمات و کمک‌رسانی، راه‌اندازی تعداد ۱۳ ایستگاه سنجش کیفیت هوا را در سطح شهر انجام داد.
وی با اشاره به اینکه براساس ۱۳ ایستگاه کنترل کیفیت هوا در معاونت حمل‌ونقل شهرداری اصفهان در سال ۱۳۹۹ تعداد یک روز بسیار ناسالم (بنفش)، ۵۸ ایام ناسالم (قرمز)، تعداد ۱۰۱ وقت روزهای ناسالم (نارنجی)، میزان ۱۹۸ روز سالم (زرد) و تعداد مدت پاک (سبز) هفت روز بوده است، می‌گوید: براساس داده‌های آماری؛ تعداد روزهای وضعیت (بنفش) صفر درصد، ایام ناسالم (قرمز) با ۱۶ درصد، اوقات ناسالم برای گروه‌های حساس (نارنجی) ۲۸ درصد، روزهای سالم ۵۴ درصد و شمار وقت پاک با دو درصد ثبت شده است.
ثبت بیشترین روزهای بسیار ناسالم (بنفش) در سال ۱۴۰۰
مسئول امور کنترل کیفیت هوا در معاونت حمل‌ونقل شهرداری اصفهان با بیان اینکه در سال ۱۴۰۰ به مدت ۲۴ روز هوای بسیار ناسالم (بنفش) گزارش و ثبت شد، اظهار می‌کند: در این مدت براساس شاخص‌های ایستگاه‌ها، روزهای ناسالم (قرمز) ۵۶ روز، تعداد وضعیت کیفی هوا روزهای ناسالم برای گروهای حساس (نارنجی) ۱۲۸ روز، هوای سالم با میزان ۱۵۵ وقت و اوقات دو روز هوای پاک (سبز) در کلانشهر اصفهان تعیین شد.
وی اضافه می‌کند: براساس داده‌های ایستگاه‌های سنجش کیفیت هوا، میزان درصد روزهای بسیار ناسالم از ۳۶۵ روز با میانگین ۱۰۰ درصد بدون هیچ‌گونه درصد، در حدود ۵ درصد روزهای ناسالم (قرمز)، نزدیک به ۲۷ درصد وضعیت (نارنجی)، اوقات سالم (زرد) با ۶۴ درصد و روزهای پاک (سبز) با ۴ درصد ثبت شده‌اند.
لقایی، تعداد روزهای بسیار ناسالم (بنفش) در سال گذشته را ۲۱ روز اعلام می‌کند و می‌افزاید: در این مدت تعداد روزهای ناسالم (قرمز) ۶۵ روز، وضعیت ایام ناسالم برای گروه‌های حساس (نارنجی) ۱۵۶، میزان موقعیت سالم (زرد) با ۱۲۲ وقت و تنها یک روز هوای پاک (سبز) ثبت شد.
وی ادامه می‌دهد: در این مدت روزهای بسیار ناسالم (بنفش) بدون درصد، حدود پنج درصد روزهای ناسالم (قرمز)، وضعیت روزهای ناسالم (نارنجی) با ۲۷ درصد و روزهای سالم (زرد) با ۶۴ درصد و ایام پاک با چهار درصد تعیین شد.
مسئول امور کنترل کیفیت هوا در معاونت حمل‌ونقل شهرداری اصفهان ادامه داد: اطلاعات آمارهای دریافتی سنجش کیفیت هوای ایستگاه‌های فعال محیط‌زیست اصفهان تنها براساس ذارت آلاینده معلق ۲.۵ میکرون و ۱۰ PM مندرج می‌شود، چرا که دستگاه آنالایزر سنجش ازون آنها در خیابان پروین، شاید بیش از دو سال از دور خارج شده بود و هیچ‌گونه آماری از موضوع سنجش ازون در این ایستگاه نبود و این نوع آلایندگی تنها توسط دستگاه آنالایزر سنجش ازون شهرداری در ایستگاه خیابان ۲۵ آبان سنجیده می‌شد، از این‌رو به لحاظ آلودگی ازون، داده‌های ایستگاه‌های کنترل کیفیت هوای شهرداری بیشتر وضعیت روزهای قرمز و بنفش را ثبت کرده، به همین دلیل در داده‌های محیط زیست هیچ‌گونه گزارشی از روزهای (بنفش) درج نشده است.
