به گزارش خبرنگار ایمنا، یوزپلنگ، پستاندار از راسته گوشتخواران و خانواده گربه‌سانان است که محل زندگی یوزها در زمان‌های گذشته بیشتر در مناطق آفریقایی بوده و در گستره وسیعی از آسیای مرکزی و شبه قاره هند نیز گونه‌هایی از آن یافت می‌شد که با توجه به اهمیت حفظ این‌گونه ارزشمند از انقراض، هر ساله چهار دسامبر همزمان با ۱۳ آذرماه به عنوان "روز جهانی یوزپلنگ" شناخته شده است. یوزپلنگ‌ها در هر دو نوع آفریقایی و آسیایی، سریع‌ترین حیواناتی هستند که روی زمین حرکت می‌کنند، یوز آسیایی نسبت به نوع آفریقایی کمی کوچک‌تر و تیره‌تر است و دارای پوشش نخودی رنگ با خال‌های سیاه در سر و کمر بدن این جاندار است، ویژگی دقیق یوز آسیایی، نوار سیاه رنگ اشک مانندی است که از گوشه چشم‌ها شروع شده و تا کنار بینی ادامه می‌یابد.
از میان یوزها در سراسر جهان یوزهایی که در آفریقا هستند وضعیت بهتری دارند، چرا که تعداد بی‌شماری از این‌گونه در این قاره باقی مانده‌اند، اما عوامل متعددی که بشر در تمام آنها دخیل است جمعیت این گونه‌های ارزشمند را در معرض تهدید انقراض قرار داده است، انقراض گونه آسیایی این جاندار به اندازه‌ای جدی است که در سال ۱۳۷۵ پروژه‌ای بین‌المللی با همکاری سازمان حفاظت از محیط زیست پایه‌گذاری شد و مرحله نخست آن در سال ۱۳۷۷ در سطح کشور به مرحله اجرا در آمد و نتیجه آن تدوین پروژه حفاظت از یوزپلنگ آسیایی با اعتباری به اندازه ۷۲۵ هزار دلار از سوی صندوق محیط زیست جهانی و معادل آن توسط سازمان حفاظت از محیط زیست در شهریور ماه ۱۳۸۰ شد.
روایت تلخ مرگ یوزها در سه دهه اخیر
بدیهی است طی سال‌های اخیر تلاش‌های مسئولان پروژه بین‌المللی حفاظت از یوزپلنگ آسیایی برای این بوده تا با همکاری طیف گسترده‌ای از نهادهای شناخته شده بین‌المللی و داخلی مانند IUCN، سمن‌ها، علاقه‌مندان و متخصصان، جوامع محلی، ذی‌نفعان و مسئولان اجرایی، قضائی هر چه بیشتر به بقای یوزه‌ای کشور اهتمام ورزند، چرا که یوزپلنگ تنها یک میراث طبیعی متعلق به یک منطقه خاص نیست، بلکه هدف از حفاظت آنها پاسداشت یک میراث ملی و جهانی است، اما روایت مرگ یوزها در جاده‌ها و طبیعت آنقدر تلخ است که دوستداران حیات‌وحش را نگران می‌کند.
نگاهی به آخرین آمار اعلام تلفات یوزها از سوی مراجع رسمی دولتی نشان می‌دهد که در سه دهه اخیر ۵۱ یوز در کشور تلف شده است که تصادف، سگ‌های گله و انسان عوامل اصلی این آسیب هستند، طبق آمار ارائه شده از سوی دست‌اندرکاران و رسانه‌ها، در دهه ۷۰ خورشیدی ۱۲ یوز در منطقه حفاظت شده بافق، پناهگاه حیات وحش دره انجیر یزد و دیگر مناطق کشور از بین رفتند، در دهه ۸۰ نیز ۲۴ یوز از جمله سه یوزپلنگ در تصادف جاده‌ای شاهرود_مشهد (ابتدا دو توله، سپس یوز مادر در تاریخ هشتم و نهم مرداد ۸۹) و نیز دو یوزپلنگ در تصادفات جاده‌ای استان یزد تلف شدند.
