به گزارش خبرنگار ایمنا، محیط زندگی تأثیر بسزایی در سوق یافتن رفتار و هویت انسان به سوی ارزش‌های مستتر در خویشتن دارد و هویت هر مکان تابعی از بن‌مایه‌های زیستی، کارکردها و نمادهای آن است که به‌واسطه آن فرد، مکان و گروه خود را از مکان و گروه‌های دیگر متمایز می‌کند. نماد نشانگر معنایی پشت ظاهری محدود نیست و دارای اهمیت بسیار در تمدن و هنر اسلامی بوده و این بیان نمادین در حقیقت همواره اشاره به خالق یکتا دارد. بررسی عوامل معناساز راهی مؤثر در القای احساس آشنایی نسبت به فضای معماری است و استفاده از دانش نشانه‌شناسی از بهترین راهکارها در بررسی چگونگی معنادهی به فضا به شمار می‌آید.
در این زمینه، استفاده از المان‌ها و یادمان‌های شهری می‌تواند نقش بسزایی در هویت‌بخشی و خاطره‌انگیزی فضا داشته باشد. اما امروزه بسیاری از نمادها و نشانه‌های هویت فرهنگی به‌کلی از بین رفته‌اند یا به‌شدت کم شده‌اند، بنابراین باید با تلاشی آگاهانه و با استفاده از نماد و نشانه‌ها، برای احیای هویت و ارزش‌ها بکوشیم.
بر همین اساس، به همت پژوهشکده مهرستان، دانشگاه اصفهان و شهرداری اصفهان در نشست دوم «مسئله فرهنگ» که باهدف گفت‌وگوی انتقادی صاحب‌نظران فرهنگی در باب مدیریت فرهنگی شهر با حضور وحید ملتجی مشاور و دستیار شهردار اصفهان در امور فرهنگی و رسانه‌ای، امیر پرچمی جامعه‌شناس فرهنگی، مهدی کیوان عضو هیئت‌علمی گروه تاریخ‌شناسی دانشگاه اصفهان، علی جعفری عضو هیئت‌علمی گروه تاریخ‌شناسی دانشگاه اصفهان، حشمت‌الله انتخابی پژوهشگر اصفهان، ناصر جدیدی عضو هیئت‌علمی گروه تاریخ دانشگاه اصفهان، شاهین سپنتا، اصفهان شناس برگزار شد، درباره نماد شهر اصفهان بحث و بررسی شد که مشروح مباحث مطرح‌شده از این قرار است:
پرسش‌های بنیادین پیرامون انتخاب قوس آذر به‌عنوان نماد اصفهان
محمد تابش، دبیر نشست مسئله فرهنگ اظهار کرد: هدف از تشکیل جلسه طرح پرسش درباره نماد اصفهان است و اینکه آیا نماد اصفهان قوس آذر باشد یا یک جایگزینی برای آن انتخاب شود؟
وی افزود: لازم است پرسش‌ها و مسائلی را که پیرامون قوس آذر هست، با هم بررسی کنیم که آیا قوس آذر به‌طور کامل بازتاب هویت اصفهان است، یا ابهامات و نکات تیره‌ای بر آن متصور است و باید پاسخی به این پرسش‌ها داده شود تا متولیان شهر و شهرداری اصفهان را به این سمت هدایت کنیم.