وی با اشاره به عوارض بهداشتی و اقدامات احتیاطی آلاینده ذرات معلق کمتر از ۲.۵ میکرون در شرایط ناسالم خاطر نشان می‌کند: احتمال تشدید بیمارهای قلبی یا ریوی سالمندان از عوارض بهداشتی این آلاینده‌ها است، از این‌رو افراد حساس در صورت امکان فعالیت‌های طولانی یا سنگین خارج از منزل را کاهش دهند، چرا که این آلاینده‌ها ناشی از فعالیت‌های صنعتی، مواد آلاینده خروجی اگزوز خودروها، دودکش‌های کارخانه، منازل مسکونی و صنایع که حاصل فعالیت انسانی از مصارف سوخت‌های فسیلی حاصل می‌شود، اما ذرات ۱۰ میکرون با منشأ طبیعی از فعالیت کانون‌های گردوغبار در هوا معلق می‌شود.
اصفهان رکورددار شاخص‌های آلودگی هوا در بین دیگر کلانشهرهای کشور
بابک صادقیان، رئیس اداره امور آزمایشگاه‌های اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان اصفهان با اشاره به اینکه در روزهای اخیر اصفهان رکورددار شاخص‌های آلودگی هوا در بین دیگر کلانشهرهای کشور بود، اظهار می‌کند: سیاست‌های کلان حداقل ۵۰ سال اخیر در اصفهان سبب بارگذاری‌های غیراصولی به لحاظ زیست محیطی شده و اکنون که این شرایط دلیل اصلی آلودگی‌ها کلانشهر اصفهان است، تعداد این بارگذاری‌ها بازهم در حال شکل‌گیری است.
وی با بیان اینکه طی سال جاری تعداد روزهای ناسالم اصفهان در ماه‌های آبان و آذر نسبت به ماه‌های سال گذشته افزایش یافته است، به طوری که در ایام اخیر شاهد کیفیت هوای ناسالم با شاخص‌های بالاتر از سایر شهرها به ویژه تهران بودیم، می‌افزاید: شهر اصفهان به لحاظ اقلیمی و توپوگرافی شرایط خاصی دارد، اما آلودگی هوا و سایر مسائل زیست محیطی اصفهان شبیه نامعادله‌ای است که طی پنج دهه گذشته شکل گرفته است.
رئیس اداره امور آزمایشگاه‌های اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان اصفهان ادامه می‌دهد: نامعادله زیست محیطی اصفهان طی این روزها شکل نگرفته، بلکه طی دهه‌های گذشته با فقدان توجه به شرایط اقلیم خاص این منطقه، توسعه‌های نامتعارف صورت گرفته است، به نحوی که ۷۰ درصد صنعت و جمعیت استان در هشت درصد مساحت آن، شعاع ۵۰ کیلومتر شهر اصفهان متمرکز شده است، از این‌رو اقدامات مقطعی برای جبران آلودگی‌ها پاسخگوی توازن و تعادل این نامعادله نیست.
وی تصریح می‌کند: بارگذاری این میزان حجم صنعت و جمعیت در شعاع ۵۰ کیلومتری شهر اصفهان از دهه‌های بسیار گذشته که بدون توجه با شرایط اقلیم و مسائل زیست محیطی اجرایی شده است، اکنون دیگر با وجود مصوبات و قوانین به ویژه طرح جامع کاهش آلودگی هوا و قانون هوای پاک نمی‌توانند پاسخگو و تلاش‌ها برای کاهش آلایندگی‌ها باشد.
صادقیان درباره مطالعات سیاهه انتشار آلایندگی‌های کلانشهر اصفهان با توجه به میزان جرم آلودگی منابع مختلف در سال ۹۶ با همکاری محیط‌زیست استان و دانشگاه‌های اصفهان، می‌گوید: بر اساس اطلاعات و آمارهای علمی اگر در منطقه‌ای بیش از ۵۰ درصد ایام سال حجم بادهای آرام زیر سه متر بر ثانیه باشد، بارگذاری در آن مناطق هرگز نباید اجرایی شود، اما در شهر اصفهان که بیش از ۸۰ درصد روزهای سال سرعت وزش باد، کمتر از سه متر بر ثانیه ثبت می‌شود، میزان بارگذاری آن بسیار بالا است.
