به گزارش خبرنگار ایمنا، محمدباقر بن محمدتقی مجلسی معروف به علامه مجلسی یا مجلسی دوم، از محدثان و فقیهان مشهور شیعه در قرن یازدهم هجری بود که از میان شاخه‌های علوم اسلامی بیش از همه به حدیث‌نگاری علاقه داشت.
مشهورترین کتاب علامه بحارالانوار است که نقش بارزی در احیای جایگاه حدیث در منظومه معرفت دینی داشته و دارد؛ او با تربیت شاگردان و آثار پرتعداد خود که بسیاری از آن‌ها را به زبان فارسی و برای استفاده عموم مردم نگاشت، بر فرهنگ شیعی و روش‌های علمی علمای پس از خود تأثیر گذاشت.
مجلسی در سال ۱۰۳۷ قمری در اصفهان به دنیا آمد و پدر او محمد تقی مجلسی مشهور به مجلسی اول از بزرگان و مجتهدان سرشناس عصر خویش و از شاگردان شیخ‌هایی، ملأ عبدالله شوشتری و میرداماد بود. وی پس از فراگرفتن علوم مقدماتی از محضر علمای اصفهان بهره برد و در این مسیر بیش از همه نزد پدرش محمدتقی مجلسی آموزش دید و از آنجا که پدرش از شاگردان شیخ‌بهایی بود، می‌توان از تأثیر اندیشه‌های شیخ‌بهایی بر علامه مجلسی به واسطه پدرش محمدتقی مجلسی سخن گفت.
محمدباقر مجلسی، شاگردان بسیار و مجالس درس متعددی داشت و برخی منابع، شاگردان او در مجالس درسش را بالغ بر هزار نفر ذکر کرده‌اند.
مروری بر آثار علامه
میرمحمدحسین خاتون‌آبادی در رساله‌ای که درباره تألیفات علامه مجلسی نوشته، تألیف‌های عربی او را ۱۰ کتاب و نوشته‌های فارسی او را ۴۹ کتاب دانسته است؛ او پس از جمع کردن کل سطرهای آثار مکتوب مجلسی و تقسیم آن بر دوران عمر او نتیجه گرفته است که او در هر روز تقریباً ۳۳ صفحه ۳۰۰ کلمه‌ای نوشته است.
علامه مجلسی به نگارش مجموعه‌های حدیثی اهتمام داشت و در این راستا بازگشت به متون حدیثی و جمع‌آوری مجموعه‌های حدیثی و نیز شرح کتب حدیثی گذشتگان، جریانی بود که در دوران صفویان رواج پیدا کرد و ریشه در تلاش علمای شیعه برای پاسخگویی به نیازهای عقیدتی دوران خود داشت.
بحارالانوار
مهم‌ترین و پرحجم‌ترین کتاب او بحارالانوار است که حدود ۷۰۰ هزار سطر دارد و یکی از چاپ‌های آن، ۱۱۰ جلد است؛ علمای این دوران از جمله علامه مجلسی با این نگرش که همه علوم منشأ الهی دارد و ردپای همه آن‌ها را در سخن امامان (ع) می‌توان پیدا کرد، به تألیف چنین آثاری دست زدند؛ نگارش کتاب بحارالانوار نیز بخشی از توجه عمومی علمای دوران به حدیث و حدیث‌نگاری بود. فراهم کردن متونی که به پرسش‌های شیعیان پاسخ دهد و آنان را از پرداختن به عرصه‌ها و علوم انحرافی مانند فلسفه و تصوف بی‌نیاز کند، نگرش عالمان بود، از این‌رو عملکرد علامه مجلسی در تألیف مجموعه‌های حدیث شیعه همچون عملی در تقویت مذهب تشیع ارزیابی شده و از او همچون احیاکننده مذهب تشیع یاد شده است.
