به گزارش خبرنگار ایمنا، فرونشست زمین یک بحران جهانی است و مهم‌ترین عامل آن بحران آب است، طبق آمارها ۱۵۰ کشور و صدها شهر سالانه حدود ۱۰ سانتی‌متر فرونشست دارند و طبق تحقیقات انجام‌شده، فرونشست یا غرق تدریجی زمین تا سال ۲۰۴۰ حدود ۱۹ درصد جمعیت جهان را تحت تأثیر قرار خواهد داد.
صاحب‌نظران معتقدند؛ بروز پدیده فرونشست در ایران به میزان ۹۰ برابر میانگین کشورهای توسعه یافته طی تشدید اُفت سطح آب و کسری مخزن آبخوان‌ها با حفاری بیش از ۷۵۰ هزار حلقه چاه وضعیتی را رقم زده که سبب شده است تا ۴۰۸ دشت از ۶۰۹ محدوده دشت‌های کشور ممنوعه اعلام شود، علت اصلی پیشروی این پدیده برداشت‌های بیش‌ازحد منابع زیرزمینی آب با حفر چاه‌های غیرمجاز و مدیریت نادرست منابع آبی است که تبعات این فاجعه به میزان میانگین سالانه بیش از ۲۵ سانتی‌متر فرونشست، ایران را به رکوددار رتبه چهارم فرونشست زمین در جهان تبدیل کرده است.
کارشناسان و پژوهشگران اذعان دارند؛ که امروز دامنه آثار فرونشست زمین از دشت‌های ایران عبور کرده است و اکنون در بیشتر شهرهای کشور می‌توان آثار آن را دید؛ حتی در استان‌هایی مانند تهران، اصفهان، گیلان و مازندران این فرونشست‌ها در مراکز شهرها قابل مشاهده است، در این بین استان اصفهان با کاهش بارندگی، افت شدید سطح منابع آب زیرزمینی، حفر چاه‌های غیرمجاز، خشکی رودخانه زاینده‌رود و تنش‌های اجتماعی به‌تبع افزایش جمعیت طی نیم قرن گذشته وضعیت مخاطرات طبیعی این استان را به جایی رسانده که فرونشست زمین به چالشی گریبان‌گیر بدل شده است و پیشروی دامنه زبانه‌های فرونشست زمین از دشت‌ها به بطن شهر اصفهان و بخش‌های مرکزی و حتی بافت تاریخی نشان از خطر جدی در نصف جهان دارد.
بر پایه نتایج مطالعات سازمان زمین‌شناسی، دشت اصفهان به ویژه مناطقی که از زاینده‌رود تغذیه می‌کرده، نواحی شمال شهر اصفهان و منطقه رهنان، فرودگاه شهید بهشتی، کوهپایه و شهرهای دامنه، اردستان، کاشان، ورزنه، برخوار، خوراسگان، شهرضا، سجزی و دشت مهیار متأثر از پدیده فرونشست هستند، آمارها از وضعیت تکان‌دهنده دشت اصفهان-برخوار با جمعیت ۲.۵ میلیون نفری و وجود زیرساخت‌های استراتژیک همچون فرودگاه، ورزشگاه نقش جهان، پالایشگاه، نیروگاه، پتروشیمی خبر می‌دهد.
آنچه در ادامه می‌خوانید حاصل گفت‌وگوی خبرنگار ایمنا، با منصور شیشه‌فروش، مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان پیرامون وضعیت میزان فرونشست زمین، کنترل ساخت‌وسازها برای ساختمان‌سازی ایمن، وظایف ارگان‌ها و سازمان‌ها در برابر قانون مدیریت بحران کشور و تدوین قوانین لازم‌الاجرا در کنترل پدیده فرونشست در استان اصفهان است.
ارزیابی وضعیت فرونشست با استفاده از تکنیک دورسنجی و دستگاه‌های جی پی اس
ایمنا: فرونشست زمین در کدام دشت‌های اصفهان و با چه میزانی در حال پیشروی است؟
شیشه‌فروش: فرونشست زمین در دشت اصفهان_برخوار و دشت‌های پرخطر مهیار شمالی و جنوبی، کاشان، اردستان، فلاورجان، گلپایگان با استفاده از تکنیک دورسنجی و دستگاه‌های جی پی اس توسط سازمان‌های زمین شناسی، نقشه‌برداری و مرکز تحقیقات راه و مسکن و شهرسازی مورد ارزیابی قرار گرفته و نرخ محاسبه شده در دشت‌ها از سوی سازمان زمین شناسی سالیانه بین ۵ تا ۱۸ سانتی‌متر در مناطق مختلف تعیین شده است.