سهم حمل و نقل در آلودگی هوا در مناطق پانزده‌گانه شهر اصفهان ۷۶ درصد و سهم کارخانه ذوب آهن ۶ درصد است
وی پیرامون نتایج یکی دیگر از مطالعات میزان سهم انتشار منابع آلاینده و تأثیر آن بر مناطق پانزده‌گانه و شعاع ۵۰ کیلومتر شهر اصفهان در سال ۹۹ با همکاری اداره کل هواشناسی استان اصفهان، اظهار می‌کند: بر اساس این مطالعات سهم حمل و نقل در آلودگی هوا در مناطق پانزده‌گانه شهر اصفهان ۷۶ درصد و سهم کارخانه ذوب آهن شش درصد است، البته این میزان سهم آلایندگی حمل‌ونقل مناطق پانزده‌گانه شهر اصفهان با فعالیت صنایع به دلیل جابه‌جایی روزانه کارکنان، تأمین مواد اولیه و توزیع محصولات وسایل نقلیه مرتبط است، وقتی طی یک نامعادله زیست محیطی واحدهای صنعتی در منطقه‌ای استقرار می‌شود، مهاجرت، تمرکز جمعیت و حمل و نقل نیز توسعه می‌یابد.
رئیس اداره امور آزمایشگاه‌های اداره کل حفاظت محیط زیست استان اصفهان ادامه می‌دهد: براساس شرایط هوا، سرعت و جهت وزش باد، رطوبت و تابش نور خورشید سهم منابع آلاینده با یکدیگر متفاوت است، چرا که برای نمونه در شهر لنجان آمارهای آلایندگی‌ها برعکس ارقام مذکور کلانشهر اصفهان ثبت شده، به نحوی که بیش از ۸۰ درصد آلودگی لنجان تحت‌تأثیر فعالیت کارخانه ذوب آهن و سایر منابع به ویژه حمل و نقل ۲۰ درصد بوده است و براساس آمارهای شرکت ملی گاز اصفهان هم اکنون مصارف گاز نیروگاه و صنایع استان بالغ بر ۷۰ درصد برآورد شده است.
وی پیرامون مصرف سوخت مازوت در صنایع مختلف اصفهان، تصریح می‌کند: تا زمانی که در نیمه دوم سال قرار نگیریم و در شرایط کمبود گاز و الزامی نباشد بحث استفاده از سوخت مایع مانند مازوت در صنایع بزرگ مانند سیمان و نیروگاه‌ها مطرح نمی‌شود، از سوی دیگر اولویت کشور تأمین گاز طبیعی و سوخت پاک است، به طوری که هر روز مراجعه برای تأمین گاز طبیعی در حال افزایش است، اما با وجود کمبودهایی به ناچار سوخت مایع مورد توجه قرار می‌گیرد.
۶۴ درصد ناوگان حمل‌ونقل سنگین در اصفهان فرسوده است
صادقیان با اشاره به اینکه ۶۴ درصد ناوگان حمل‌ونقل سنگین در اصفهان فرسوده است، به طوری که کامیون‌ها عمر بالای ۱۵ سال یا بالای ۲۵ سال است، می‌گوید: هم اکنون شبانه‌روز در استان نزدیک به ۱۳ میلیون لیتر گازوئیل سوزانده می‌شود، یعنی دوسوم مصرف گازوئیل در اصفهان سهم ارائه خدمات ترانزیت است، از این‌رو سهم حمل‌ونقل هشت میلیون لیتر برآورد شده است.
وی اصفهان را بزرگترین مصرف‌کننده سوخت گازوئیل در کشور دانست و اظهار می‌کند: این استان رتبه دوم استفاده از چهار فرآورده نفتی را در بخش‌های مختلف به خود تخصیص داده است، به طوری که طی هشت ماه امسال، سوخت گازوئیل با گوگرد اندک در شعاع ۵۰ کیلومتر اصفهان و ۸۰ درصد استان توزیع می‌شود.
رئیس اداره امور آزمایشگاه‌های اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان اصفهان با اشاره به ورود یک میلیون و ۴۷۰ هزار خودرو طی سال گذشته در ناوگان حمل‌ونقل کشور، می‌افزاید: از این تعداد سهم استان اصفهان ۱۰ درصد بود که تعداد ۱۴۷ هزار دستگاه وارد حمل و نقل اصفهان شد، اما تنها ۲۵۰۰ دستگاه خودروی فرسوده در مراکز استان اسقاط شدند، با وجود تولید سوخت استاندارد، خودروی استاندارد برای سوزاندن این سوخت نداریم.
