به گزارش خبرنگار ایمنا، مساجد یکی از مهم‌ترین سازه‌های شهری در دوران پس از اسلام هستند که همواره در کنار برگزاری نماز و عبادت، جایگاه تجمع‌های فرهنگی، علمی و سیاسی نیز بوده‌اند؛ بخش زیادی از ماندگاری، معنویت و جذابیت‌های مساجد در ایران، به واسطه معماری ایرانی آن‌ها است اما امروزه شاهد کمرنگ شدن این سبک از معماری در مساجد هستیم.
مساجد امروز به مانند خانه‌ها، میل به سرپوشیده بودن دارند و بخش زیادی از فضای آنان را فضای سربسته تشکیل می‌دهد در حالی که در معماری مساجد تاریخی، حیاط و تمام عناصر موجود در آن، به ویژه حوض از اصلی‌ترین بخش‌های مسجد بود، از طرفی امروزه جایگیری غیراصولی مساجد در شهر در کنار معماری ناموزون و ناهماهنگ آنان، از حس و حال معنوی فضا کاسته است.
مساجد در کتیبه‌های گذشته به عنوان باغ‌های بهشت معرفی می‌شد
بر همین اساس معصومه نظری، معمار و استاد دانشگاه در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا اظهار می‌کند: مساجد از مهم‌ترین بناهای معماری ایران در دوران پس از اسلام بوده و بر همین اساس مدنیت شهری در قلمرو حکومت اسلامی، در گرو مساجد جامع شهرها نقش پذیرفته است اما برخی از مساجد ساخته شده در دوران امروز، از حس و حال سنتی که مکان‌هایی روح‌افزا و معنوی بودند و باعث تفکر انسان و آرامش خاطر او و ارتباط نزدیک او با خالق هستی می‌شدند فاصله گرفته‌اند.
وی می‌افزاید: در کتیبه‌های گذشته، مساجد به‌عنوان باغ‌های بهشت معرفی می‌شدند؛ معماران مساجد در گذشته برای ساخت و ساز مساجد بر اساس باورها و اعتقادات معنوی و طبق آموزه‌های دینی، بدون توجه به پاداش مادی از اوج هنر خود در شکل‌دهی فضا استفاده می‌کردند و کار خود را با نهایت دید زیبایی شناسی و الهام ملکوتی انجام می‌دادند که شاید در حال حاضر کمتر به این موضوعات پرداخته می‌شود.
این معمار و استاد دانشگاه می‌گوید: در گذشته مساجد محور اصلی معماری شهری و محله‌ای بودند که در بهترین نقاط شهر یا آبادی جانمایی می‌شدند، به عبارتی کلیدی‌ترین ساختمان‌ها و لکه‌های شهری پیرامون مساجد ساخته می‌شد اما در حال حاضر کمتر شاهد این نکته هستیم و عادت بر این شده که مساجد را مستقل و جدا از بافت شهری و بدون در نظر گرفتن تأثیرگذاری معماری آن بر بافت شهر و محله بسازند.
وی تصریح می‌کند: با وجود ناحیه‌گرایی در شهرهای اسلامی و رشد و گسترش شهرک‌های جدید با محلات نامتناسب، می‌توان با دقت نظر بیشتر در جانمایی و کیفیت معماری مساجد، با سازمان‌دهی ساختار فضایی کالبدی محله‌ای و استفاده بهینه و به هنگام از ظرفیت‌های بالقوه محله و با ایجاد تعادل بین کالبد قدیم و جدید شهری، نقش محوری مساجد را در توسعه فضایی و کالبدی پررنگ‌تر کرد.
نظری خاطرنشان می‌کند: به عبارتی، علاوه بر بی‌توجهی به کیفیت ساخت و پلان و تعاریف لازم در این کاربری معنوی، حتی جانمایی‌های اشتباه هم در کاهش حس و حال معنوی مساجد امروزی نسبت به گذشته نقش دارد.
