به گزارش خبرنگار ایمنا، زمانی که در رابطه با آلودگی صحبت می‌شود عناصر حیاتی ویژه‌ای از جمله آب، خاک و هوا مورد توجه قرار می‌گیرد، اما به طور کلی در شرایط کنونی به دلیل مشکلاتی که در زمینه آب و هوا وجود دارد خیلی به آلودگی خاک توجهی نمی‌شود.
آلودگی خاک مانند آلودگی هوا شدت زیادی ندارد و تأثیرات آن خیلی مشخص نیست، اما اهمیت آن از آلودگی آب و هوا کمتر نیست، زیرا می‌تواند در حیات انسان بسیار تأثیرگذار باشد و مشکلات بسیاری را برای محیط‌زیست ایجاد کند. یکی از معضلات آلودگی خاک زمانی رخ می‌دهد که خاک خاصیت خود را برای رشد گیاه از دست دهد.
به‌طورکلی با توسعه و حرکت رو به جلوی صنایع شاهد دسترسی بیشتر بشریت به خاک و افزایش دست‌اندازی در آن هستیم. در بسیاری از مواقع با آلودگی خاکی مواجه می‌شویم که تحت عنوان افزایش غیرعادی مواد شیمیایی شناخته می‌شود و معمولاً این آلودگی ناشی از عملکرد انسان است؛ البته گاهی اوقات نیز افزایش مقدار نمک خاک می‌تواند منجر به آلودگی شود.
آلودگی خاک ناشی از عملکرد انسان است
علی‌خان نصراصفهانی، دانشیار گروه زمین‌شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان در رابطه با عواملی که منجر به آلوده شدن خاک می‌شود، به خبرنگار ایمنا می‌گوید: عوامل مختلفی می‌تواند منجر به افزایش مواد شیمیایی و به موجب آن آلودگی خاک شود که بسیاری از آن‌ها ناشی از عملکرد انسان‌ها است؛ فعالیت‌های صنعتی و کشاورزی می‌تواند منجر به افزایش مواد شیمیایی درون خاک شود همچنین دفن پسماندها در خاک نیز می‌تواند موجب تغییر شرایط خاک شود.
وی می‌افزاید: در برخی از مواقع شاهدیم که ترکیبات مختلفی مانند هیدروکربن‌ها باعث آلودگی خاک می‌شوند؛ این ترکیبات معمولاً مشتقات نفتی بوده و برخی از آن‌ها نیز حاوی فلزات سنگینی مانند جیوه و کادمیوم است، همچنین ترکیباتی که تحت عنوان آفت‌کش شناخته می‌شود نیز می‌تواند منجر به آلودگی خاک شود.
نصر اصفهانی با تاکید بر چرایی اهمیت خاک برای بشر، تصریح می‌کند: خاک عنصر بسیار مهمی است و آلودگی آن جزو موارد بسیار حساس محسوب می‌شود؛ درواقع اگر به وسعت ایران و میزان عناصر حیاتی موجود در آن نگاه کنیم، متوجه می‌شویم که حدود ۱۶۵ میلیون هکتار زمین در این منطقه وجود دارد که حدود ۹۰ الی ۱۰۰ هکتار آن خاک مناسبی برای توسعه و کشاورزی ندارد به همین دلیل خاک و حفاظت از آن در ایران بسیار حائز اهمیت است.
وی ادامه می‌دهد: اگر مقدار خاک مناسب برای کشاورزی را محاسبه کنیم، متوجه می‌شویم که حدود ۷۰ میلیون هکتار خاک مناسب در کشور وجود دارد که در بخش بسیاری از آن کشت می‌شود. با توجه به شرایط کنونی، وسعت کشور و محدودیت خاک برای تأمین مواد غذایی در آینده باید گفت که حفاظت از خاک و جلوگیری از آلوده شدن آن بسیار اولویت دارد و مسئولین مرتبط نیز باید در این رابطه فعالیت مستمری انجام دهند.
نصراصفهانی با اشاره به اهمیت تاثیرات آلودگی خاک، تصریح می‌کند: ب رای تولید یک سانتی‌متر خاک مدت زمانی در حدود یک میلیون سال باید طی شود که این مقدار زمان برای تولید خاک مورد نیاز بسیار زیاد خواهد بود؛ بنابراین ارزش خاک بسیار بالاتر از اندازه‌ای است که بشر تصور می‌کند. مسئله حائز اهمیت در حفاظت از خاک و جلوگیری از آلوده شدن آن‌جایی مشخص می‌شود که برای تولید محصولات ارگانیک و عاری از هرگونه آلاینده به خاک سالم نیازی مبرم داریم.
