به گزارش خبرنگار ایمنا، هر ساله در نقاط مختلف جهان حوادث طبیعی بی‌شماری مانند سیل، طوفان، سونامی و زلزله رخ می‌دهد؛ یکی از حوادثی که در ایران نیز شاهد آن بوده‌ایم و صدمات زیادی بر اثر آن به مناطق مختلف کشور وارد شده، زلزله است. زلزله حادثه‌ای است که بر اثر حرکت تکتونیکی زمین و انرژی رهاشده ناشی از حرکت پوسته زمین ایجاد می‌شود.
هر ساله مناطق بسیاری از کشور توسط پدیده زلزله تهدید می‌شود که یکی از مناطق تهران است. به عقیده کارشناسان حوزه زمین‌شناسی، تهران روی یک گسل کاملاً فعال قرار گرفته است و از این رو همواره با خطر زمین‌لرزه مواجه است؛ این استان در امتداد یک گسل کاملاً فعال گسترش یافته است و در کنار آن، گسل‌های بسیار دیگری نیز وجود دارد که از دیدگاه زمین‌شناسان فعال است.
به‌طور کلی وجود گسل در تهران یکی از معضلات طبیعی و مهم این استان محسوب می‌شود که برای بررسی بیشتر آن و شناخت عوامل مؤثر در ایجاد گسل‌های فعال، با علی‌خان نصراصفهانی، دانشیار گروه زمین‌شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان گفت‌وگویی انجام داده‌ایم، که در ادامه می‌خوانید:
گسل چیست؟
به‌طور کلی اگر بخواهیم پیرامون ماهیت گسل توضیح دهیم، باید بگوییم که گسل شامل گسیختگی‌هایی در پوسته کره زمین است که با حرکت همراه است؛ در واقع این گسیختگی‌ها ناشی از فشاری است که در علم زمین‌شناسی تحت عنوان فشار تکتونیکی جهت‌دار شناخته می‌شود و بر اثر جابه‌جا شدن قطعات جامد زمین پدید می‌آید.
عامل ایجاد فشارهای تکتونیکی چیست؟
فشارهای تکتونیکی و جابه‌جایی‌هایی که در کره زمین رخ می‌دهد، به‌صورت گسل قابل‌مطالعه است و عامل اصلی ایجاد این شرایط درون زمین، حرکت جهت‌دار پوسته از سمت جنوب غربی به شمال شرقی است؛ این حرکت منجر به باز شدن دریای سرخ شده است و به موجب آن، پوسته عربستان به ایران فشار آورده و عملاً شکل مورفولوژی کنونی زمین تحت تأثیر قرار گرفته است.
در صورتی که اکنون به شرایط زمین نگاه کنیم، درمی‌یابیم که به دلیل فشار ناشی از حرکت پوسته زمین، رشته‌کوه‌های زاگرس و البرز ایجاد شده است؛ که این مسئله نیز نشان‌دهنده حرکت رو به بالای قسمت‌هایی از سطح زمین است. در واقع برخی از قسمت‌های بخش پوسته زمین غیرمتحرک بوده و با حرکت سایر بخش‌های زمین در آن محدوده، رشته‌کوه‌هایی ایجاد می‌شود.
چرا «گسل» خطرناک است؟
به‌طور کلی گسل یا گسیختگی‌های متحرک کره زمین، انواع مختلفی دارد؛ اما خطرناک‌ترین نوع آن‌ها، گسل‌هایی است که یک جهت افقی را دنبال می‌کنند؛ این نوع از گسل‌ها جابه‌جایی عمودی یا ارتفاعی ندارند و معمولاً از عمق کمی برخوردارند، اما این ویژگی‌ها باعث می‌شود که زمین‌لرزه‌های شدیدی ایجاد کنند. گاهی بخشی از اجزای زمین روی قطعه دیگری حرکت کرده و کشیده می‌شود، که در این شرایط نیز گسل دیگری پدید می‌آید.
چرا برخی از شهرها در نزدیکی گسل‌های فعال گسترش می‌یابند؟
اگر به نقشه‌های زمین‌شناسی جهان نگاه کنیم، متوجه می‌شویم که در برخی از مناطق جعان کوه ناگهان به دشت متصل می‌شود. ایجاد چنین شرایطی با عنوان «تماس گسل» شناخته می‌شود و معمولاً در این مکان‌ها به دلیل قطع شدن ناگهانی کوه و جابه‌جا شدن طبقات زمین، منابع آبی وجود دارد که وجود آب، آبادانی و توجه بشریت و جذب جمعیت را به دنبال دارد.
آیا تهران روی گسل گسترش یافته است؟
بله؛ به‌طور کلی در هر نقطه‌ای که آب وجود داشته باشد، بشریت به آبادانی آن منطقه علاقه دارد و وجود آب در نواحی تماس کوه به دشت نیز میزبان تمدن‌های بسیاری است. یکی از شهرهایی که در چنین مناطقی گسترش پیدا کرده، تهران است. در واقع بنای اولیه تهران روی آبرفتی عظیم گسترش یافت و اکنون تبدیل به شهری بزرگ شده است. تهران در یک منطقه گسلی فعال و دقیقاً به موازات آن گسترش پیدا کرده است.
گسل فعال چیست؟
در بررسی پدیده زلزله یا زمین‌لرزه و ارتباط آن با گسل، مباحث بسیاری وجود دارد. به‌طور کلی تا کنون عمده زمین‌لرزه‌هایی که در ایران رخ داده است، به دلیل حرکت گسل‌های فعال زمین است؛ بنابراین از این نظر می‌توان گسل‌های کل جهان را به دو دسته فعال و غیرفعال تقسیم‌بندی کرد. برخی از گسل‌ها در یک مقطع زمانی ویژه فعالیت داشته‌اند، اما به مرور زمان به دلیل تغییراتی که در جهت اعمال نیروی آن‌ها ایجاد شده، فعالیت آن‌ها کاهش یافته یا حتی به صفر رسیده است. این نوع از گسل‌ها با عنوان «گسل بی‌خطر» شناخته می‌شوند و معمولاً طی مدت‌زمان طولانی و بیش از صد سال خطرناک نخواهند بود؛ اما برخی از گسل‌ها که «فعال» به‌شمار می‌آیند، در هر دوره‌ای بر اثر فشاری که به آن‌ها اعمال می‌شود، جابه‌جا شده و زمینه‌ساز رخ دادنِ زمین‌لرزه می‌شوند.
به‌طور کلی تهران در امتداد یک گسل بسیار فعال گسترش یافته است، اما در کنار آن گسل‌های دیگری نیز وجود دارد. در استان تهران گسل‌های فعال بسیاری وجود دارد که از جمله آن‌ها می‌توان به گسل فشم، نیاوران و محمودیه اشاره کرد.
نظر شما