به گزارش خبرنگار ایمنا، از آغاز جنگ جهانی دوم و طی جنگ سرد بعد از آن، شوروی و آمریکا در رقابتی تنگاتنگ در پی پیشرفت هرچه بیشتر پروژه‌های فضایی بودند که در این راستا شوروی توانست یوری گاگارین را به عنوان نخستین انسان به فضا اعزام کند؛ این آغاز حرکت دنیا در ساخت فناوی‌های فضایی بود. در ادامه و در پی پیشرفتهای فضایی این دو کشور نقاط مختلف دنیا به تکاپو درآمدند و کشورهایی مانند ژاپن، چین اتحادیه اروپا، هند و در حال حاضر ایران یکی پس از دیگری نام خود را در فهرست برترین‌های این زمینه به ثبت رساندند.
امروزه ایران از بین ۲۰۶ کشور دنیا، جزو ۱۴ کشور برتر دارای فناوری فضایی است که توانسته است انواع ماهواره‌های مخابراتی، سنجشی، و دفاعی را با تکیه بر توان داخلی به فضا پرتاب کند. این امر موجب شده است در بین کشورهای اسلامی، ایران به عنوان تنها کشور دارای فناوری فضایی شناخته شود. یکی از پیچیده‌ترین فناوی‌های فضایی کپسول‌های زیستی است که بین ۶۰ کشور آسیایی تنها چین، ژاپن، هند و ایران توانایی طراحی و ساخت آن را دارند.
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای (مدظله‌العالی) بیست‌وهشتم مهرماه ۱۳۹۵ در دیدار نخبگان علمی جوان با رهبر انقلاب (مدظله‌العالی) گزارش‌های موجود درباره‌ی کُند شدن یا توقف طرح‌های کلان تحقیقاتی در عرصه‌های مهمی همچون هوافضا، ماهواره، هسته‌ای و برخی زمینه‌های دیگر را مایه نگرانی خواندند و تأکید کردند: «مسئولان توجه کامل کنند که این‌گونه طرح‌های مهم مطلقاً نباید کُند، نیمه‌تعطیل یا متوقف شود، زیرا با ایجاد خسارت علمی، دانشمندان جوان را مأیوس می‌کند و این خطر بسیار بزرگی است.»
چندی پیش حسین دلیریان، سخنگوی سازمان فضایی ایران در صفحه شخصی خود در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «قرارداد ساخت جدیدترین نسل از کپسول‌های زیستی ایران بین سازمان فضایی ایران و پژوهشگاه هوافضا امضا شد. این کپسول ویژگی‌های پیشرفته‌تر و بهتری به نسبت کپسول‌های قبلی خواهد داشت که یکی از مهم‌ترین این ویژگی‌ها، قابلیت هدایت و کنترل کپسول است.»
محسن منتظری، عضو هیئت مدیره رصدخانه لارستان و دبیر مؤسسه بیکران هستی در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا، از توانایی ایران در زمینه کپسول‌های زیستی و نقش شرکت‌های دانش‌بنیان در افزایش آن گفته است که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید:
ایمنا: کپسول زیستی چیست و چه ویژگی‌هایی دارد؟
منتظری: کپسول زیستی ابزاری جهت حمل موجودات زنده به فضا است. پارامترهای زیستی همچون فشار، دما و میزان اکسیژن در این کپسول‌ها از مهم‌ترین عواملی است که باید به صورت مداوم کنترل شود و در بهترین وضعیت خود جهت زیست موجود قرار داشته باشد.
طراحی کپسول‌های زیستی با دقت و ظرافتی خاص همچنین با به‌کارگیری بالاترین علوم دانشگاهی صورت می‌گیرد، چراکه شبیه‌سازی فشار هوا، تغذیه و استراحت مناسب، کنترل فعالیت‌های گوارشی و عوارض ناشی از شرایط جوی مانند پوکی استخوان علاوه‌بر پارامترهای زیستی از دیگر مسائل حائز اهمیت در زمینه ساخت کپسول‌های زیستی است. هریک از این موارد نیازمند فرمولاسیونی ویژه در روند طراحی و ساخت است. به علاوه کپسول‌های زیستی باید توانایی بازگشت مجدد به زمین را نیز داشته باشند که این مسئله به فناوری بالایی نیاز دارد.