بر این اساس در سال ۱۴۰۱ مرکز تحقیقات راه و مسکن و شهرسازی گزارش مطالعاتی با هدف ارائه راهکارهای اجرایی کاهش خطرات فرونشست زمین در محدوده‌های سکونتگاهی اصفهان ارائه کرد که با توجه به طرح موضوع در جلسات ستاد مدیریت بحران استان و به منظور پیشگیری از آثار مخرب و جلوگیری از بروز خسارات فرونشست زمین که به عنوان یک ابر چالش تهدیدکننده جدی برای اصفهان، نیاز است ضمن توجه ملی برای کنترل و مقابله این پدیده اقدامات لازم توسط بخش‌های اجرایی در اسرع وقت در استان به اجرایی شود.
ایمنا: انجام عملیات سنجش فرونشست زمین از سوی کدام سازمان‌های اجرایی می‌شود؟
شیشه‌فروش: تداوم انجام عملیات سنجش فرونشست زمین توسط سازمان‌های زمین شناسی و نقشه‌برداری کشور با استفاده از تکنیک‌های دورسنجی پردازش تصاویر ماهواره‌ای و بررسی‌های میدانی با نصب دستگاه‌های جی پی اس در ۲۵ ایستگاه‌ها جانمایی شده در شهر اصفهان و انجام مطالعات پهنه‌بندی خطر و تعیین نرخ فرونشست زمین در دشت‌های دامنه، داران، کوهپایه و نجف‌آباد تعیین سطح ایستابی و ضخامت آبخوان میزان تغییرات افت سطح آب‌های زیرزمینی در دشت‌های ممنوعه و ممنوعه بحرانی و بررسی آن بر روند فرونشست زمین با حفر چاه‌های شناسایی از سوی شرکت آب منطقه‌ای اصفهان و با تخصیص اعتبار از وزارت نیرو به استان انجام شود.
ایمنا: نقش وزارت نیرو در اعمال مدیریت یکپارچه زاینده‌رود چیست؟
شیشه‌فروش: وزارت نیرو باید برای جریان دائمی زاینده‌رود تا تالاب گاوخونی و برای تعادل بخشی به آبخوان و جلوگیری از افت شدید سطح ایستابی به ویژه در محدوده کلانشهر اصفهان به استان اصفهان اعتبار اختصاص دهد، این وزارتخانه برای اجرای طرح‌های تأمین آب و احیای زاینده‌رود، احیای آبخوان، تغذیه سفره‌های آب زیرزمینی، جلوگیری از بارگذاری‌های غیرمجاز و انتقال آب به مناطق خارج حوضه و مغایر با مصوبات شورای عالی آب در بالادست زاینده‌رود و اعمال مدیریت یکپارچه زاینده‌رود از سراب تا پایاب اقدام کند، همچنین شناسایی و مسدود کردن چاه‌های غیرمجاز و نصب کنتورهای هوشمند آب روی چاه‌ها توسط شرکت آب منطقه‌ای و تخصیص اعتبار اجرای طرح توسط وزارت نیرو باید انجام شود.
ایمنا: مطالعات پهنه‌بندی خطر فرونشست زمین در شهر اصفهان با کدام اهداف اجرایی می‌شود؟
شیشه‌فروش: انجام مطالعات پهنه‌بندی خطر فرونشست زمین در شهر اصفهان با هدف تعیین زون‌های خطر، اجرای طرح‌های تعادل‌بخشی و جمع‌آوری و هدایت روان آب‌های سطحی و تغذیه سفره‌های آب زیر زمینی از طریق چاه‌های جذبی، تفکیک آب باران ساختمان‌ها و تزریق آن به چاه‌ها که لازم است شهرداری اصفهان نسبت به تکمیل طرح مطالعاتی که از طریق مشاور ۷۰ در صد پیشرفت دارد، برای ارائه راهکارهای اجرایی کاهش اثرات این پدیده در دشت اصفهان اقدام کند.
اهمیت تدوین آئین‌نامه بهسازی ساختمان‌های آسیب دیده از فرونشست در مناطق خطرپذیر
ایمنا: وظایف ارگان‌ها و سازمان‌ها در برابر تدوین آئین‌نامه ساخت‌وساز در پهنه‌های متأثر فرونشست زمین چیست؟
شیشه‌فروش: مرکز تحقیقات راه و مسکن و شهرسازی نسبت به انجام مطالعه و تدوین آئین‌نامه ساخت و ساز در پهنه‌های متأثر از فرونشست زمین و نیز تدوین آئین‌نامه بهسازی ساختمان‌های آسیب دیده از این پدیده در مناطق خطرپذیر اقدام کند، همچنین سازمان برنامه و بودجه کشور برای اجرای طرح‌های کاهش اثرات این پدیده در دشت اصفهان نسبت به تسریع در اختصاص اعتبار مصوب به میزان ۶۰۰ میلیارد ریال به استان اصفهان اقدامات لازم را در دستور کار قرار دهد، وزارت جهاد کشاورزی نیز نسبت به اختصاص اعتبارات و بسته‌های حمایتی اعتباری به استان برای اجرای طرح الگوی کشت، اجرای طرح‌های آب و خاک و آبخیزداری را اجرایی کند.