در دهه ۹۰، شش یوز در تصادفات جاده مهریز_انار (در منطقه کالمند و بهادران یزد) از دست رفتند و در این دهه در سال ۹۱ یک یوز ماده توسط سگ‌های گله در جنوب غربی توران شاهرود (آذر ۹۱) و در سال ۹۲ یک یوز ماده نابالغ توسط سگ‌های گله در جنوب شرقی توران شاهرود (اردیبهشت ۹۲) تلف شدند.
در سال ۹۳ دو یوز در ضلع شمالی توران، جاده شاهرود-مشهد در روزهای ۲۶ و ۳۰ آذر ۹۳ تلف شدند؛ در سال ۹۴ یک یوز نر توسط چوب و چماق افراد محلی در توران شاهرود تلف شد و در همان سال یوز ماده‌ای با نام دلدار در توران تلف شد که گزارش آن پس از دو سال مخفی کاری سازمان و پروژه حفاظت از یوزپلنگ آسیایی با فاش شدن آن یک گزارش از مؤسسه حیات وحش میراث پارسیان ۱۷ آبان ۹۶ منتشر شد.
در سال ۹۵ یک یوز مادر در ضلع شمالی توران، جاده شاهرود - مشهد در تاریخ ۲۲ اردیبهشت ۹۵ تلف شد، طی سال ۹۷ نیز یک توله یوز در همان منطقه در تاریخ ۱۶ مرداد ۹۷ از بین رفت و طی سال‌های ۹۸ تا ۱۴۰۰ یعنی پس از گذشت یک سال از تصدی پست ریاست محیط زیست توسط عیسی کلانتری که یوزها را مسئله‌ای فرعی دانسته و گفته بود یوزپلنگ ایرانی را باید منقرض شده دانست هیچ‌گونه تلفاتی ثبت نشده است! در سال گذشته نیز یک یوز ماده نابالغ، نزدیک به ضلع شمالی توران، جاده شاهرود-مشهد در مورخ ۱۵ مرداد ۱۴۰۱ تلف شد، لذا با جمع‌بندی آمار ذکر شده به عدد ۵۱ یوزپلنگ تلف شده در نزدیک به سه دهه اخیر می‌رسیم.
ایمن نبودن جاده‌ها زمینه‌ساز انقراض حیات وحش
یوزپلنگ گونه‌ای قلمروطلب بوده که با توجه به زیستگاه و رفتارهایی که دارد به طور معمول در حال مهاجرت و جابه‌جایی بین زیستگاه‌های خود است، از این رو بیشتر در معرض تصادفات جاده‌ای قرار می‌گیرد، طی سال‌های گذشته به دلیل ایمن نبودن جاده‌هایی که در مناطق حفاظت شده قرار دارند، باعث شده است که حیات وحش در معرض خطر انقراض قرار گیرند، به گونه‌ای که کارشناسان محیط زیست ۵۰ درصد تلفات حیات وحش و ۵۲ درصد تلفات یوزپلنگ آسیایی را ناشی از تصادفات جاده‌ای می‌دانند و این آمار را جدا از شکارهای غیرمجاز اعلام می‌کنند.
بر اساس آماری که سال گذشته اعلام شد، ۳۸ مورد برای تلفات یوزپلنگ آسیایی ثبت شده که از این تعداد ۱۹ فرد یوز براثر تصادفات جاده‌ای بوده و تنها هشت فرد آن مربوط به جاده عباس‌آباد، شش مورد در جاده یزد به کرمان و در منطقه کالمند-بهادران، یک مورد جاده بافق- بهاباد، یک مورد در جاده سنخواست– جاجرم در منطقه دره‌انجیر میاندشت، یک مورد در پناهگاه دربند راور در استان کرمان و یک مورد نیز در جاده نایبندان رخ داده است.
این در حالی است که اولین مورد ثبت شده و قدیمی‌ترین آمار تلفات جاده‌ای یوز مربوط به جاده نایبندان بوده که در سال ۱۳۷۸ اتفاق افتاده است؛ در حال حاضر بیشترین تلفات جاده‌ای یوز در جاده عباس‌آباد گزارش شده است. توران منطقه‌ای زادآور و زیستگاهی مهم برای یوزپلنگ بوده که بیشترین تلفات در این جاده رخ می‌دهد؛ طی سال‌ها گذشته که در جاده کالمند- بهادران تلفات جاده‌ای یوز را شاهد بودیم در نهایت باعث شد که این جاده اکنون شاهد حضور یوزها نباشد.