لازم به ذکر است تکنولوژی استفاده شده در ساخت کپسول‌های زیستی مبنایی جهت استفاده در سایر صنایع از جمله صنایع دفاعی و هوایی کشور است، به علاوه هوش‌مصنوعی به‌کار رفته در این کپسول‌ها در بخش‌های دیگری همچون صنایع آب، برق و نفت بسیار کارآمد بوده است و کاربرد چندگانه دارد.
فناوری به‌کار رفته در کپسول‌های فضایی قابل قیاس با ماهواره‌های معمولی نیست. کپسول‌های زیستی به‌طور معمول به شکل مخروطی ساخته می‌شوند و دارای چهار بخش اصلی کلاهک، مخزن سوخت، محل استقرار سرنشین و در نهایت پردازش‌گرها هستند.
ایمنا: ایران در زمینه ساخت کپسول‌های زیستی چه دستاوردهایی داشته است؟
منتظری: فعالیت ایران در زمینه ساخت کپسول‌های زیستی با اختصاص بودجه به پژوهشگاه هوافضا در دهه ۸۰ آغاز شد. این پژوهشگاه که زیرمجموعه وزارت علوم و تحقیقات فناوری است با همکاری سازمان فضایی ایران در سال ۱۳۸۸ موفق به طراحی و ساخت یک کپسول زیستی شد.
کپسول‌های زیستی پس از ساخت وارد مرحله تست می‌شوند که این کار با پرتاب موجودات ساده‌ای مانند انواع کرم‌ها، حشرات، همچنین جاندارانی مانند موش، لاک‌پشت و میمون که دارای ژن‌های مشترک با انسان هستند، انجام می‌شود که در این راستا کپسول زیستی ایران برای نخستین‌بار در سال ۱۳۸۸ با پرتاب جاندارانی به فضا تست شد، پس از آن در سال‌های ۱۳۸۹ و ۱۳۹۱ نخستین میمون‌های ایرانی با این کپسول به فضا اعزام و سپس به زمین بازگشتند.
موفقیت‌های ایران در زمینه کپسول‌های زیستی یکی پس از دیگری ظهور می‌کردند که کاهش شدید بودجه به‌صورت ناگهانی موجب توقف تمام فعالیت‌ها شد و دوران ۸ ساله اعتدال فضایی ایران آغاز شد. بعد از آن در سال ۱۳۹۹ باهم پروژه‌ای به پژوهشگاه هوافضا جهت ساخت کپسول فضایی واگذار شد. بودجه این پروژه شامل ۱۰ میلیارد دلار جهت تأمین تجهیزات و زیرساخت‌های مناسب و چهار میلیارد دلار جهت ساخت کپسول فضایی بود.
«کاوشگر ۹» به عنوان نخستین کپسول زیستی ایرانی با قابلیت حمل انسان نیز امسال توسط پژوهشگران توانمند داخلی طراحی و ساخته شد. این کپسول قابلیت پرتاب فضانورد به فضا و ایجاد شرایط مناسب جهت زندگی در آن برای مدتی را دارد. بعد از آن نیز همراه با سرنشین خود به زمین باز خواهد گشت.
ایمنا: شرکت‌های دانش بنیان چه نقشی در توسعه فناوری‌های فضایی ایران دارند؟
منتظری: صنایع دفاعی و فضایی از جمله سامانه‌های یکپارچه پدافندی، هوافضا، مخابرات، ماهواره‌ها، کپسول‌های زیستی. و برج‌های مراقبت بخشی از صنایع مرتبط با فناوری هایتک هستند که در فرآیند ساخت از تکنیک‌ها و فناوری‌های مشترکی برخوردارند. یکی از این فناوری‌ها که گسترده کاربردهای آن نیز هر روز بیشتر می‌شود هوش‌مصنوعی است.
