فرصت ثبت جهانی ماسوله چگونه از دست رفت؟

به گزارش ایمنا و به نقل از صدای میراث: شانس ثبت جهانی ماسوله از دست رفت و ایکوموس جهانی پیشنهاد رد ثبت جهانی ماسوله را به دبیرخانه ثبت جهانی یونسکو و کشورهای عضو از جمله ایران ارسال کرد، اما فرصت ثبت جهانی ماسوله در اجلاس چند هفته آینده یونسکو در عربستان چگونه از دست رفت؟

شورای جهانی بافت‌ها و بناهای تاریخی (ایکوموس) بازوی مشورتی یونسکو در پرونده‌های ثبت جهانی میراث فرهنگی و طبیعی جهان، با ارسال گزارشی به کارشناسان یونسکو، دبیرخانه ثبت جهانی یونسکو، کشورهای عضو و وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی ایران، مخالفت قطعی خود با ثبت جهانی پرونده «منظر فرهنگی ماسوله» را به دلیل ایرادات زیاد در نوشتن پرونده و مغایرت پرونده با شاخص‌های ثبت جهانی یونسکو اعلام کرد.

به گزارش صدای میراث، ایکوموس جهانی، در گزارش خود تاکید کرده است که ماسوله ظرفیت ثبت جهانی دارد، اما پرونده تدوین شده‌ای که سال ۲۰۲۱ تحویل یونسکو شد، حاوی ایرادات اساسی است و به همین دلیل ایکوموس درخواست رد پرونده ثبت جهانی ماسوله را دارد.

پرونده ثبت جهانی ماسوله سال ۲۰۰۷ در فهرست موقت یونسکو ثبت شد و تا همین امروز تلاش‌ها و هزینه زیادی برای رفع نواقص و تدوین پرونده نهایی و ارسال آن به یونسکو با همکاری مردم و مسئولین محلی و وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی انجام شد، اما در نهایت این پرونده قربانی لجاجت شد و در نهایت با تدوین پراشتباه و غلط پرونده، شانس ایران برای ثبت جهانی ماسوله در اجلاس این ماه یونسکو که قرار است در شهر ریاض عربستان برگزار شود، سوخت.

پرونده ثبت جهانی ماسوله چگونه سوخت؟

سال ۲۰۲۲ ارزیاب یونسکو برای بررسی و ارزیابی پرونده ثبت جهانی ماسوله به ایران سفر کرد و سال ۲۰۲۳ تا چند هفته دیگر قرار بر به رأی گذاشتن این پرونده برای ثبت جهانی در یونسکو بود، اما حالا گزارش ایکوموس جهانی مشخص کرده است که پرونده ثبت جهانی ماسوله پس از این همه سال تلاش و هزینه بر باد رفته است و امکان طرح در اجلاس میراث جهانی یونسکو را ندارد.

اما ماجرای تدوین پراشتباه پرونده ثبت جهانی ماسوله به زمانی بازمی‌گردد که مدیرکل وقت دفتر ثبت آثار تاریخی در وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی دفتر ثبت جهانی آثار ایران در یونسکو را منحل اعلام کرد و خود تدوین پرونده ثبت جهانی ماسوله را برعهده گرفت، مصطفی پورعلی که زمانی رئیس پایگاه میراث فرهنگی ماسوله بود، پس از برعهده گرفتن مدیریت دفتر ثبت آثار تاریخی، در گام نخست، دفتر ثبت جهانی آثار تاریخی ایران را که کارشناسان آن تجربه بسیاری در تدوین پرونده‌های موفق ثبت جهانی داشتند، منحل کرد و چون مدتی مدیریت پایگاه میراث‌فرهنگی ماسوله را در اختیار داشت، تصمیم به تدوین صفر تا صد پرونده ثبت جهانی ماسوله گرفت و همین اشتباه مدیریتی منجر شد که پرونده ثبت جهانی ماسوله با ایرادات اساسی و مملو از اشتباه تدوین و به یونسکو ارسال شود.

تاکید ایکوموس بر رد پرونده ثبت جهانی ماسوله

حالا ایکوموس جهانی اعلام کرده است که پرونده ثبت جهانی منظر فرهنگی ماسوله نه تنها قابلیت رفع ایراد (ریفر) با قابلیت بررسی بدون نوبت ندارد که حتی قابلیت رفع نواقص (دیفر) و تکمیل شدن هم برای ارائه در اجلاس بعدی یونسکو را هم ندارد و نظر ایکوموس آن است که پرونده ثبت جهانی ماسوله باید از نو تدوین و نوشته و به یونسکو ارسال شود.

این اعلام به معنای آن است که سال‌ها تلاش برای ثبت جهانی ماسوله با منحل کردن دفتر ثبت آثار تاریخی و تلاش فردی برای تدوین پرونده ثبت جهانی اثری مهم که به اذعان یونسکو همچنان قابلیت ثبت جهانی دارد، آن هم با اصرار بر بی‌نیاز بودن از گرفتن نظر مشورتی از کارشناسان سابق دفتر ثبت جهانی که پیشتر زیرمجموعه دفتر ثبت آثار تاریخی بود، از بین رفته است و حالا باید پرونده‌ای دیگر نوشته شود و مسیر ثبت جهانی ماسوله از نو طی شود.

پیگیری‌های صدای میراث مشخص کرده است که شانس ایران برای گرفتن نظر مثبت نمایندگان کشورهای عضو در یونسکو برای کنار گذاشتن گزارش ایکوموس جهانی که مرجع مؤثر ثبت جهانی آثار تاریخی کشورهای جهان است، به شدت پایین است.