براین اساس دوازدهم آذرماه سال گذشته، معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست از انتقال دو قلاده توله یوز مجموعه حفاظت شده توران به پاسگاه محیط‌بانی برای حفظ جان آنها خبر داد. این دو توله ماده «توران» و «آذر» نامیده شدند، این دو توله یوز توسط چوپانی در زادگاهشان یعنی پارک ملی توران پیدا، به سمنان منتقل شدند و بعد از فرایند وزن‌گیری به توران بازگشتند، از این رو به نظر می‌رسد پروژه تکثیر یوز در اسارت باز هم برای دو توله ماده توران و آذر مطرح باشد؛ تکثیر یوزپلنگ در اسارت پروژه‌ای بود که با انتقال «دلبر»، «کوشکی» و «ایران» به توران وارد مرحله جدیدی شد. ابتدای فروردین‌ماه ۱۴۰۰ «فیروز» یوز نر ۱۱ ساله منطقه توران نیز زنده‌گیری و برای جفت‌گیری با «ایران» یوزپلنگ ماده به محیط اسارت واقع در سایت توران منتقل شد. جفت‌گیری با موفقیت انجام و بهار سال ۱۴۰۰ سه توله یوز متولد شدند، اما مرگ سرنوشت هر سه بود.
ضرورت تلاش برای حفاظت از یوزها / وضع یوزپلنگ‌ها در کشور نگران‌کننده است
آن‌گونه که حسن اکبری، معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور با بیان اینکه وضع یوزپلنگ به‌طور کلی در کشور نگران‌کننده است، اظهار کرده است: این گونه در طول زمان کاهش جمعیت و حوزه پراکنش زیادی داشته است، وقتی جمعیت گونه‌ای کاهش زیادی پیدا می‌کند، خودبه‌خود از درون جمعیت دچار آسیب می‌شود، زمانی که مسائلی مثل تخریب زیستگاه به مشکلات ژنتیکی اضافه می‌شود، شرایط بسیار بحرانی به وجود می‌آید، اما این وضعیت به معنای قطع امید از افزایش جمعیت یوز پلنگ آسیایی نیست.
وی با اشاره به زیستگاه یوزپلنگ آسیایی، مهم‌ترین مسئله‌ای که درباره یوز داریم این است که یوزپلنگ گونه‌ای است که به عرصه زیستگاهی وسیع، امن و دارای طعمه کافی نیاز دارد و به‌هیچ وجه مناطقی مانند توران حتی با مساحت یک میلیون هکتاری به‌تنهایی تضمین کننده بقای یوز نیست، چراکه دام و سگ‌های گله در بخش اعظمی از توران حضور دارند و بخش قابل توجهی از این زیستگاه، کویری با رویش کم و طعمه ناچیز است، ابراز داشته است: در نهایت ۳ هزار حیوان متوسط‌الجثه در آن وجود دارد، در این شرایط برای دستیابی به زیستگاه خالص باید در اطراف توران شبکه‌ای از زیستگاه‌ها شکل بگیرد که همه دارای طعمه کافی و تا حدودی امن باشند، یعنی عاری از سگ گله و سایر تعارضاتی باشند که مانع زندگی مناسب یوزپلنگ‌ها می‌شوند.
معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور با اشاره به اهمیت زیاد زیستگاه شرق توران اعلام کرده است: تفاهمنامه‌ای را با بخش خصوصی برای تکثیر طعمه در آن محدوده و افزایش ضریب حفاظت امضا کردیم، مناطق حفاظت شده «لاغری» و «پروند» واقع در استان خراسان رضوی مناطق مهمی هستند، اما نیروی کافی برای حفاظت ندارند و طعمه‌هایشان هم خوب نیست، بنابراین تقویت حفاظت از این مناطق را آغاز کرده‌ایم، اگرچه با کمبود بودجه، نیرو و امکانات مواجه هستیم.
وی با بیان اینکه مهم‌تر از آن منطقه شمال توران است، توضیح داد: بعد از جاده میامی - سبزوار یک محدوده بسیار وسیع به نام «پل ابریشم» قرار دارد و این منطقه بسیار مهم است، زیرا تعداد زیادی یوز از ابتدای سال در این محدوده مشاهده شده، این منطقه آزاد است، طعمه دارد اما کافی نیست، پس از آن میاندشت است، این منطقه حفاظت‌شده و در استان خراسان شمالی بوده و طعمه این منطقه کافی است، اما در انتهای قلمرو یوز قرار دارد و از نظر ما بسیار مهم است.