وی با اشاره به منابعی که باعث آلودگی خاک می‌شود، می‌گوید: به طور کلی مطالعات نشان‌داده است که بشر زمانی که به سمت توسعه و صنعتی‌سازی حرکت می‌کند، شدت آلودگی خاک را نیز افزایش می‌دهد. درصورتی که بخواهیم پیرامون منابع آلودگی خاک صحبت کنیم باید به آلودگی‌های صنعتی و معادن فعال اشاره کرد. در آلودگی خاک مصرف سوخت‌های فسیلی که تحت عنوان آلودگی‌های نفتی شناخته می‌شود نیز بسیار حائز اهمیت است؛ همچنین نباید از این نکته غافل شد که استفاده از کود و سموم کشاورزی نیز منجر به آلودگی خاک می‌شود.
نصراصفهانی می‌گوید: یکی از منابع آلودگی که شاید توجه خیلی کمی به آن می‌شود، بحث پسماندها و زباله‌هایی است که منجر به آلودگی فیزیکی و ظاهری محیط‌زیست شده است. اعمالی مانند رها کردن زباله‌های غیرقابل بازیافتی در طبیعت مناظر بسیار ناپسندی را به وجود می‌آورد، اما فاجعه زمانی رخ می‌دهد که به دلیل بی‌توجهی به مسائل زیست‌محیطی و نداشتن دانش کافی، پس از جمع‌آوری زباله‌های خانگی، بیمارستانی، صنعتی یا نخاله‌های ساختمانی آن را در نواحی مختلفی از شهر دفن می‌کنیم و نه تنها خاک را آلوده می‌کنیم، بلکه آب آن منطقه را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهیم.
ضرورت پایش مستمر خاک کشاورزی
در روزهای گذشته نخستین نشست کارگروه سلامت خاک در سال ۱۴۰۲ با حضور دستگاه‌های متولی در حوزه سلامت خاک همچون سازمان محیط زیست کشور و سازمان زمین‌شناسی کشور در محل سالن شهیدان نعمتی جم وزارت جهاد کشاورزی برگزار شد. در این نشست جهانبخش میرزاوند، مدیرکل دفتر امور خاک کشاورزی با تشریح چالش‌های پیش‌رو در حوزه سلامت خاک از کلیه دستگاه‌های اجرایی و تحقیقاتی عضو کارگروه خواست که با توجه به تکالیف مندرج در قانون حفاظت از خاک همکاری بیشتری در تهیه و تدوین دستورالعمل‌ها و نقشه‌های مورد نیاز و همچنین پایش مستمر خاک‌های کشاورزی داشته باشند.
حامد رضایی، رئیس بخش تحقیقات اصلاح خاک و مدیریت پایدار اراضی موسسه تحقیقات خاک و آب درباره فعالیت این موسسه و انجام تحقیقات در خصوص شناسایی خاک و تهیه نقشه‌های مرتبط با این حوزه، می‌گوید: موسسه تحقیقات خاک و آب در دو بعد شناسایی خاک‌ها و بهره‌برداری کامل از منابع خاک فعالیت دارد. این موسسه، در قسمت شناسایی خاک‌های مختلف کشور را شناسایی کرده و با توجه به توان خروجی نتایج آن را که غالباً به شکل نقشه‌های مختلف است، برای محصولات و کاربری‌های مختلف به کار می‌بندد.
وی می‌افزاید: در قانون حفاظت از خاک که در سال ۹۸ تصویب شد. برای کل وزارت و معاونت آب و خاک وظایفی دیده شده که براساس آن خاک‌های کشور، ظرف مدت پنج سال در مقیاس یک بیست هزارم شناسایی شوند.
رئیس بخش تحقیقات اصلاح خاک و مدیریت پایدار اراضی ادامه می‌دهد: در بخش نقشه‌های خاک‌شناسی مهم‌ترین فعالیتی که انجام دادیم عرضه نقشه‌های یک میلیونیم بود. در حال حاضر، بسیاری از اطلاعات و نقشه‌های تناسب اراضی در قالب پایگاه اطلاعاتی عرضه شده است. یکی از لایه‌هایی که در الگوی کشت نیز استفاده شد، اطلاعاتی بود که موسسه تهیه و در اختیار این پایگاه قرار داد.
رضایی درباره فعالیت موسسه تحقیقات خاک و آب در حوزه کودها و بررسی شرایط کمی و کیفی متصل به آن، توضیح می‌دهد: در بخش بهره‌برداری پایدار از خاک هم فعالیت کل موسسه در حوزه حاصل‌خیزی خاک و در حاصل‌خیزی خاک، مصرف مواد آلی و تهیه کودهای شیمیایی و زیستی مورد توجه قرار گرفته است.