دبیر نشست مسئله فرهنگ تصریح کرد: سه پرسش درباره نماد شهر اصفهان مطرح است: آیا نماد را قوس آذر و نشانه‌ای از سرد بودن آن بدانیم؟ یا اگر زادرروز اصفهان را آبان در نظر بگیریم، با توجه به اینکه علامت فلکی آبان عقرب است، آیا این برج نحس نیست؟ و اگر این نماد در دوره‌های مختلف تاریخی تغییر شکل داده و برای مثال در دوره‌ای به شکل اسب بوده، آیا هم‌اکنون هم که دوره تمدنی طی شده و انقلاب شده، آیا باید برویم یک دوره تکمیلی و تغییری برای این نماد متصور شویم؟
وی ادامه داد: پرسش دیگر این است که آیا در تعیین نماد شهر اصفهان ویژگی‌های فرهنگی اجتماعی و تغییر شناسنامه هویتی دینی ملی شهر مهم‌تر است یا طالع بینی آن در برج قوس؟ و به تعبیری آیا نماد یک شهر باید عصاره خصایص و ویژگی‌های تمدنی فرهنگی و تاریخی آن شهر باشد یا دربردارنده زایچه آن شهر؟
لزوم بیان مؤلفه‌های علم، ایثار و هنر در نماد شهر اصفهان
امیر پرچمی، جامعه‌شناس فرهنگی در خصوص زادروز اصفهان در برج قوس، اظهار کرد: در نقد سخنان و دلایل افرادی که درباره اهمیت انتخاب نماد قوس به‌عنوان نماد اصفهان سخن می‌گویند، این موضوع مطرح می‌شود که وقتی گزارش یا روایتی در منابع تاریخی می‌آید، بحثی مجزا و مستند است و هنگامی که سخن از اثبات درستی یا مستند یا علمی بودن آن روایت به میان می‌آید، بحث دیگری پیش می‌آید و در این مسئله باید به این نکته توجه کرد که در بحث برج‌های دوازده‌گانه و تصویری که برای صور فلکی در نظر گرفته‌اند، آیا این مطلب یک باور عامیانه است که در منابع تاریخی ما ذکر شده، یا به لحاظ علمی در علم نجوم این قضیه تأیید می‌شود؟
وی افزود: تفکیک و تمایز یک بحث است و بحث دیگر، قائل بر سعد و نحس بودن است که موضوع دیگری است؛ و پرسشی که مطرح می‌شود، این است که آیا این مطلب و باور که برج قوس که در ماه آذر است و در باور عامه ما سعد تلقی می‌شود، تأثیری در طالع اصفهان که در برج قوس است دارد یا نه؛ و مهم‌تر از آن: آیا این مطلب علمی است یا فقط در مستندات تاریخی آمده است؟
این جامعه‌شناس فرهنگی ادامه داد: علمی بودنِ مسئله سعد و نحس بحثی دیگر است. چون حتی دانشمندانی مانند ابوریحان و ابن‌سینا نیز بر روی سعد و نحس بودن به این صورت تردید دارند و در میان علما هم در این باره اختلاف‌نظر هست و حتی شهید مطهری نیز می‌گوید با دادن صدقه و خواندن آیات قرآنی این مسئله دفع می‌شود و در میان ائمه هم روایاتی در این خصوص داریم و در مجموع اثبات این بحث سعد و نحس بودن به لحاظ علوم دینی و نجوم و علم امروزه در ذهن ما مجهول است.
پرچمی تصریح کرد: نکته دیگر بحث تاریخ تولد و زادروز اصفهان است که به لحاظ اسناد تاریخی در طالع اصفهان برج قوس دیده شده و بحث نماد اصفهان هم یک بحث مجزای دیگر است. چون نماد در مفاهیم جامعه‌شناسی، هویت و شناسنامه‌ای است که بخشی از آن تاریخی، میراث و هنر را نمایندگی می‌کند.
وی افزود: پرسشی که در مورد انتخاب برج قوس به‌عنوان نماد شهر اصفهان مطرح می‌شود این است که این نماد به چه اندازه بیانگر مؤلفه‌های علم، ایثار و هنر است، زیرا شهر اصفهان را با این سه مؤلفه مهم می‌شناسند.
انتخاب نماد طاووس هیچ ارتباطی به شهر اصفهان ندارد
مهدی کیوان، عضو هیئت‌علمی گروه تاریخ‌شناسی دانشگاه اصفهان اظهار کرد: منطق اسطوره هیچ ارتباطی با علم و تاریخ ندارد و منطق خودش را دارد. حتی در جایی که مسئله علم مطرح می‌شود، حق نداریم با علم ستاره‌شناسی و اخترشناسی به سراغ مسائلی که جنبه اسطوره‌ای دارند، برویم و حق نداریم از نظر علمی آن را اثبات کنیم؛ چرا که منطق اسطوره حتی با منطق تاریخ متفاوت است.