مثلث نجات یوز از انقراض
اکبری با تاکید بر اینکه مثلث منطقه حفاظت شده خوش ییلاق، میاندشت و توران زیستگاه یکپارچه بزرگی است که تلاش می‌کنیم آن را تحت حفاظت درآوریم، معتقد است؛ تبدیل کردن تمام آنها به مناطق حفاظت شده به طی کردن پروسه طولانی نیاز دارد، به عنوان نمونه ما باید موافقت وزارت صمت و سازمان منابع طبیعی را جلب سپس موضوع را در شورای عالی محیط زیست مطرح کنیم و در صورت تصویب، نیرو تخصیص دهیم بنابراین ترجیح می‌دهیم به جای حفاظت شده کردن این مناطق، آنها را با مشارکت مردمی تحت حفاظت در بیاوریم.
وی اظهار کرده است: تفاهمنامه‌ای را به منظور انعقاد بین استانداری‌های منطقه و محیط زیست آماده کرده‌ایم تا با هم‌افزایی همچنین کمک بخش خصوصی بتوانیم این منطقه را هرچه سریع‌تر امن کنیم و طعمه افزایش پیدا کند، همزمان با انجام این کار، مهم است که کریدور جاده میامی - سبزوار که یوزها از آن تردد می‌کنند، امن شود تا بتوانیم شبکه زیستگاهی ایجاد کنیم و در غرب توران هم زیستگاه‌های خوبی داریم، البته آن‌جا هم مشکلاتی وجود دارد که در صدد رفع آن هستیم.
معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور درباره مشارکت ناکافی دستگاه‌ها برای ایمن‌سازی جاده عباس‌آباد با وجود تصویب در کمیته ایمنی و حمل و نقل جاده‌ای اضافه کرده است: برای اولین بار وزارت راه پای کار آمد، نورپردازی جاده عباس آباد شروع همچنین تابلوهای خوبی نصب شده و دوربین کاهش سرعت هم تا حدودی نصب شده است، البته مهم نیست که تعداد آنها کم است، زیرا میانگین سرعت را حساب می‌کنند.
وی با بیان اینکه تصویب کاهش سرعت در جاده عباس‌آباد در کمیته ایمنی و حمل و نقل جاده‌ای خیلی چالش داشت، ابراز داشته است: در کمیته حمل و نقل بسیاری از دستگاه‌ها مخالف بودند، زیرا معتقد بودند به علت کویری بودن مسیر و احتمال خواب‌آلودگی رانندگان ممکن است کاهش سرعت موجب افزایش تصادفات شود، وزارت راه به ما در آن جلسه کمک کرد تا توانستیم با پافشاری مصوبه‌ای یک ساله بگیریم و از وزارت راه به‌طور مرتب درخواست کرده‌ایم تا کاهش سرعت سریع‌تر اتفاق بیفتند و امیدواریم تا دو ماه آینده محقق شود، زیرا اگر اطلاع‌رسانی خوبی انجام شود و سرعت به ۹۰ کیلومتر کاهش یابد، به کمتر شدن تلفات یوز کمک می‌کند.
از آذر و توران، ایران و فیروز چه خبر؟
وی درباره یوزپلنگ‌های در اسارت اظهار کرده است: «آذر» و «توران» - دو توله یوز ماده - یک ساله شده‌اند و وضعشان خوب است. «ایران» - ماده یوز - هم در وضعیت مناسبی قرار دارد و حاملگی در کار نبوده است و «فیروز» -یوز نر- نیز در سلامت به سر می‌برد، در صورتی که از نظر مالی مساعدت شویم تلاش می‌کنیم فضا را بزرگ‌تر و استانداردتر کنیم، زیرا در حال حاضر مکان نگهداری یوزها کوچک است علاوه بر آن سعی در بازوحشی‌سازی «آذر» و «توران» داریم، البته بستگی به میزان اعتباری دارد که به ما تخصیص می‌یابد، زیرا از ابتدا زیستگاه‌های اصلی را در اولویت قرار داده‌ایم، در تکثیر در اسارت نیازمند مشارکت حامیان محیط زیست است، صندوق ملی محیط زیست و سازمان محیط زیست با تضمینی که برای درست هزینه کردن می‌دهد، مکانی است که می‌تواند حامیانی را به سمت تکثیر موفق یوز در اسارت ببرد و بتوانیم ذخیره مناسبی در شرایط نیمه وحشی داشته باشیم.