بررسی جزئیات گزارش ایکوموس جهانی برای رد پرونده ثبت جهانی ماسوله که قرار است تا چند هفته دیگر در اجلاس کمیته میراث جهانی یونسکو در عربستان بررسی شود، بیانگر آن است که دردسر بزرگی برای وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی ایجاد شده و شانس جهانی شدن یک اثر مهم تاریخی و طبیعی کشور از دست رفته است.

منظر فرهنگی ماسوله و کاروانسراهای ایرانی قرار است در اجلاس شهریورماه جاری یونسکو در عربستان به رأی گذاشته شوند، اما از همین حالا ایکوموس جهانی با ارسال گزارش نهایی خود به کارشناسان یونسکو، کشورهای عضو از جمله ایران اعلام کرده است که ماسوله با وجود آنکه همچنان قابلیت ثبت جهانی دارد، به دلیل ایرادات بسیار موجود در پرونده تدوین شده امکان ثبت در فهرست میراث جهانی یونسکو را ندارد، اما امیدها برای ثبت جهانی کاروانسراهای ایرانی که پرونده آن پیش از انحلال دفتر میراث جهانی تدوین و به یونسکو ارسال شده بود وجود دارد.

ایرادات جدی ایکوموس به پرونده ثبت جهانی ماسوله

بررسی صدای میراث از گزارش ایکوموس جهانی مشخص کرد که مهم‌ترین ایراد گرفته شده در پرونده ثبت جهانی ماسوله به ملاک‌هایی است که برای ثبت جهانی یک اثر در پرونده آثار ارائه شده به یونسکو درج شده است، ایکوموس جهانی به عنوان بازوی اصلی مشورتی یونسکو که گزارش‌هایش تعیین کننده ثبت یا رد یک اثر در فرایند ثبت جهانی است و تأثیر بسیاری بر آرای کشورهای عضو دارد، معتقد است که ملاک‌های درج شده در پرونده ثبت جهانی ماسوله با واقعیات این سایت تاریخی و طبیعی کشور مطابقت ندارد.

افتضاح پیش آمده در تدوین پرونده ثبت جهانی ماسوله همچنین موجب شده است که ایکوموس جهانی خود اقدام به ارائه پیشنهاداتی برای تدوین پرونده مجدد ثبت جهانی ماسوله مطرح کند، به عبارتی، ایکوموس نحوه تدوین و نوشتن پرونده ثبت جهانی یک اثر را دوباره برای ایران تشریح کرده است، این درحالی است که ایران تا پیش از منحل شدن دفتر ثبت جهانی، در تدوین پرونده‌های ثبت جهانی چنان قدرتمند عمل کرده بود که کشورهای عضو یونسکو از دفتر ثبت جهانی ایران برای تدوین پرونده‌های ثبت جهانی آثار خود یاری می‌خواستند، اما حالا ایکوموس جهانی اقدام به آموختن تدوین پرونده ثبت جهانی ماسوله به ایران کرده است.

ایکوموس جهانی همچنین ایرادات بسیاری به برنامه مدیریتی نوشته شده در پرونده ثبت جهانی ماسوله گرفته و اعلام کرده است که برنامه مدیریتی تدوین شده هیچ انطباقی با واقعیات پایگاه میراث فرهنگی ماسوله ندارد و معنای این جمله آن است که دفتر ثبت آثار تاریخی هنگام نوشتن پرونده توجهی به واقعیات موجود در پایگاه نداشته و بدون توجه به شاخص‌های جهانی، برنامه‌ای براساس ذهنیت خود تدوین کرده است، بنابراین ایکوموس نیز برنامه مدیریتی نوشته شده در پرونده ثبت جهانی ماسوله را در گزارش نهایی خود ناکارآمد تشخیص داده است.

پرونده‌ای که باید از نو نوشته شود

بررسی صدای میراث از گزارش ارسال شده ایکوموس جهانی در رد ثبت جهانی ماسوله مشخص کرد که ایکوموس جهانی اعلام کرده است، ثبت جهانی ماسوله با ملاک‌های ارائه شده در پرونده ثبت جهانی این اثر امکان‌پذیر نیست و باید پرونده‌ای جدید برای ثبت جهانی اسوله نوشته شود.

ایکوموس جهانی متن پرونده و مدارک ارائه شده در آن را به کارشناسان متعدد خود ارسال کرده بود و با اعزام ارزیاب به ایران ارزیابی پرونده را انجام داده بود و نظر سازمان جهانی حفاظت از طبیعت (IUCN) را نیز گرفته بود و در نهایت پرونده ثبت جهانی ماسوله را با توجه به کارشناسی‌های صورت گرفته و دریافت نظر اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت مردود دانسته است.

پرونده ثبت جهانی ماسوله هفت فصل دارد که در دو فصل نخست، تاریخچه ماسوله و توصیف آن معرفی شده است. در فصل سوم ادعای تدوین کننده پرونده بر مبنای ملاک‌های ثبت جهانی اثر تشریح شده و در فصل چهارم تاریخچه حفاظت سایت ارائه و در فصل پنجم پلان مدیریتی سایت اعلام می‌شود. فصل ششم به برنامه مانیتورینگ سایت اختصاص دارد و در فصل هفتم اسناد، نقشه‌ها و تصاویر به یونسکو ارائه شده است.

براساس این گزارش، عمده ایرادات به فصل سوم پرونده در تشریح ملاک‌های ثبت جهانی ماسوله و ایرادات بیشتری به فصل پنجم پرونده در تشریح برنامه مدیریتی پایگاه میراث فرهنگی ماسوله گرفته شده است، ایکوموس اعلام کرده که حالت درست تدوین پرونده آن است که پایگاه میراث فرهنگی ماسوله برنامه مدیریتی این سایت را ارائه کند که این اتفاق در پرونده ثبت جهانی ماسوله نیفتاده است.