به گزارش خبرنگار ایمنا، د روزهای گذشته خبر ثبت جهانی ۵۴ کاروانسرای ایران در چهل‌و پنجمین کمیته میراث جهانی یونسکو منتشر شد؛ کاروانسراهای تاریخی یکی از شناسنامه‌های اصیل ایران زمین هستند که بر اساس اسناد موجود، سابقه آن به دوره هخامنشیان می‌رسد؛ در همین راستا هرودت مورخ یونانی از ۱۱۰ بنای شبیه کاروانسرا (چاپارخانه) نام می‌برد که با فاصله حدود ۲۵۰۰ متر، بین پایتخت هخامنشی و سارد بنا شده بودند و کاروانیان این فاصله را سه‌ماهه طی می‌کردند.
دوره صفویه و سلجوقیان نیز از روزگاران طلایی کاروانسراهای ایران محسوب می‌شدند و برخی از مردم تعداد آن‌ها را ۹۹۹ باب دانسته‌اند، به طوری که در مسیر زیارتی تهران به مشهد، بنا به گزارش صنیع‌الدوله (نویسنده کتاب مطلع الشمس) در سه کاروانسرای تودرتوی میاندشت (شاهرود میامی) بیست هزار زوار می‌توانستند منزل کنند؛ شناخت تاریخ کاروانسرا از این نظر دارای اهمیت است که با آگاهی از آن می‌توان به کارکرد و معماری کاروانسرا در دوره‌های مختلف و تحول آن در دوره اسلامی به‌ویژه در زمان صفویان پی برد.
برخی پژوهشگران با نگاهی تاریخی کاروانسراهای باقی‌مانده از دوران هخامنشیان تا دوران صفوی را بررسی کرده‌اند و از طرفی «شاردن» در خصوص اهمیت کاروانسراها می‌نویسد: هیچ چیز نمی‌تواند با کاروانسراهای ایران که توسط شاهان صفوی برای آسایش کاروانیان و جهانگردان ساخته شده است، قابل مقایسه باشد. همچنین به عقیده «پوپ»، بنیاد کاروانسراها در ایران پیروزی بزرگی برای معماری ایران است و در هیچ جای دنیا کاربرد و ویژگی‌های خاص معماری آن را نمی‌توان دید و این موارد و نظایری از این دست بر جایگاه رفیع فرهنگی ایران صحه می‌گذارد.
به‌طور کلی همواره در طول تاریخ کاروانسراها نقش مهمی در سیر زندگی ایرانیان و روابط و تعامل اجتماعات گوناگون فرهنگی، اقتصادی، سیاسی، آئینی، اعتقادی و… داشته‌اند و به نوعی می‌توان این بناهای مهم را یکی از عوامل تأثیرگذار در روابط میان کشورهای مختلف دانست؛ کاروانسراها در ایران بناهایی هم‌پیوند با سیروسفر و تجارت است و نگاه به آن‌ها و کارکرد و ویژگی‌هایشان شناخت بیشتری نسبت به فرهنگ ایرانی به دست می‌دهد.
در همین راستا رحیم یعقوب‌زاده، پژوهشگر حوزه گردشگری و مدرس دانشگاه علم و فرهنگ با اشاره به اهمیت کاروانسراها در تاریخ کشورمان اظهار می‌کند: ایران از جمله کشورهایی است که در گذشته گردشگرانی داشته که با انگیزه‌هایی از جمله مذهبی، تجاری و… به این کشور سفر می‌کردند زیرا از نظر داشتن جاده ابریشم دارای اهمیت بوده و در بر همین اساس نیز در برهه‌های مختلف اقدام به ساخت کاروانسراها انجام شد.
دوران سلجوقیان، بیشترین تعداد کاروانسرا ساخته شد
وی در خصوص تاریخچه ساخت کاروانسراها در ایران ادامه می‌دهد: ساخت کاروانسراها از دوران هخامنشیان آغاز شد و در ادامه در زمان ساسانیان ادامه پیدا کرد، پس از اسلام نیز بیشترین تعداد کاروانسرا در دوره سلجوقیان ساخته شد اما با توجه به اینکه کاروانسراهای بیشتری از دوران صفویه باقی مانده تصور عده‌ای این است که بیشترین تعداد کاروانسرا مربوط به این دوره است.
پژوهشگر حوزه گردشگری و مدرس دانشگاه علم و فرهنگ با یادآوری اینکه کاروانسراهای موجود در کشورمان منحصر به فرد و دارای معماری خاص خود بوده‌اند و همین امر یکی از عوامل ثبت یک اثر در فهرست جهانی یونسکو است، اهمیت دیگر کاروانسراها نیز قدمت تاریخی آن‌ها است،، خاطرنشان می‌کند: در کشور ما صدها بنا و محوطه تاریخی وجود دارد که امکان ثبت در فهرست جهانی یونسکو را دارند و اینکه تا پیش از این ۲۶ بنا و محوطه تاریخی ثبت شده است به این معنا نیست که بضاعت‌مان در همین است بلکه این عدد مرتبط با پیگیری کشورها و نفوذ آن‌ها در مجامع جهانی باز می‌گردد.