جلوگیری از انقراض یوزه‌ای ایرانی با ایمن‌سازی جاده‌های مواصلاتی
غلامرضا ابدالی، مدیرکل دفتر حفاظت و مدیریت حیات وحش کشور در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا، با تاکید بر اینکه امنیت زیستگاه‌ها، افزایش جمعیت طعمه و سهولت دسترسی به آن برای حفاظت یوزپلنگ آسیایی در زیستگاه طبیعی در دستور کار جدی مسئولان حیات وحش کشور قرار دارد، می‌گوید: این اقدامات برای پایداری این‌گونه ارزشمند بسیار حیاتی است، بنابراین بسترهای ایمن و تأمین منابع غذایی و آبی و دسترسی آسوده به طعمه که از نیازهای اساسی یوزپلنگ‌ها در زیستگاه‌های طبیعی محدوده پارک ملی توران، استان‌های سمنان، خراسان شمالی، خراسان رضوی و یزد است، باید تأمین شود.
وی از دیگر اقدامات حفاظتی زیستگاه‌ها به منظور جلوگیری از انقراض یوزپلنگ‌های ایرانی را ایمن‌سازی جاده‌های مواصلاتی نام برد و اظهار می‌کند: در حال حاضر برای حفاظت یوزپلنگ‌ها در زیستگاه‌های طبیعی با همکاری مسئولان ایمنی و جاده‌سازی کشور اقدامات مشترکی از جمله بهینه‌سازی مناسب زیستگاه‌ها، ایمنی کریدورهای رفت و برگشت انسانی و امنیت جاده‌ها اجرایی می‌شود.
بررسی نقاط قوت و ضعف پروژه تکثیر در اسارت
مدیرکل دفتر حفاظت و مدیریت حیات وحش سازمان حفاظت محیط زیست کشور با ارائه گزارشی از آخرین وضعیت «آذر» و «توران» دو توله‌یوز آسیایی، درباره پروژه تکثیر در اسارت می‌افزاید: سعی می‌کنیم نقاط قوت این پروژه را تقویت و نقاط آسیب و ضعف را رفع کنیم.
وی درباره بازنگری در طرح تکثیر یوز در اسارت اضافه می‌کند: تمام تصمیم‌گیری‌هایی که در مورد سایت تکثیر و آینده توران انجام می‌شود با مشورت کمیته‌های تخصصی گرفته می‌شود، این کمیته ترکیبی از دامپزشکان سازمانی و دامپزشکان غیرسازمانی، متخصصان و صاحب‌نظران دانشگاهی است. به‌طور قطع دستورالعمل‌ها را بازنگری خواهیم کرد و نقاط قوت آن را تقویت و نقاط آسیب و ضعف را برطرف می‌کنیم.
ابدالی تاکید می‌کند: زنده‌گیری یوزپلنگ از طبیعت به هیچ‌وجه جزو اولویت‌های سازمان حفاظت محیط زیست نیست، چراکه یکی از اهداف اساسی ما حفظ گونه در زیستگاه اصلی خودش است.
وی می‌افزاید: برخی می‌گویند یوزهایی که زنده هستند را بگیریم و در شرایط اسارت نگهداری کنیم تا عمر بیشتری داشته باشند، باید بگویم به هیچ‌وجه این اقدام با شرایط حاکم بر جمعیت یوزپلنگ‌های کشور در حال حاضر کارشناسی و منطقی نیست.
