به گزارش خبرنگار ایمنا، محمد خزایی امروز _پنجشنبه، دوم شهریورماه_ در سیزدهمین نشست شیوه ما مردمان با موضوع «بیان مفاهیم عناصر نمادین در هنر آئینی، حماسی عاشورا» اظهار کرد: تنها حماسه‌ای که دارای هنر مستقل است و بیش از صدها سال عمر دارد، حماسه عاشورا است و این حماسه خود را در جلوه‌های مختلف همچون ادبیات و هنر نمایش داده است.
وی افزود: جلوه این هنر تجسمی را می‌توان در کتیبه‌نگاری، نقاشی، طبیعت‌گرایی مشاهده کرد و نکته قابل تأمل اینکه هنر ایرانی بر خلاف هنرهای کشورهای دیگر که فقط روی فرم تاکید دارد، در معنا و مفهوم هم تکیه دارد.
این هیئت علمی گروه گرافیک دانشگاه تربیت مدرس تصریح کرد: مبانی هنر عاشورایی بسیار زیاد است که بخشی از این موضوع وجود نمادهای شیر، اژدها، خورشید و طاووس است و موضوع دیگر رنگ است؛ در واقع این پرسش پیش می‌آید که چرا در هنر حماسه عاشورا از رنگ مشکی استفاده می‌شود، هر چند رنگ سیاه در فرهنگ‌های مختلف نماد عزاداری است، اما بحث ما انتخاب رنگ در مبانی هنر عاشورایی است.
وی افزود: قبل از اینکه به تحلیل استفاده عناصر نمادهای هنرهای عاشورایی بپردازیم این مسئله را باید متذکر شد که نمی‌توان به طور قطعیت درباره معنای نماد و دلیل استفاده چرایی آن با قطعیت صحبت کرد، اما می‌توان بر اساس یافته‌های تاریخی و باور عامه مردم نظر داد.
نماد اژدها در هنر عاشورا چه مفهومی دارد؟
خزایی گفت: یکی از نمادهای هنر عاشورایی اژدها است، بر خلاف اینکه تصور می‌شود اژدها متعلق به کشور چین است، اما بر اساس حفاری‌ها در شوش و کشف ظروف سفالین مشخص شد اژدها یک نماد ایرانی با سابقه بیش از پنج هزار ساله است و بر خلاف فرهنگ چینی این نماد دارای مفاهیم مثبت و منفی است و نوع مفهومش بسته به کارکرد و استفاده آن مشخص می‌شود؛ به عنوان مثال در درب‌های قدیمی این نماد به عنوان رفع طلسم استفاده می‌شده است.
وی ادامه داد: اما قبل از اینکه به بیان اینکه نماد اژدها در هنر عاشورایی چه مفهومی دارد، باید درباره نماد درخت زندگی در هنر ایرانی قبل اسلام و بعد اسلام حرف زد، درخت زندگی از قبل اسلام به عنوان یکی از نمادهای مهم شناخته می‌شد و در تزئینات و ظروف مختلف این نماد به کار برده می‌شده، این نماد بعد از اسلام به درخت طوبی نماد یکی از درخت‌های بهداشت تغییر شکل می‌دهد.
نماد درخت زندگی
این دکترای گرافیک هنر اسلامی گفت: در نماد درخت زندگی قبل و بعد از اسلام همواره دو حیوان یا دو انسان از این درخت برای تسلط نشدن اژدها یا مار حفاظت می‌کنند و در این نمادشناسی بر این باور بودند که هر وقت مار بر روی درخت زندگی مسلط شود خشکسالی و بلا اتفاق می‌افتاد، بر همین اساس می‌توان گفت در حادثه عاشورا یزیدیان که نماد اژدها هستند، بر شجره نبوت حاکم می‌شوند، اما نمی‌توانند این شجره را از بین ببرند.
مفهوم نماد طاووس در هنر عاشورا
وی اضافه کرد: نقش دیگر از هنر عاشورایی طاووس است که روی طول علم‌ها قرار دارد، این پرنده در داستان‌های ما به عنوان مرغ بهشتی بوده که رابط بین شیطان و انسان قرار می‌گیرد، برخی داستان‌ها می‌گویند شیطان در قالب مار به پای طاووس پیچید و مخفیانه وارد بهشت شد، برخی داستان‌ها هم می‌گویند طاووس حرف‌های شیطان را برای خوردن میوه ممنوعه به آدم و حوا گفت، هر چه هست بر اساس داستان‌ها و باور مردم بعد از اینکه آدم و حوا میوه ممنوعه را می‌خورند، چهار عنصر از بهشت راننده می‌شوند حوا در منا، آدم در جزیره‌ای از هند، شیطان که همان مار است در دمشق و طاووس در اصفهان فرود می‌آیند.
خزایی ادامه داد: حتی گفته می‌شود این رنگ سبز خاص پرهای طاووس برگرفته از سبزی زیبای درختان بهشت است و خال‌های روی پرهای او زمانی پدید می‌آید که مرغان بهشتی وقتی می‌فهمند قرار است از بهشت راننده شود، اشک بر روی پرهای او می‌ریزند و این خال‌های پر طاووس اشک‌های مرغ‌های بهشتی هستند.
وی تصریح می‌کند: در منطق‌الطیر گفته شده زمانی که هدهد سراغ تمام پرندگان می‌روند که به همراه او برای دیدن پادشاه پرندگان به کوه طور بیایند، وقتی به سراغ طاووس می‌رود، طاووس می‌گوید آرزوی من دیدار با پادشاه پرندگان نیست، بلکه تنها آرزویم بازگشت به بهشت و بخشیدن معبودم است، بر اساس همین نظریه می‌توان گفت نقش‌های طاووسی که بر سر درب ورودی‌های برخی مساجد تاریخی است حاکی از این باور است که طاووس بر سر درب مساجد به عبادت‌کنندگان خیرمقدم می‌گوید تا اینکه خدا او را بخشیده و به بهشت راه دهد در علم‌ها این پرنده نماد خوش‌آمدگویی به عزاداران است.
تعبیر نماد دست و رنگ مشکی در هنر عاشورایی
این مدرس دانشگاه اظهار کرد: نماد پنجه یا دست در هنر عاشورایی نماد پنج تن است و گفته می‌شود زمانی که آدم و هوا میوه ممنوعه را خوردند و به زمین رانده شدند از خدا طلب بخشش کردند، و خدا نام پنج تن (محمد، علی، فاطمه، حسن و حسین) را با رنگ طلایی بر آسمان نقش بست و از آدم و حوا خواست نام پنج تن را بخوانند تا گناه آنان آمرزیده شود.
وی گفت: رنگ مشکی در عرفان مفهوم بالایی دارد و از این رنگ به عنوان رنگ حضرت حق یاد می‌کنند، یعنی وقتی سالک به حضرت حق نزدیک می‌شود همچون فردی که بدون واسطه روشنایی خورشید را می‌بیندبیند، دیدگانش سیاه می‌شود، برای دیدگان سالک همین اتفاق می‌افتاد در واقع رنگ مشکی، رنگ نزدیکی به خدا است.
به گزارش ایمنا، نشست شیوه ما مردمان به همت دفتر فرهنگ عامه سازمان فرهنگی، اجتماعی و ورزشی شهرداری اصفهان در موزه عصارخانه شاهی برگزار می‌شود که پنجشنبه هفته آینده نهم شهریورماه نیز نشستی با عنوان «سیر تاریخی موسیقی مذهبی» با حضور استاد هوشنگ جاوید برگزار خواهد شد.
نظر شما