وی ادامه می‌دهد: در آخرین اجلاس یونسکو ۵۴ کاروانسرای ایرانی از ۲۴ استان به‌صورت یک مجموعه در فهرست جهانی یونسکو ثبت شد که این امر باعث خوشحالی است اما نکته‌ای که مطرح است این است که این امکان وجود داشت که پرونده برخی از کاروانسراها به‌صورت جداگانه ثبت شود.
ثبت جهانی ابنیه تاریخی چه مزیت‌هایی دارد؟
یعقوب‌زاده با اشاره به مزیت‌های ثبت جهانی آثار تاریخی می‌گوید: ثبت چنین بناهایی باعث می‌شود که بیشتر تحت مراقبت و حفاظت قرار بگیرند و از سمتی باعث بیشتر شناخته شدن آن‌ها در سطح جهانی می‌شود که در نهایت بر جذب گردشگران بین‌المللی تأثیرگذار است و حتی می‌توان حمایت‌های مالی بین‌المللی را از یونسکو جذب کرد.
وی همچنین در خصوص ملاک‌های ثبت جهانی آثار توضیح می‌دهد: شرایط فراوانی از جمله منحصر به فرد بودن در معماری، اشاره به بنا در ادبیات و هنر، تأثیرگذار بودن در حوزه فرهنگی و اجتماعی مردم منطقه از جمله عواملی است که در به ثبت رسیدن یک اثر تأثیرگذار است و به‌طور کلی روند به این صورت است که باید دفاع مطلوبی از پرونده‌ها انجام شود تا پس از رأی‌گیری آثار انتخاب شود و در این راستا برخی اوقات به‌دلیل عدم دفاع مطلوب پرونده ثبت نشده است.
پژوهشگر حوزه گردشگری و مدرس دانشگاه علم و فرهنگ در خصوص دلیل ثبت جهانی کاروانسراها نسبت به دیگر ابنیه خاطرنشان می‌کند: انتخاب بناها به متولیان کشور در حوزه مربوطه باز می‌گردد یعنی اگر پرونده‌ها را کامل و قابل دفاع کنند، تعداد بناهای ثبت جهانی بیش از پیش خواهد بود.
نقش رسانه‌ها چیست؟
وی اضافه می‌کند: یعنی پیش از این شاید جدیت لازم وجود نداشته و از طرفی کاروانسراها با وجود تعدد، مغفول واقع شدند اما اگر عزم جدی‌تری وجود داشته باشد هم‌زمان می‌توان بیش از ۱۰ پرونده را تکمیل کرد هرچند این امر نیازمند رایزنی‌هایی است.
یعقوب‌زاده در پایان خاطرنشان می‌کند: ظرفیت‌های میراث ملموس و غیرملموس ایران بیش از آن است که در مجامع بین‌المللی به ثبت رسیده و در این زمینه رسانه‌ها با مسئله‌یابی امکان تأثیرگذاری ویژه‌ای دارند و امید است این روند تسریع شود.
به گزارش ایمنا، کاروانسراهای ایران، علاوه بر ارزش زیبایی‌شناسی، هنری و تاریخی، از دیدگاه مسائل اجتماعی نیز حائز اهمیت فراوان است، چرا که در طی ۲۵ قرن سپری شده، کاروانسراهای درون‌شهری و برون‌شهری که استراحت‌گاه کاروان‌ها و کاروانیان اقصی نقاط آن روزگار به شمار می‌آیند، محل تعامل اندیشه‌ها و تبادل و تقابل آداب و رسوم اقوام و ملل مختلف بوده و این تشریک مساعی تأثیر بالایی در ارتقای سازوکار اجتماعی جامعه ایفا می‌کند.
ثبت جهانی پرونده «۵۴ کاروانسراهای ایران» در چهل و پنجمین نشست کمیته میراث جهانی یونسکو در شهر ریاض کشور عربستان، که نقش به سزایی در انتقال ارزش‌های فرهنگی به جامعه جهانی خواهد داشت، گامی برای محافظت مطلوب‌تر از این آثار فاخر است و همچنین بر جایگاه و نقش بی‌بدیل این سرزمین در غنابخشی و ساخت فرهنگی جامعه جهانی به واسطه ارزش‌های ایرانی اهتمام می‌ورزد و امید است در ادامه این مسیر نیز متولیان امر با اهتمام مورد نظر بسترهای معرفی بیشتر آثار این مرز و بوم به جهانیان را ایجاد کنند.
نظر شما