مدیرکل دفتر حفاظت و مدیریت حیات وحش سازمان حفاظت محیط زیست کشور با تاکید بر اینکه امنیت زیستگاه‌ها، افزایش جمعیت طعمه و سهولت دسترسی به آن برای حفاظت این گونه در زیستگاه طبیعی در دستور کار جدی مسئولان حیات وحش کشور قرار دارد، می‌گوید: این اقدامات برای پایداری این‌گونه ارزشمند بسیار حیاتی است، بنابراین بسترهای ایمن و تأمین منابع غذایی و آبی و دسترسی آسوده به طعمه که از نیازهای اساسی یوزپلنگ‌ها در زیستگاه‌های طبیعی محدوده پارک ملی توران، استان‌های سمنان، خراسان شمالی، خراسان رضوی و یزد است، باید تأمین شود.
وی از دیگر اقدامات حفاظتی زیستگاه‌ها به منظور جلوگیری از انقراض یوزپلنگ‌های ایرانی را ایمن‌سازی جاده‌های مواصلاتی نام برد و خاطرنشان می‌کند: در حال حاضر برای حفاظت یوزپلنگ‌ها در زیستگاه‌های طبیعی با همکاری مسئولان ایمنی و جاده‌سازی کشور اقدامات مشترکی از جمله بهینه‌سازی مناسب زیستگاه‌ها، ایمنی کریدورهای رفت و برگشت انسانی و امنیت جاده‌ها اجرایی می‌شود.
تصویربرداری یوزپلنگ آسیایی در پناهگاه حیات‌وحش عباس‌آباد نائین
حسین اکبری معاون محیط‌زیست طبیعی و تنوع‌زیستی اداره‌کل حفاظت محیط‌زیست استان اصفهان در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا می‌گوید: از گونه‌های شاخص حیات‌وحش کمیاب و در معرض خطر استان اصفهان می‌توان به یوزپلنگ آسیایی که به‌شدت در معرض انقراض بوده، پلنگ ایرانی، گونه‌های گربه شنی، سیاه‌گوش، گربه پالاس، شاهین، بالابان، هوبره و جبیر (غزال مینیاتوری) است.
وی اظهار می‌کند: وجود یوزپلنگ آسیایی درگذشته در پناهگاه حیات‌وحش عباس‌آباد نائین قطعی و تصویربرداری شده است و در مناطق دیگر از حاشیه زیستگاه‌های بیابانی استان اصفهان همچون پناهگاه‌های یخاب، کوه بزرگی و خارو امیدواریم یوزپلنگ ایرانی هنوز وجود داشته باشد؛ چراکه این مناطق جزو زیستگاه‌ها و گستره پراکنش تاریخی این گونه است و به دلیل شرایط زیستگاهی بکر، وجود طعمه، امنیت و وسعت بسیار زیاد احتمال کمی از بقای این‌گونه ارزشمند وجود دارد که نیازمند مطالعات و پایش‌های دقیق از جمله با روش دوربین‌گذاری تله‌ای است.
معاون محیط‌زیست طبیعی و تنوع‌زیستی اداره‌کل حفاظت محیط‌زیست استان اصفهان می‌افزاید: این اداره کل غیر از منطقه عباس‌آباد به‌صورت مستند، نتوانسته ادامه این‌گونه را در دیگر مناطق فوق‌الذکر با تصویر اثبات کند اما ناامید نیستم؛ زیرا یوزپلنگ ایرانی گونه مختص زیستگاه‌های بیابانی دورافتاده است که چنین زیستگاه‌های گسترده در اصفهان وجود دارد و به مطالعات خود ادامه می‌دهیم.
وی خاطر نشان می‌کند: خوشبختانه درنتیجه حفاظت مؤثر و تلاش‌های گسترده و بی‌وقفه حفاظتی و احیای زیستگاه و جمعیت طعمه طی دو دهه گذشته، وجود پلنگ در پناهگاه حیات‌وحش عباس‌آباد از هفت سال پیش قطعی شده است و در این منطقه جمعیت زادآور و پویایی از پلنگ ایرانی وجود دارد و در زمستان سال گذشته در منطقه قمصر و برزک کاشان حضور پلنگ ایرانی اثبات شد.
