به گزارش خبرنگار ایمنا، خانه حاج آقا محسن اراکی یکی از زیباترین شاهکارهای معماری دوره قاجار در ایران است که پانزدهم دی ۱۳۸۷ با شماره ثبت ۲۴۳۷۸ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید؛ این بنای ارزشمند و قدیمی شهر اراک مالکان متعددی دارد و همین امر مشکلاتی را در زمینه مرمت و نگهداری آن ایجاد کرده است، به‌طوری که طی سال‌ها و بر اثر اتفاقات گوناگون آسیب‌های زیادی به این بنا وارد شده است.
بنیاد محسنی که توسط یکی از نوادگان آیت‌الله حاج‌آقا محسن اراکی تأسیس شده است، طرحی را برای مرمت این خانه آماده کرده که مورد تأیید سازمان میراث فرهنگی قرار گرفته است؛ از آنجا که این سازمان حکم قضائی برای ورود به خانه را نیز دریافت کرده، در صدد است با انعقاد تفاهم‌نامه‌ای همکاری خود با بنیاد محسنی برای مرمت بنا را آغاز کند.
اگر بخواهیم این بنای ارزشمند را معرفی کنیم، مشتمل بر یک حیاط بزرگ و سه مجموعه فضایی در جبهه غربی، شمالی و شرق است و مجموعه غربی آن که مهمترین بخش خانه را تشکیل می‌دهد، شامل فضاهایی دو طبقه است که طبقه زیرین این قسمت از بنا، کارکرد مطبخ، انبار و زغال‌دانی داشته و طبقه دوم نیز شامل تالار، دو سه‌دری در طرفین تالار و دو پنج‌دری در کنار سه‌دری‌ها است.
تخریب سه‌دری واقع در جنوب تالار طی بمباران و ایجاد اتاقکی جدید به جای آن موجب از بین رفتن تقارن موجود در این قسمت از بنا شده و دسترسی به تالار از سطح حیاط توسط یک رشته پلکان سنگی میسر است؛ این تالار طی دوره قاجار و پهلوی چندین بار دستخوش تغییر و تحول شده است، به‌طوری‌که امروزه تنها تزئینات این تالار را قاب‌بندی سقف و درهای منبت‌کاری شده آن، تشکیل می‌دهند.
از این تالار سه در به طرف بهارخواب رو به حیاط و دو در به فضاهای کوچک حد فاصل تالار و سه‌دری‌ها باز می‌شود. در پشت تالار چند فضای مسکونی دیگر از جمله اتاقی موسوم به صندوق خانه وجود داشته که سقف آن فروریخته است.
جبهه شمالی وسیع‌ترین و مرتفع‌ترین قسمت مجموعه و مشتمل بر فضاهایی دو و سه طبقه، پنج حیاط و حوض‌خانه و طبقه اول بنا که دسترسی به آنها هم از حیاط اصلی و هم از حیاط‌های پشتی امکان‌پذیر است، فضاهایی با کارکرد انباری، مطبخ و نان‌پزخانه را تشکیل می‌دهد. طبقه دوم این جبهه شامل اتاق‌های مسکونی است که رو به حیاط اصلی و در پیرامون حیاط‌های مذکور ساخته شده است همچنین یک در، از شمال غرب منزل رو به حیاط اول باز می‌شود و از این حیاط توسط یک رشته پلکان می‌توان به فضایی پنج‌دری رسید که با فضاهای طبقه دوم جبهه غربی در ارتباط بوده است.
راهرویی سرپوشیده رابط حیاط اول و حیاط دوم است که از حیاط دوم راهی به اندرونی‌های پشتی وجود داشته اما به‌دلیل ایجاد پاساژها و خانه‌های مسکونی آثاری از آنها باقی نمانده است؛ جلوی دو فضای مسکونی رو به حیاط اصلی خانه، فضایی موسوم به حوض‌خانه وجود دارد. سقف این فضا تیرپوش و ستون سنگی خوش تراشی در جلوی آن قرار گرفته است. به‌واسطه فضایی سرپوشیده که در کنار چهار دری شرق حیاط دوم ایجاد شده، دسترسی به حیاط سوم امکان‌پذیر است.
از طریق دو رشته پلکان سنگی که یکی در گوشه شمال شرق و دیگری در گوشه جنوب شرق حیاط چهارم قرار گرفته‌اند می‌توان به فضاهای مسکونی طبقه دوم دست پیدا کرد اما آخرین حیاط (حیاط پنجم) که در حال حاضر قسمت بیرونی خانه را تشکیل می‌دهد، به عنوان مکانی جهت تدریس علوم حوزوی کاربرد داشته است. همچنین جبهه شرقی خانه مشتمل بر حمام، مخزن آب و فضاهایی موسوم به گاراژ است. پس از ورودی حمام، فضای چهار ضلعی سربینه قرار گرفته است.