به گفته رضایی در حوزه تهیه کودهای کمپوست و ورمی کمپوست، خصوصاً درباره استانداردسازی آن، تحقیقات گسترده‌ای داشتیم. یکی دیگر از مباحث مهم و مورد توجه در حوزه خاک برای ما کربن است. به این ترتیب، هرچقدر خاک ما کربن آلی بیشتری داشته باشد، کیفیت بالاتری دارد.
رضایی درباره رفع شوری خاک، خاطرنشان می‌کند: خاک‌های شور، سطح قابل توجهی از کشور را در بر می‌گیرد و کمتر استانی است که در حال حاضر با این مسئله مواجه نباشد. رفع شوری خاک به سادگی امکان‌پذیر نیست و باید مدیریت سازگاری و زراعی را نسبت به آن اعمال کنیم.
رئیس بخش تحقیقات اصلاح خاک و مدیریت پایدار اراضی درباره فعالیت موسسه تحقیقاتی آب و خاک در حوزه اصلاح خاک‌های قلیایی گفت: در زمینه اصلاح خاک‌های قلیایی کشاورزی، تهیه نقشه شوری خاک از جمله برنامه‌های مورد نظر ما در این حوزه است. از دیگر موارد مورد بررسی ما اصلاح آلودگی خاک است. تمام امور تحقیقاتی ما در حوزه خاک بلافاصله بعد از اتمام، در فرآیند اجرا قرار می‌گیرد.
ضرورت پیگیری پایش مستمر خاک‌های کشاورزی
علیرضا میرصالح مهابادی، دکتری تخصصی زراعت در زمینه پایش مستمر خاک‌های کشاورزی و تاثیری آن در افزایش تولیدات محصولات کشاورزی به خبرنگار ایمنا می‌گوید: کشاورزان همواره تلاش می‌کنند با استفاده از امکانات و تجهیزات درآمد بیشتری کسب کنند.
وی می‌افزاید: کشاورزانی که از امکانات و تجهیزات بزرگ‌تر و قوی‌تر مثل تراکتورهای بزرگ استفاده می‌کنند، شرایطی را برای زمین به وجود می‌آورند که در نتیجه رفت آمد این امکانات زمین فشرده (دیسپرس) شده و باعث می‌شود خاکدانه‌ها که عامل اصلی تشکیل خاک‌های زراعی هستند، تخریب و ساختمان خاک از حالت اولیه خارج شود. استفاده از کودهای شیمیایی خارج از روال و بدون اینکه خاک را آزمایش کرده باشند باعث سخت شدن خاک می‌شود و خاک را از حیطه استفاده خارج می‌کند.
میرصالح مهابادی می‌گوید: در این راستا حشرات بیماری‌زایی که داخل خاک هستند بعد از مدتی به این سموم مقاوم می‌شوند و عوامل بیماری‌زایی به وجود می‌آید که وضعیت نامناسبی را برای محصول به وجود می‌آورند.
وی خاطرنشان می‌کند: زمانی که از انواع مختلف سموم و کودهای شیمیایی استفاده کرده باشیم و تجهیزات سنگین روی زمین عبور کرده باشد باعث می‌شود که زمین کشاورزی قادر به تولید نباشد و اگر تولید را ادامه دهیم، میزان عملکرد زمین کشاورزی از مقدار مدنظر کمتر خواهد شد و پس از مدتی زمین قابل کشت نخواهد بود.
این دکتری تخصصی زراعت تصریح می‌کند: ما با پایش مستمر خاک زراعی می‌توانیم، بفهمیم وضعیت خاک چگونه است و مانع از بین رفتن زمین شویم. پس یکی از نکته‌هایی که مسئولان باید به‌صورت جدی پیگیری کنند پایش مستمر خاک‌های کشاورزی است.
وی می‌افزاید: تاثیرات عوامل مختلف بر زمین کشاورزی باید بررسی شود که حاصل‌خیزی زمین کشاورزی تحت تاثیر این عوامل قرار نگیرد و مدت زمان بیشتری بتوانیم از این زمین‌های کشاورزی استفاده کنیم.
میرصالح مهابادی می‌گوید: ما زمانی کشاورزی را پایدار حساب می‌کنیم که زمین‌های حاصل‌خیز و مناسبی را در اختیار داشته باشیم و با کوددهی شرایط مطلوبی را برای تولید محصول و بالا بردن راندمان انجام دهیم تا هدف نهایی تولید کننده و مسئولان که تامین نیاز غذایی مردم است از این طریق ممکن شود.
نظر شما