سایر آثار
علامه مجلسی در کنار بحارالانوار به شرح مجموعه‌های حدیثی کهن شیعه نیز پرداخت و در این شرح‌ها مباحث مختلف فقهی و غیر از آن را بررسی کرده است:
- مرآة العقول (شرحی بر کتاب الکافی)
- ملاذ الاخیار فی فهم تهذیب الاخبار (شرحی بر کتاب تهذیب الاحکام)
- الفوائد الطریفه فی شرح الصحیفه
- الاعتقادات
- رساله اوزان
- رساله در شکوک و رساله در اذان
- الوجیزه فی الرجال
- المسائل الهندیه
فارسی‌نگاری
علامه مجلسی کتاب‌ها و رسالات متعددی هم به زبان فارسی نگاشت، که تعداد آن را تا ۴۹ کتاب و رساله اعلام کرده‌اند؛ نگارش رسالات فارسی با هدف ترویج علوم دینی بین مردم عادی انجام می‌شد و رویه‌ای بود که مدتی پیش از علامه مجلسی آغاز شده بود، اما آثار مجلسی از شهرت بیشتری برخوردار شد و با استقبال بسیاری از فارسی‌زبانان همراه شد.
از جمله آثار فارسی علامه محمدباقر مجلسی می‌توان به کتاب‌های زیر اشاره کرد:
- حیاة القلوب
- حلیة المتقین
- عین الحیاة
- زاد المعاد
- تحفة الزائر
- جلاء العیون
- مشکاة الانوار
- حق الیقین
دیگران درباره علامه چه گفته‌اند؟
محدّث، محقق و فقیه عالی مقام مرحوم شیخ یوسُف بحرانی در کتاب «لؤلؤة البَحرَین» می‌نویسد: «در خصوص ترویج دین و احیای شریعت حضرت سیدالمرسلین (ص) و تصنیف و تألیف و امر و نهی مردم و ریشه‌کن ساختن متجاوزین و مخالفین و هواپرستان و بدعت‌گذاران، به‌خصوص فرقه صوفیه، هیچ‌کس نه قبل و نه بعد از وی، به پای او نرسیده است. او بود که احادیث اهل بیت را در شهرهای ایران منتشر ساخت.»
مرحوم آقا احمد کرمانشاهی که از علمای نامی و ذوالفنون بود و با چهار واسطه خواهرزاده علامه مجلسی است، در کتاب نفیس «مرآت الاحوال» می‌نویسد: «از بعضی ثقات شنیدم که ملأ محمدتقی (پدر وی) نقل کرده است که شبی از شب‌ها بعد از نماز و تهجد و گریه و زاری به درگاه قادر علی‌الاطلاق خود را به حالتی دیدم که دانستم هرچه از درگاه احدیت مسئلت کنم، به اجابت مقرون و عنایت خواهد شد و فکر می‌کردم که از خدا چه بخواهم؟ آیا از امر دنیوی یا از امر اخروی؟ که ناگاه صدای گریه محمدباقر از گهواره بلند شد. من گفتم الهی به‌حق محمد و آل محمد (صلوات اللَّه علیهم اجمعین) این طفل را مروج دین و ناشر احکام سیدالمرسلین گردان و او را به توفیقات بی‌نهایت خود موفق بدار؛ شکی نیست که این خوارق عادات که از آن بزرگوار به ظهور رسیده، نیست مگر از دعای چنین بزرگواری. چه آن‌که وی از قبل سلاطین (صفویه) در بلدی مثل اصفهان شیخ‌الاسلام بود و جمیع مرافعات و دعاوی مردم را به نفس نفیس خود رسیدگی می‌کرد، و فوت نمی‌شد از او نماز بر اموات و جماعات و ضیافات و عبادات! و آن جناب را شوق شدیدی به تدریس بود و از مجلسش جماعت بسیاری برخاستند و در «ریاض العلماء» است که عدد ایشان به هزار نفر می‌رسید؛ مکرّر بیت اللَّه و ائمه عراق را زیارت کرد، و متوّجه امور معاش خود می‌شد و حوائج دنیای او در نهایت انضباط بود، و با این حال، تألیفات او رسید به آنچه رسید! در ترویج دین به مرتبه‌ای رسید که عبدالعزیز دهلوی (سُنّی ناصبی) در «تحفه اِثنیٰ عشریّه» که در این اوقات (در عصر نویسنده) در ابطال مذهب شیعه نوشته، گفته است: اگر دین شیعه را دین مجلسی بنامند روا است، زیرا که این مذهب را او رونق داد و سابق بر این (بر اثر سلطه حکومت اهل تسنن) آن‌قدر عظمتی نداشت.»