مرمت و احیای کامل خانه حاج آقا محسن اراکی نیاز به اعتبار کلان دارد
مصطفی مرزبان، مدیرکل میراث فرهنگی استان مرکزی با بیان اینکه سازه اصلی خانه حاج آقا محسن اراکی از مصالح آجر، گچ، سنگ و گل آهک ساخته و برای نماهای خارجی آن از آجر و کاشی استفاده شده است، می‌گوید: تمام فضاهای طبقه اول در جبهه غربی و شمالی و حمام در جبهه شرقی با استفاده از آجر و گل آهک و با پوشش ضربی مسقف شده و سقف فضاهایی که در جبهه شمالی و جنوبی خانه در بالای طبقه اول قرار گرفته، تیرپوش است.
وی می‌افزاید: قاب‌بندی‌های اجرا شده در سقف، طاق نماهای تزئینی در فضاهای مسکونی طبقه دوم خانه (در جبهه شمالی و غربی) و تزئینات اجرا شده در حوض‌خانه شاخص‌ترین عناصر تزئینی خانه حاج‌آقا محسن را تشکیل می‌دهد.
مدیرکل میراث فرهنگی استان مرکزی اظهار می‌کند: تاکنون بخش‌هایی از ضلع شمال غربی بنا و بام جبهه غربی و شمال غربی آن انجام شده است و برای مرمت این بنای تاریخی از سال ۹۷ تاکنون بالغ بر یک میلیارد و ۹۰۰ میلیون تومان هزینه شده است.
وی با بیان اینکه مالکان این بنای ارزشمند متعدد هستند که از آنها جمله می‌توان به وراث مرحوم حاج‌آقا محسن اشاره کرد و نیز بخش قابل توجهی از بنا نیز در مالکیت اداره کل آموزش و پرورش استان است که این خود روند احیا و بهره‌برداری بنا را با کندی مواجه کرده است، ادامه می‌دهد: پیشنهاد کردیم که مالکیت بنا یکپارچه شود تا روند مرمت و احیای آن سرعت گیرد و بر اساس پیگیری‌های انجام شده، مقرر شد شهرداری اراک نسبت به تملک کل بنا اقدام کند تا این خانه با کاربری فرهنگی احیا شود.
مرزبان تصریح می‌کند: اداره کل میراث فرهنگی استان مرکزی هر ساله با اعتباراتی که برای مرمت و نگهداری در اختیار دارد، در راستای مرمت اضطراری نقاط آسیب‌پذیر و دارای اولویت اقدام می‌کند، از این‌رو مرمت و احیای کامل خانه حاج‌آقا محسن اراکی نیاز به اعتبار کلان دارد که از عهده اعتبارات دولتی خارج است و باید نسبت به مرمت آن با بهره‌گیری از توان مالی بخش خصوصی اقدام شود.
وی خاطرنشان می‌کند: در سال‌های اخیر با انعقاد تفاهم‌نامه‌ای با بنیاد خیریه محسنی مقرر شد که این بنیاد نسبت به مرمت و احیای بنا اقدام کند، لذا طرح مرمت و احیای آن نیز توسط بنیاد در حال تهیه است.
بنیاد محسنی طرح مرمت خانه اراکی را به تأیید سازمان میراث فرهنگی رسانده است
محمد احتشام‌زاده، مدیرعامل بنیاد خیریه محسنی اراک اظهار می‌کند: بنیاد محسنی اراک از سال ۱۳۸۰ فعالیت خود را با هدف ایجاد فضاهای فرهنگی و درمانی در ایران آغاز کرده است که در این راستا پروژه‌های احداث خانه آلزایمر در اراک و بازسازی و مرمت عمارت محسنی متعلق به مرحوم حاج‌آقا محسن اراکی جد بنیانگذار این بنیاد را در دست اجرا دارد.
وی با اشاره به اینکه بنیاد با کمک زبده‌ترین مشاوران، طرح مرمت این خانه را آماده کرده و به تأیید سازمان میراث فرهنگی رسانده است، اضافه می‌کند: اجرای این طرح نیازمند هزینه بالایی است و در صورت تمایل و موافقت متولیان شهر بنیاد در چارچوب قوانین برای اجرای آن اقدام خواهد کرد.
مدیرعامل بنیاد خیریه محسنی اراک اظهار می‌کند: خانه محسنی یکی از مؤلفه‌های مهم در هویت شهر اراک به شمار می‌رود و گذشته از اهمیتی که این بنا به واسطه جایگاه مرحوم آیت‌الله حاج‌آقا محسن اراکی در تاریخ مذهب شیعه دارد، از نظر معماری نیز منحصر به‌فرد است.
احتشام‌زاده ادامه می‌دهد: خانه محسنی که در آثار ملی ایران ثبت شده، متعلق به دوره قاجار است اما در دهه‌های مختلف این دوره، به‌تدریج قسمت‌هایی به بنا اضافه شده است، لذا می‌توانیم یک تاریخچه ۸۰ ساله از معماری دوره قاجار را در این عمارت ببینیم.
وی می‌گوید: معماری اصلی ساختمان نیز از جهات بسیاری منحصربه‌فرد است و بنیاد خیریه محسنی در نظر دارد پس از مرمت، طراحی فضاها و تزئینات، این بنا را در حوزه‌های معماری اسلامی و معماری قاجاریه مورد مطالعه قرار دهد.