وی افزود: اسطوره باور دوران کودکی انسان است، اما با توجه به مسائل دیگری که در این نشست مطرح شد، به لحاظ شهودی به‌عنوان یک مورخ معتقدم ما روی بخش‌های این نماد نباید صحبت کنیم.
این دکترای تاریخ‌شناسی گفت: ماه آذر به شب یلدا یعنی آغاز گشایش ختم می‌شود، بنابراین این مسئله تصویر و نماد شیر یک مسئله مهم از لحاظ تاریخ ما است و جنبه اقتدار دارد و وقتی به سر اژدها ختم می‌شود، بیننده یاد تیر آرش کمان‌گیر می‌افتد، یعنی تقابل زشتی و زیبایی؛ و جنبه علمی ندارد و مسئله خرافه است و فقط باور ما است و فردی نمی‌تواند مرز خرافه و غیرخرافه را جدا کند.
وی اضافه کرد: باید به این نکته توجه داشت که نماد قوس مربوط به دوره صفویه است، دوره‌ای که احیاگر فرهنگ و تمدن ایرانی بوده و به مذهب تشیع رسمیت بخشیده است. به همین خاطر نماد قوس منافاتی با مبانی جمهوری اسلامی ایران ندارد.
کیوان در مورد انتخاب نماد طاووس برای اصفهان نیز اظهار کرد: این نماد در اتاق بازرگانی توسط دو نفر که مسئول این کار بودند، انتخاب شد؛ درحالی‌که طاووس هیچ ارتباطی به شهر اصفهان ندارد و باید نمادی متناسب برای اصفهان انتخاب شود.
وی با اشاره به اینکه اژدها علامت زشتی و شیر نشانه زیبایی است، ابراز کرد: حق نداریم درگذشته تفکیک خوب و بد را انجام دهیم تا نمادی جا بیفتد، لذا پیشنهاد می‌کنم کسی که دنبال ایجاد نماد اصفهان است، متوجه این موضوع باشد که کارهای ناتمام بسیاری از لحاظ فرهنگی در اصفهان وجود دارد که باید آن‌ها را دنبال کنیم، وگرنه بررسی نماد اصفهان هیچ مشکلی را از شهر حل نمی‌کند.
عضو هیئت‌علمی گروه تاریخ‌شناسی دانشگاه اصفهان اضافه کرد: تاریخ با باور مردم کار دارد و اصل باور مردم است. اگر مردم موضوعی را باور کردند، تاریخ قبولش می‌کند، بنابراین نباید با باور مردم بازی کنیم.
قوس آذر در چهارچوب اندیشه‌های ایرانی اسلامی است
علی جعفری، عضو هیئت‌علمی گروه تاریخ‌شناسی دانشگاه اصفهان اظهار کرد: یکی از آسیب‌های تاریخی نبود دقت‌ها است. حتی اگر فرض کنیم بخشی از این مسائل در حوزه تنجیم قرار می‌گیرد، بسیاری از مسائلی که تنجیم یا خرافات بوده، اثبات شده که ریشه در واقعیت علمی دارند. حال اگر اصلاً تنجیمی باشد، چه موردی را می‌خواهیم ثابت کنیم؟
وی اضافه کرد: در پاسخ به پرسش‌هایی درباره اینکه آیا نماد قوس با اندیشه‌های اسلامی مطابقت دارد؟ یا این نماد با اندیشه‌های اسلامی ایرانی منافات دارد؟ باید گفت این نماد نه‌تنها در چهارچوب اندیشه‌های ایرانی اسلامی است، بلکه هیچ منافاتی هم ندارد.
عضو هیئت‌علمی گروه تاریخ‌شناسی دانشگاه اصفهان تصریح کرد: ماندگاری نماد منجر به هویت‌بخشی رفاقت و اتحاد می‌شود و در تعیین نمادهای اصفهان به‌شخصه معتقدم برای عمومیت پیدا کردن نماد و فرهنگ اصفهان، کارکرد این نماد باید با شعار اصفهان همخوانی داشته باشد.
وی گفت: اسطوره‌ها هسته درستی دارند و شاید بشود از دل بسیاری از این اسطوره‌ها این نماد را بیرون آورد و معتقدم به‌رغم اینکه فرهنگ مباحث سعد و نحسی بسیار گسترده شده، این‌گونه نیست که به دنبال این باشند که چه روزی سعد و نحس است و خشت بزنند.