به عنوان مثال برای کنترل فناوری‌های فضایی از روی زمین نمی‌توانیم یک اپراتور تمام‌وقت داشته باشیم و برای تک‌تک حرکات تصمیم‌گیری کنیم هوش مصنوعی در اینجا به کمک انسان می‌آید.
فرآیند ارتباط با جسمی که از زمین فاصله گرفته
جسمی که از زمین فاصله می‌گیرد، می‌تواند یک ماهواره یا کپسول‌زیستی باشد یا حتی یک موشک بین‌قاره‌ای، اما در هر صورت برای تعیین اهداف همه این اجسام نیازمند تبادل سیگنال بین جسم و زمین هستیم که این تبادل سیگنال خود به فناوری‌های متعدد و پیشرفتهای نیاز دارد. قرارگیری این فناوری‌ها در کنار یکدیگر و ساخت محصولی جدید توسط شرکت‌های دانش‌بنیان یک ارزش افزوده در راستای پیشرفت کشور خواهد بود.
در صورتی که شرکت‌های دانش‌بنیان بتوانند با بومی‌سازی نیازهای کشور از واردات قطعات خارجی جلوگیری کنند سرعت، دقت و ایمنی فناوری‌های فضایی همچون کپسول‌های زیستی کشور به مراتب افزایش خواهد یافت.
شرکت‌های دانش‌بنیان ایرانی، امروزه در تمامی زمینه‌ها ورود کرده‌اند. از پژوهشگاه‌های صنعت نفت تا پژوهشگاه هوافضا با همکاری بنیاد علمی نخبگان و مرکز رشد و شکوفایی کشور که زیر نظر معاون علمی فناوری ریاست جمهوری است دارای نقشی اساسی در توسعه صنایع به خصوص صنایع فضایی هستند.
به گزارش ایمنا، چندی پیش حسن سالاریه، رئیس سازمان فضایی ایران با اعلام این خبر که شاهد نخستین پرتاب کپسول زیستی در سال ۱۴۰۲ خواهیم بود، گفت: آخرین پرتاب کپسول زیستی در اوایل دهه ۹۰ صورت گرفت و پس از آن به دلیل مسائل فنی و مالی متوقف شد، خوشبختانه امسال با پیگیری‌های صورت گرفته در حوزه زیست فضا مسیر ادامه دارد و در قراردادی که در شش ماهه نخست سال جاری امضا شده است، توسعه کپسول زیستی در دستور کار قرار گرفت، این کپسول قابلیت هدایت و کنترل دارد، همچنین قابلیت‌های بیشتری برای موجود زنده‌ای که درون کپسول قرار می‌گیرد ایجاد خواهد شد.
وی افزود: در توسعه این کپسول‌های زیستی به دنبال شرایطی هستیم که بتواند انسان را به فضا ببرد البته باید همه جوانب از حفظ جان محموله زیستی در برابر تشعشعات تا امکان اسکان انسان در آن مورد بررسی قرار گیرد.
سالاریه با بیان اینکه شش‌ماهه دوم سال ۱۴۰۲، در حوزه فضایی پررونق خواهد بود، تاکید کرد: با توجه به تحقیق و توسعه‌ای که در دو سال گذشته صورت گرفته است در ماه‌های پیش رو و تا پایان سال پرتاب‌های آزمایشی مداری و زیرمداری متعدد خواهیم داشت.
جمهوری اسلامی ایران نزدیک به سه دهه است که فعالیت فضایی خود را آغاز کرده و این فعالیت‌ها، روزهای متنوع و پر افت‌وخیز زیادی را به خود دیده است، اما با این حال، همه در ایران حول یک محور اتفاق نظر دارند و آن این است که ایران نباید در صنعت فضایی از رقبای خود عقب بیفتد.
صنعت فضایی کشورمان در واقع یک صنعت نوپا است که نسبت به بسیاری از صنایع دیگر همچون نفت، گاز، برق، و آب عمر بسیار کمی دارد، اما باید توجه داشته باشیم که صنعت فضایی ایران با همین عمر کوتاهش، توانسته است قله‌های زیادی را در عرصه‌های دانش و فناوری فتح کند.
نظر شما