ایمنا: تأثیر خسارات ناشی از فرونشست زمین بر زیرساخت‌ها و ساختمان‌ها را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
شیشه‌فروش: ایجاد شکاف در ساخت و سازها، جاده‌ها، فروافتادگی در ساختار ساختمان‌ها، شکستگی خطوط، لوله و سایر خدمات شبکه‌های آب، گاز، آسیب به کارکردهای ساختمانی و شریان‌های حیاتی، کج شدن ساختار بناها، مختل شدن سیستم فاضلاب و زهکش‌ها، تأثیر بر توانایی ذخایر منابع آبی در آبخوان‌ها، تغییر در کانال‌ها و رودخانه‌ها، افزایش نفوذ آب شور در بخوان‌ها و شرایط اقتصادی و اجتماعی تأثیرات و خسارت‌هایی را در پی خواهد داشت.
ایمنا: مهم‌ترین راهکارهای راهبردی برای مقابله به آسیب‌های پدیده فرونشست زمین چیست؟
شیشه‌فروش: ارتقای ظرفیت نهادی و قانونی برای پایش پدیده فرونشست، نگاه ملی به فرونشست زمین، متناسب سازی الگوی کشت با وضعیت اقلیم جغرافیایی، جبران کسری آبخوان‌ها با اجرای طرح‌های تأمین آب در حوزه زاینده‌رود، جلوگیری از هرگونه بارگذاری اضافی بر حوزه بالادست زاینده‌رود، اجرای احیای طرح‌های رودخانه و اجرای طرح‌های تعادل بخشی از جمله راهکارهای اساسی برای کنترل این پدیده است.
به عنوان مثال، قانون مدیریت بحران کشور؛ یکسری وظایفی را برای همه بخش‌ها مشخص کرده به ویژه درباره وزارت راه و شهرسازی متذکر شده است که مرکز تحقیقات مسکن راه و شهرسازی در وزارت راه و شهرسازی موظف است که رعایت ضوابط شورای‌عالی معماری شهرسازی، نقشه حریم گسل‌ها را با اولویت کلانشهرها به همراه دستورالعمل‌های فنی نحوه ساخت‌وساز در حریم گسل‌ها را تهیه کند.
ضرورت ارزیابی ایمنی ساختمان‌های مهم و بلند مرتبه با کاربری‌های مختلف و با اولویت‌بندی کلانشهرها در کشور
ایمنا: وظایف دستگاه‌ها و نهادهای مسئول بر اساس قانون مدیریت بحران کشور چیست؟
شیشه‌فروش: بر اساس بند (ض) ماده ۱۴ قانون مدیریت بحران کشور؛ وزارت راه و شهرسازی (مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی) موظف است، نقشه‌های پهنه‌بندی خطر زلزله، خطرپذیری (ریسک) لرزه‌ای در سطوح ملی، استانی و شهری را تهیه و تصویب کند و نقشه‌های طرح‌های تفصیلی شهری را بر آن اساس مورد بازبینی قرار دهد، همچنین مناطق (زون‌های) با خطر فروریزش و فرونشست را با در نظر گرفتن اثرات قنوات، گودبرداری، حفاری‌های زیرسطحی و مواردی از این قبیل در حوزه‌های شهری و در مسیر سامانه‌های حمل و نقل جاده‌ای و ریلی و در فرودگاه‌ها و بنادر تعیین و تمهیدات مهندسی در خصوص مقابله با فروریزش‌های شهری و فرونشست زمین را با هدف تدوین ضوابط و آئین‌نامه‌های مرتبط فراهم کند، لذا به استناد بند (ض) ماده ۱۴ قانون مدیریت بحران که تکلیف کرده که این اقدامات باید اجرایی شود، تاکید داریم که به طور حتم انجام شود.
از سوی دیگر ارزیابی ایمنی ساختمان‌های مهم و بلند مرتبه با کاربری‌های مختلف را با اولویت‌بندی کلانشهرها در برابر آتش‌سوزی، زلزله، فرونشست و فروریزش زمین انجام دهد، ارزیابی آسیب‌پذیری و اولویت‌بندی نشان‌های (المان‌های) حمل و نقل هوایی، دریایی، ریلی و جاده‌ای را از دیدگاه خطر زلزله، فرونشست، فروریزش زمین با هدف شروع اقدامات اجرایی و ارتقای تاب‌آوری آنها انجام دهد، بنابراین تاکید در قانون مدیریت بحران است که وزارت راه و شهرسازی باید ارزیابی ایمنی ساختمان‌ها را انجام دهد و ما تاکید داریم که هنوز آئین‌نامه‌ای درباره چگونگی ساخت و ساز در مناطق مواجه با فرونشست تهیه نشده و این از الزامات مهمی است که کشور تهیه کند و از مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی با جدیت خواستاریم که نسبت به تدوین و ابلاغ آئین‌نامه چگونگی ساخت و ساز در قسمت‌هایی با خطر فرونشست زمین به ویژه در مناطق شهری اقدامات ضروری را در دستور کار خود قرار دهد، زیرا در استان اصفهان شاهد بیشترین نرخ فرونشست زمین در کشور هستیم.
نظر شما