جعفری تأکید کرد: در خصوص تعیین نماد اصفهان باید مباحث دوطرفه باشد تا بتوان در این مورد راحت‌تر سخن گفت و نکته مهم اینکه شهر علاوه بر رفع نیازهای فیزیکی، به‌شدت نیاز به رفع نیازهای روحی دارد. پس مسئله انتخاب نماد شهر اصفهان از زوایای مختلف باید فرهنگی‌تر و نهادینه شود.
حشمت‌الله انتخابی، اصفهان شناس اظهار کرد: هیچ شهری در جهان نماد ۴۰۰ ساله ندارد و این نکته برای اصفهان باارزش است. بنابراین باید روز اصفهان روزی باشد که اسم و رسم داشته باشد.
وی ادامه داد: در فرهنگ اصفهان بیست‌وپنجم آبان روز حماسه و ایثار مردم اصفهان است، بنابراین می‌توان روز اول آذر را روز اصفهان نام‌گذاری کرد که هرکدام از این روزها از اهمیت خاصی برخوردار بوده و کارکردهای هویتی و فرهنگی خاص خود را دارد.
اصفهان از لحاظ نماد در جهان استثنا است
ناصر جدیدی، عضو هیئت‌علمی گروه تاریخ دانشگاه اصفهان اظهار کرد: اصفهان را باید فراتر از یک شهر عادی و فراتر از ایران در نظر بگیریم؛ زیرا اصفهان یک شهر جهانی و بین‌المللی است و دست بردن‌های ناشیانه و غیرمستند در تاریخ آن به هویت این شهر آسیب خواهد زد. بنابراین انتخاب نمادی دیگر به‌جای نماد قوس منطقی نیست و نباید این تغییر صورت گیرد و اگر منطقی پشت کار و تصمیم افراد تصمیم‌گیرنده برای این امر مهم هست، باید افراد اهلیت این کار را داشته باشند.
وی افزود: تغییر نماد برای اصفهان که در جهان از لحاظ نماد استثنا است، مسئله ساده‌ای نیست و نباید این نماد را بدون منطق جابه‌جا کرد و نکته دیگر اینکه ابعاد و ارزش‌های این نماد مشخص است.
عضو هیئت‌علمی گروه تاریخ دانشگاه اصفهان تصریح کرد: در مسئله ایثار اصفهان هیچ تردیدی نیست و آنچه مانند این مربوط به دهه‌های اخیر است، می‌تواند در جای دیگری مطرح شود؛ اما هیچ الزامی نیست که این موارد در نماد چندصدساله دخالت داده شوند. از همین رو، روز حماسه و ایثار می‌تواندبه‌صورت مجزا برگزار شود و نماد جداگانه‌ای هم به آن اختصاص داده شود.
وی ادامه داد: پس اجازه بدهیم آنچه را گذشتگان ما به‌درستی انجام داده‌اند، حفظ شود و ما هم اگر می‌خواهیم کاری انجام دهیم، برای حال حاضر انجام دهیم و در قبال آنچه هم‌اکنون موجود است، کار درستی انجام دهیم که برای آیندگان بماند، نه اینکه بدون منطق در کار گذشتگان دست ببریم.
لزوم انتخاب نماد برای شهر اصفهان
وحید ملتجی، مشاور و دستیار شهردار اصفهان در امور فرهنگی و رسانه‌ای شهرداری اصفهان اظهار کرد: در سال‌های گذشته اختلاف‌نظرهایی در مورد انتخاب نماد شهر اصفهان وجود داشته است که بخشی از این اختلاف‌نظرها دستخوش مسائل سیاسی شد و بنابراین این مسئله ابتر باقی ماند.
وی افزود: ما باید تکلیفمان را در این مسئله روشن کنیم و نمی‌توانیم نسبت به آن بی‌توجه باشیم. اصفهان با فرهنگ غنی که دارد، به‌طور حتم باید دارای نماد، پرچم، رنگ. و گرافیک باشد و این امر نه‌تنها در باب مسئله نماد بلکه در دیگر موارد هم باید خودش را نشان دهد.