مدیرعامل بنیاد خیریه محسنی با اشاره به اینکه بنیانگذار بنیاد، از نوادگان حاج‌آقا محسن اراکی است، تصریح می‌کند: به دلیل عِرقی که «محمدحسین محسنی» بنیانگذار بنیاد نسبت به وطن و آب و خاک خود دارد، فقط با هدف سرپا نگاه داشتن و مرمت این بنا با کمک مشاور اقدام به تهیه طرح مرمت کرده‌ایم و از آنجا که وی یک کرسی در رشته معماری اسلامی در دانشگاه بریتیش کلمبیای ونکوور دارد، مایل است که در صورت موافقت متولیان شهر، از خانه محسنی به عنوان یک پل ارتباطی بین دانشکده‌های معماری کانادا و دانشکده‌های معماری شهر اراک و دیگر شهرهای ایران برای استفاده از منابع دانشگاهی یا ایجاد بورسیه استفاده شود.
احتشام‌زاده تصریح می‌کند: هر چند نگاه بنیاد به این عمارت جامع و فراگیر است اما ما تابع قوانین و تصمیم متولیان شهر هستیم و چنانچه در قالب چارچوب‌ها و قوانین جمهوری اسلامی این اقداماتی که از آن یاد کردم امکان‌پذیر باشد، بنیاد از هیچ کوششی فروگذار نخواهد کرد.
وی با تاکید بر اینکه بنیاد محسنی هیچ تصمیمی مبنی بر تملک خانه اراکی ندارد و نخواهد داشت، تاکید می‌کند: یک‌بار که بنیاد برای خرید بخش کوچکی از خانه اقدام کرد، حاشیه‌های فراوانی ایجاد شد و هجمه‌هایی از سوی وراث شکل گرفت که از آن تاریخ به بعد بنیاد تصمیم قطعی گرفت که به هیچ‌وجه برای تملک ساختمان وارد نشود و تنها هدف فعلی بنیاد مرمت بنا و در صورت امکان ایجاد مرکز فرهنگی در این محل است.
مدیرعامل بنیاد خیریه محسنی با بیان اینکه این بنیاد نه مستقیم و نه غیرمستقیم هیچ‌گونه دخالتی در دریافت حکم خلع ید مشاعی جهت تخلیه خانه نداشته است، می‌افزاید: بنیاد در ماه‌های اخیر چندین بار به دعوت معاون عمرانی استاندار مرکزی نشست‌هایی را با اداره کل آموزش و پرورش، شورای اسلامی شهر، اداره میراث فرهنگی و شهرداری بافت تاریخی برگزار کرد و صحبت‌هایی مطرح شده است که منتظر تصمیم‌گیری متولیان شهر هستیم، همچنین مقرر شده است تفاهم‌نامه‌ای بر اساس قوانین با میراث فرهنگی امضا شود تا بنیاد بتواند کار بازسازی عمارت را آغاز کند.
تلاش شهرداری اراک برای جلب رضایت وراث برای خرید بنا
علی‌اصغر غفاری، رئیس کمیسیون فنی، عمران، ترافیک و شهرسازی شورای اسلامی شهر اراک نیز می‌گوید: مقرر شده است با هماهنگی معاونت عمرانی استانداری، نشست‌هایی با حضور مالکان خانه محسنی و همچنین بنیاد محسنی اراک و سایر نهادهای ذی‌ربط مانند شهرداری و سازمان میراث فرهنگی برگزار شود تا در زمینه مراحل مرمت و احیای خانه محسنی مذاکره شود.
وی ادامه می‌دهد: در شورای اسلامی شهر اراک نشستی با مدیرعامل بنیاد محسنی برگزار کردیم و اینگونه به نظر می‌رسد که بنیانگذار بنیاد خیریه محسنی با توجه به علاقه‌ای که به زادگاه خود دارد، تمایل زیادی برای احیای هویت شهر اراک دارد. این بنیاد حتی آمادگی خود برای مرمت بنای بازار تاریخی اراک اعلام کرده است.
رئیس کمیسیون فنی، عمران، ترافیک و شهرسازی شورای اسلامی شهر اراک تاکید می‌کند: در خصوص رویکرد مدیریت شهری در قبال این خانه مقرر شده است که شهرداری با خرید سهم وراث و سهم آموزش و پرورش، این خانه را به تملک خود درآورد؛ طبق جلساتی که سال گذشته با وراث داشتیم، این افراد مایل به فروش قدرالسهم خود هستند، چرا که توان اداره، بازسازی و استفاده از این خانه را ندارند و مایل هستند شهرداری با خرید این بنای تاریخی برای حفظ و نگهداری آن اقدام کند.
وی تاکید می‌کند: بی‌شک شهرداری در خرید این بنا سعی دارد رضایت وراث را به دست آورد و طبق قیمت کارشناسی، خانه را تملک خواهد کرد.
نظر شما