حقوقی که علامه مجلسی بر جامعه شیعه دارد
مطابق نقل مرحوم سیدمحمدباقر خوانساری مؤلف «روضات‌الجنات»، از کتاب «حدائق المقرّبین» تألیف میر محمد صالح خاتون‌آبادی، شاگرد و داماد علامه مجلسی، وی در شرح حال استادش مجلسی، شرح مفصلی نوشته است که در ادامه مروری بر آن خواهیم داشت:
هیچ‌یک از دانشمندان گذشته و متأخرین آن‌ها، در جلالت قدر و عظمت شأن و جامعیت به پای او نرسیدند؛ وی از جهاتی چند بر مذهب شیعه حق دارد که از همه روشن‌تر شش حق است که ذَیلاً بدان اشاره می‌شود:
اول اینکه علامه مجلسی شرح «کتب اربعه» شیعه را که در تمام اعصار، مدار استفاده دانشمندان ما بوده است، تکمیل کرد و مشکلات آن را حل کرد و مطالب پیچیده آن‌ها را که بر فضلای اقطار پوشیده بود، روشن ساخت؛ او «کافی» و «تهذیب» را شرح کرد؛ در شرح «مَن لا یَحضُرُهُ الفقیهُ» اکتفا به شرح پدرش (مجلسی اول) نمود و مرا (میر محمد صالح خاتون‌آبادی) مأمور ساخت که «استبصار» را شرح کنم و از برکت اشاره آن بزرگوار من هم آن را شرح کردم؛ هنگام وفاتش وصیت کرد که بقیه شرح او را بر کتاب “کافی” نیز تمام کنم (مِرآة العقول)، و اینک بر حسب امر شریف او مشغول به شرح آن هستم.
دوم اینکه وی سایر اخبار ما را که از ائمه اطهار (ع) روایت شده و اخبار کتب اربعه، در مقابل آن مانند قطره در برابر دریا است، در مجلدات (۲۵ جلدی قدیم و ۱۱۰ جلدی جدید) بحارالانوار گرد آورد؛ بحارالانوار کتابی است که حتی تألیف یک جلد آن برای علما طاقت‌فرسا است و از لحاظ جمع‌آوری و ضبط و فوایدی که دارد و احاطه بادله و اقوال علما در هر باب، در مَجامِع شیعه مانند آن نوشته نشده است.
سوم اینکه مؤلفات فارسی بسیار سودمند او دارای نفع دنیوی و اُخرَوی است و باعث هدایت غالب عوام اهل عالم شده، به‌طوری که کمتر خانه‌ای از شهرهای شیعهنشین است که یکی از تألیفات وی به آنجا نرسیده باشد!
چهارم اینکه وی در بر آوردن نیازمندی‌های مؤمنین و دفاع از حقوق آنان چنان بود که نمی‌گذاشت ستمگران به آن‌ها ظلم کنند، شرّ آن‌ها را از سر ایشان برطرف می‌ساخت و خواسته‌های بیچارگان را به گوش اولیای امور می‌رسانید، تا به‌کار آن درماندگان بی‌دست و پا آن‌طور که می‌باید، رسیدگی کنند.
ماه رمضان چون بیست‌وهفتش کم شد؛ تاریخ وفات باقر اعلم شد
علامه مجلسی بعد از یک عمر گران‌بها و تعلیم و تربیت صدها شاگرد دانشمند، و تألیف و تصنیف و ترجمه ده‌ها کتاب سودمند و مؤثّر دینی به عربی و فارسی و آن همه آثار خیری که از خود به یادگار گذاشت، مطابق نقل «رَوضات الجنّات» در شب بیست‌وهفتم ماه مبارک رمضان سال ۱۱۱۰ هجری، اوایل سلطنت شاه سلطان حسین صفوی در ۷۳ سالگی از دنیا رفت و در مسجد جامع اصفهان کنار پدر علامه‌اش، ملّا محمد تقی مجلسی مدفون شد.
نظر شما