یوزپلنگ نیازمند زیستگاه‌های بسیار وسیع برای زندگی
تیمور جان‌افشان، فعال محیط‌زیست در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا با بیان اینکه یوزپلنگ به زیستگاه‌های بسیار وسیعی برای زندگی نیاز دارد، می‌گوید: در گذشته در محدوده‌های شمالی پس از حوالی گرمسار، کل مجموعه پارک ملی کویر، دو طرف جاده تا سمنان و از ادامه آن تا میامی همه دشت‌ها و کوهپایه‌ها دست‌خوردگی کمی داشتند و در بیشتر دشت‌ها آهو و در کوهپایه‌ها قوچ و میش زندگی می‌کردند و مانند امروز تعداد رفت‌وآمدها و ساخت‌وسازها در قلمرو یوز زیاد نبود اما امروزه طعمه‌ها از بین رفته‌اند، قلمروی نسبتاً مناسب آنها نیز تنها به مناطق تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست محدود شده است و به علت تعارضات بیش از اندازه مانند جاده‌کشی‌ها حیوان دوام نمی‌آورد.
وی اظهار می‌کند: وقتی توله یوزه‌ای ماده بالغ شوند، پراکنده و از مادر جدا می‌شوند. معمولاً مادر آنها را به زیستگاه دورتری می‌برد و مستقر می‌کند و خود گاهی به زیستگاه اصلی‌اش باز می‌گردد. در واقع پراکنش را برای زندگی توله بالغ در خارج از قلمرو خود انجام می‌دهند. به نظر می‌رسد که توله یوز ماده تلف شده در جاده عباس‌آباد به همراه یوز مادر در فرآیند پراکنش و استقرار در زیستگاه جدید دچار سانحه شده است.
این فعال محیط زیست ادامه می‌دهد: در مرحله پراکنش این اتفاق بسیار رخ می‌دهد چراکه حیوان با رفتن به زیستگاه جدید با مشکلات جدیدی نیز مواجه می‌شود و احتمال دارد در منطقه پراکنش او معدن‌کاری گسترده‌ای انجام شود، سگ‌های گله زیاد باشند و یا طعمه کافی وجود نداشته باشد و یا فردی باعث آسیب به آنها شود اما در نهایت بیشترین تعارضی که دیده می‌شود، تلفات جاده‌ای است. براساس بررسی‌های انجام شده در سایت توران درباره پراکنش یوزها، بارها دیده شده پس از بالغ شدن توله‌ها و پراکنش آنها دیگر توله‌های بالغ دیده نشده‌اند چراکه یا در نقاطی مستقر شده‌اند که دسترسی نداریم یا در روند پراکنش و استقرار در زیستگاه جدید تلف شده‌اند.
استفاده از ردیاب ماهواره‌ای، لازمه بقای گونه‌های در معرض انقراض کشور
وی با اشاره به اینکه در دنیا برای گونه در معرض خطر انقراض از قلاده و دستگاه ردیاب استفاده می‌کنند، می‌افزاید: با ردیابی حیوان اطلاعات بسیار دقیق و کاملی از کریدورها، مسیرهای حرکت، مهاجرت و رفت‌وآمد او به دست می‌آورند این در حالی است که در ایران تنها زمان تلف شدن حیوان در جاده مطلع می‌شویم که در حال عبور از این مسیر بوده و سایر نظرات همه حدس و گمان‌هایی است که تناقضات بسیاری دارد و تصمیم‌گیری بر اساس این تناقضات بسیار کار دشواری است.
جان‌افشان می‌گوید: با توجه به وسعت، گستردگی و تعدد جاده‌ها کنترل تمام آنها بسیار سخت است و خواه‌ناخواه تلفات جاده‌ای را خواهیم داشت اما باید دید چطور می‌توانیم در مناطقی که ارزش حفاظتی بالایی دارند و زیستگاه گونه‌های خاص هستند، تلفات را کاهش دهیم چراکه به‌طور قطع نمی‌توانیم تلفات را به صفر برسانیم.
وی اظهار می‌کند: نورپردازی جاده کم‌هزینه‌ترین راهکارها است چراکه فنس‌کشی بسیار هزینه‌بر است، ضمن اینکه باید شرایط مناسبی برای عبور یوز فراهم شود. در غیر این صورت یوز مسیر خود را تغییر می‌دهد و با عبور از نقطه‌ای دیگر مشکلات دیگری نیز برایش به وجود می‌آید. کنترل سرعت خودروها و عدم تجاوز از سرعت مجاز موضوعی فرهنگی است. راننده باید به هشدارها و تابلوهایی که نشان‌دهنده حضور گونه در معرض خطر انقراض در محدوده است، توجه کند.