وی با بیان اینکه اقلیم نقش عمده در وضعیت هوای اصفهان دارد، تصریح می‌کند: تعداد خودروها در سطح استان روزبه‌روز در حال افزایش است و معابر را نیز هر روز توسعه می‌دهیم، تمام این موارد بر اکوسیستم و اقلیم استان اصفهان به‌ویژه منطقه مرکزی که کلانشهر اصفهان بخشی از آن است به‌صورت طبیعی تحمیل خواهد شد، در حالی که اصفهان ظرفیت این همه بارگذاری را نداشته است، این اقدامات طی ده‌های گذشته اتفاق افتاده است و اکنون شاهد اثرات آن هستیم.
صادقیان درباره راهکار کاهش میزان آلایندگی‌ها و آلودگی استان اصفهان خاطرنشان می‌کند: محیط‌زیست به تنهایی نمی‌تواند گره از این مشکل بزرگ و موضوع مهم باز کند، چرا که این سازمان به‌عنوان هماهنگ‌کننده بین‌بخشی است، این مسئله مهم باید در سطح ملی توسط تمام دستگاه‌های ذی‌ربط پیگیری شود.
با این اوصاف؛ شاخص کیفی هوا (Air Quality Index) معیاری است که غلظت ترکیبات مختلف آلاینده موجود در هوا همچون منواکسید کربن، دی‌اکسید گوگرد، ترکیبات نیتروژن‌دار، ازن و ذرات معلق (ذرات کوچک‌تر از ۱۰ میکرومتر و ذرات کوچک‌تر از ۲.۵ میکرومتر) را که حدود مجاز متفاوت با واحدهای مختلف دارد، به یک عدد بدون واحد تبدیل می‌کند و وضعیت آلودگی هوا را نمایش می‌دهد، از این‌رو شاخص کیفی هوا از صفر تا ۵۰ هوای پاک (سبز)، ۵۱ تا ۱۰۰ هوای سالم (زرد)، ۱۰۱ تا ۱۵۰ ناسالم برای گروه‌های حساس (نارنجی)، ۱۵۱ تا ۲۰۰ ناسالم برای عموم (قرمز)، ۲۰۱ تا ۳۰۰ بسیار ناسالم (بنفش) و ۳۰۱ تا ۵۰۰ بسیار خطرناک (قهوه‌ای) است، اما امروزه وضعیت آلودگی هوا در بسیاری از کلانشهرها به‌ویژه اصفهان بسیار پیچیده است و هر سال در این بازه زمانی با آن دست و پنجه نرم می‌کنیم، آلودگی هوای شهر اصفهان بیشتر در نیمه دوم سال و هم‌زمان با افزایش سرما اتفاق می‌افتاد، البته طی سال‌های اخیر در نیمه نخست سال نیز این کلانشهر با پدیده گردوغبار روبه‌رو است و وضعیت کیفی هوا به دلیل خشکسالی‌های متوالی، وزش بادهای نسبتاً شدید تا شدید با فعالیت کانون‌های داخلی استان و استان‌های همجوار در مناطق مختلف اصفهان با افزایش شاخص‌های آلایندگی هوا وخیم‌تر شده که این موضوع مهم نیازمند بررسی‌های دقیق کارشناسی است، از این‌رو قانون هوای پاک، کامل‌ترین و جامع‌ترین قانون زیست‌محیطی طی سال‌های اخیر بوده است، چرا که قانون‌گذار قانون را تعیین می‌کند و دستگاه‌های اجرایی موظف هستند پروژه‌های خود را با توجه به شرایط موجود تعریف کنند، اگر نگاهی جامع به قانون هوای پاک داشته باشیم، این قانون به خودی خود مسئله‌ای را حل نمی‌کند، بلکه نفسش به همکاری تمام دستگاه‌ها و نهادهای اجرایی است تا شاید کورسوی امیدی برای تنفس شهرهای گرفتار در چنگال آلودگی هوا باشد.
لازم است به این نکته اشاره کنیم که از زمانی که قانون هوای پاک در کشور تصویب شده است، دستگاه‌ها علت ترک فعل‌های خود را عدم تخصیص بودجه دانسته و عهده‌دار وظایف مربوطه نیستند که به اعتقاد صاحب‌نظران؛ قانون هوای پاک در سال ۱۴۰۲ برای نخستین بار دارای بودجه اختصاصی شده است و این تخصیص بودجه هرگونه بهانه‌ای را برای ترک فعل در زمینه تکالیف قانون هوای پاک از ۲۲ دستگاه‌ها مسئول می‌گیرد.
نظر شما