وی می‌گوید: در سیمای شهری و محلات جدید، چه ایران و چه سایر کشورهای اسلامی، معماران و برنامه‌ریزان شهری از تأثیرات سرنوشت‌ساز و تعیین کننده سنت‌های دینی و بومی مساجد تحت تأثیر آموزه‌های قرآنی، بیگانه و دور شده‌اند و در معماری مساجد، بیش از اینکه مبلغ سبک‌های هنر و معماری ایرانی و توجه به مردم‌داری آن باشند، حتی با تلفیق نادرست سنت و معاصرگرایی در اندازه لازم و متناسب با تعریف مساجد، شاهد جلوه‌های غربی و مادی‌گرایی و گرایش‌های اقتصادی نامتعارف هستیم.
نور، آب و رنگ از عناصر بسیار مهم در معماری مساجد گذشته بود
این معمار و استاد دانشگاه می‌گوید: بهتر این است که به جای هزینه برای ساخت مساجد جدید غیراصولی در بافت قدیم و تاریخ شهر، همان مساجد سنتی و فاخر تاریخی را مرمت و بازسازی و برای استفاده عموم مردم مناسب‌سازی کنیم زیرا وقتی به مساجد قدیمی و تاریخی مثل مساجد جامع هر شهری قدم می‌گذاریم، حس و حال معنوی و آرامش خاطر و احساس نزدیکی بیشتری برای عبادت و نزدیکی با خداوند احساس می‌کنیم.
وی بیان می‌کند: به طور قطع بازسازی و مرمت و توجه ویژه به این مساجد تاریخی که بخشی از هویت و فرهنگ ما نیز هستند، باید مورد توجه قرار گیرد ولی برای مکان‌ها و شهرک‌های جدید باید مسجد تازه با معماری مناسب ساخته شود زیرا هر محله نیازمند وجود مسجد است که مردم هر بخش بتوانند از فیوض معنوی و فرهنگی مسجد بهرمند گردند اما لازم است مواردی که عنوان شد در مکان‌یابی مساجد لحاظ گردد.
نظری می‌افزاید: در معماری مساجد در گذشته توجه به عناصر در بهبود کیفیت فضا نقش اساسی دارد و نور، رنگ، انعکاس تصویر مسجد در آب حوض و فرم بنا و هماهنگی و نظم و آرامش میان ترکیب هنرهای مختلف در خلق مساجد بسیار مورد توجه بوده است.
وی می‌گوید: در طراحی مساجد، توجه به فرهنگ و هویت و سنت و شیوه‌های آن منطقه باید مورد توجه قرار گیرد؛ مجموعه این عوامل در کنار اصول معماری سنتی و توجه به مردم‌داری و ابعاد و تناسبات و پرهیز از تجملات و تزئینات اضافی و دقت در انتخاب مصالح در ایجاد حس و حال معنوی بیشتر برای کاربران فضا قابل دستیابی خواهد بود.
این معمار و استاد دانشگاه می‌گوید: در خلق مکان، همسو شدن با زمان اجتناب‌ناپذیر است و بر همین اساس در معماری مساجد هم شاهدیم که چه در ایران و چه در سایر کشورهای اسلامی، تلفیق سنت و معاصرگرایی در شکل دهی نما و فرم مساجد نیز ورود پیدا کرده است.
وی می‌افزاید: ارجاع ارزش‌های سنتی و محلی و هویتی و فرهنگی و خلق یک حس پایدار بین آن و آمیزشش با معماری نوین، همواره یک چالش عمده در درک مساجد نوین بوده است که باید بر اساس هویت‌های بومی و منطقه‌ای و فرهنگی، در نما، پلان و عرصه‌بندی‌ها شکل بگیرد. در معماری مساجد نوین باید هویت، تواضع، تجلی و معاصرگرایی در کنار سنت در نظر گرفته شود؛ در غیر این صورت مثل یک شمشیر دو لبه عمل خواهد کرد و نه تنها آن حس معنوی و آرامش و عبادت را در فضا به کاربر نمی‌دهد بلکه برعکس عمل خواهد کرد.
به گزارش ایمنا، مساجد به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین عناصر فرهنگ دینی ما از گذشته دور مورد توجه بوده و هست و در این راستا باید تلاش کرد که امروزه نیز این عنصر دارای اهمیت ریشه و هویت خود را حفظ کند تا در جهت حفظ و ارتقا هرچه بیشتر معنویت شهر، نقش خود را ایفا کند.
نظر شما