جاده‌کشی نادرست بلای جان حیات‌وحش
این فعال محیط زیست می‌افزاید: در زمان احداث جاده‌ها باید تمهیداتی در قالب زیرگذر، روگذر و سایر تمهیداتی که می‌تواند تلفات جاده‌ای را کم کند، اندیشیده شود چراکه متأسفانه این جاده‌ها در زمان احداث بدون در نظر گرفتن این موارد احداث شده‌اند. پروتکل‌هایی از جانب سازمان حفاظت محیط زیست برای وزارت راه و شهرسازی نوشته شده است اما متأسفانه چون الزام قانونی یا ضمانت اجرایی برای اجرای این پروتکل‌ها وجود ندارد، جاده‌هایی که ساخته می‌شوند معمولاً این نکات در آنها رعایت نمی‌شود که این باعث تلفات بسیار حیات وحش می‌شود.
وی اضافه می‌کند: تنها بحث تلفات یوز مطرح نیست بلکه هر ساله در جاده‌های کشور تعداد زیادی از حیات وحش و گونه‌های مختلف خزندگان و حتی از کوچک‌ترین پستانداران مانند خارپشت‌ها تا بزرگترین گونه‌ها مانند خرس و پلنگ تلفات می‌دهیم و بخش قابل توجهی از ذخایر ژنی ما در جاده‌ها از بین می‌روند.
جان‌افشان تصریح می‌کند: پیش‌نویس قانون حفاظت و بهره‌برداری حیات وحش به مجلس از ابتدای فعالیت دولت سیزدهم ارائه شده است. در این پیش‌نویس ضوابط و قوانینی الزام‌آور مطرح شده است که مسئولیت و ضمانت اجرا داشته باشد. اگر این قانون بدون تغییرات تصویب شود، در آینده می‌تواند زیرساخت قانونی مناسبی را ایجاد کند اما در حال حاضر بیشتر مکاتبات و مطالبات محیط زیست از وزارت راه و شهرسازی به علت نبود ضمانت اجرایی و یا وجود قانونی الزام آور مورد توجه قرار نمی‌گیرد.
وی خاطر نشان می‌کند: زمانی می‌توانیم در حوزه مسائل محیط زیست موفق شویم و این مسائل را درست مدیریت کنیم که تمام کارشناسان و مدیران دستگاه‌ها و رشته‌های مختلف نگاه محیط زیستی داشته باشند؛ به عبارتی کارشناس راهسازی، عمران، معدن و … در کنار تخصص خود هنگام کار در طبیعت به این موضوع که طبیعت خانه موجودات زنده و حیات وحش است که او آن را تخریب می‌کند، توجه کند.
بر این اساس؛ مدت‌هاست ماجرای یوزپلنگ برای مردم ایران جذاب شده است. از همان زمانی که در جام‌جهانی ٢٠١٨ عکس یوزپلنگ ایرانی روی لباس فوتبالیست‌ها نقش بست، بحث یوزپلنگ برای مردم جذاب شد. در حالی اسم یوزپلنگ آسیایی سر زبان‌ها افتاد که خیلی‌ها حتی نمی‌دانستند که فلسفه این کار چیست و حتی نمی‌دانستند که کمتر از چند فرد یوزپلنگ در کشور ما وجود دارد و همه برنامه‌ها و صحبت‌ها برای این است که از این گونه نادر نگهداری شود.
یوزپلنگ گربه‌سانی ارزشمند اما در خطر انقراض است، امروزه یوزپلنگ آسیایی تنها در ایران زیست می‌کند از این رو به آن یوزپلنگ ایرانی گفته می‌شود، شرایط خوبی ندارد و خطر انقراض آنها را تهدید می‌کند، به اعتقاد کارشناسان باید دست جنباند و شیب انقراض را کم کرد در غیر این صورت این حیوان زیبا را برای همیشه از دست خواهیم داد. نکته این است که همین تعداد یوز را باید حفظ کنیم، زیرا در دنیا دو نوع یوزپلنگ وجود دارد که یک نوع آن آفریقایی و یک نوع دیگر آسیایی است. نوع آسیایی تنها در ایران وجود دارد و در صورتی که فکری اساسی برای آن نشود، نمی‌توان امید به حفظ این‌گونه داشت.
نظر شما