مشاور و دستیار شهردار اصفهان در امور فرهنگی و رسانه‌ای شهرداری اصفهان ادامه داد: سال‌های سال است که از این مسئله دور افتاده‌ایم و مدتی هم در جنگ مسئله نماد آن هم میان خواص بودیم، در صورتی که عموم مردم به سمت دیگری می‌روند و توجهی به این ماجرا ندارند؛ بنابراین ما در یک بحث داخلی این‌جا مانده‌ایم و جامعه دارد به سمت دیگری می‌رود و این از چالش‌های امروز است که نه‌فقط در اصفهان و ایران، بلکه به تعبیری در دنیا با این مسئله هویت‌زدایی مواجه هستند.
وی اظهار کرد: اصفهان شهر زندگی است و زندگی ریشه در زایندگی دارد و این نکات با این مبانی طرح شد که هویت اصفهان هویت زنده و زاینده است و اصفهان در طول عمرش بارها تا سقوط و ویرانی رفته، منتها ققنوس‌وار در همان ویرانی دوباره زنده شده و بیست‌وپنجم آبان‌هم یکی از همین نمادها است که در واقع این همان خط تاریخی و هویتی اصفهان است که پیش می‌رود. لذا باید تکلیفمان را با این‌گونه مسائل روشن کنیم و به داد هویتی که دارد از بین می‌رود، برسیم.
ملتجی گفت: مسئله بحث باورها است و بسیاری از کشورهای و شهرهای جهان از آنچه ندارند، برای مردم خود هویت و باور می‌سازند، اما ما از آنچه داشته‌ایم غفلت کرده‌ایم و سال‌های سال است که آن را کنار گذاشته‌ایم و همین امر باعث شده که شاهد این وضع فرهنگی در جامعه باشیم. بنابراین در این دوره حرف این است که چند صباحی که نگاه فرهنگی بر شهرداری حاکم است، امیدواریم کل شهرداری‌ها در خدمت فرهنگ باشند و شهرسازی و خدمات شهری اصفهان هم باید فرهنگی باشد.
وی ادامه داد: یکی از این موارد، انتخاب نماد برای شهر اصفهان است که باید تکلیفش روشن شود. به همین جهت از بیان و شنیدن نظر مخالفان استقبال کنیم و هر فردی که راجع به این مسئله حرفی دارد، با استدلال بیان کند تا به نتیجه برسیم؛ لذا نماد باید برگرفته از استعاره‌ها و اسطوره‌ها باشد و نیاز داریم نظر مخالفان را بشنویم تا بدانیم چه بوده که سال‌های سال با این مسئله مخالفت می‌کردند، تا به یک جمع‌بندی برسیم.
مشاور و دستیار شهردار اصفهان در امور فرهنگی و رسانه‌ای شهرداری اصفهان اضافه کرد: لذا شهرداری برای پیشبرد این مسئله در شهر به‌عنوان نهادی که با مردم در ارتباط است، در حوزه فرهنگ‌سازی بسیار مؤثر است و به همین جهت نظر مخالفان درباره انتخاب نماد قوس به‌عنوان نماد اصفهان باید شنیده شود تا تخصصی‌تر بتوانیم به این مسئله ورود کنیم.
وی تصریح کرد: نماد کمک و مددکار هویت است و اصفهان تک‌هویتی نیست؛ هویت علمی، تاریخی، دینی، هنری و انقلابی دارد و حداقل پنج هویت مشخص و شاخص دارد و این برای اینکه ما بتوانیم هویت را دوباره برای نسل امروز و آینده به‌درستی احیا کنیم، به‌طور حتم نیاز به پررنگ کردن روایت شهرداری و نیاز به داستان‌ها و روایت اصفهان دارد.
ملتجی افزود: آینده اصفهان در حال شکل‌گیری است و متأسفانه نخبگان در این مسیر نیستند و باید راجع به آینده اصفهان اقدامی مؤثر انجام گیرد که نماد می‌تواند مرتبط میان آینده و گذشته باشد. اصفهان را برخی فقط در دوره اوج صفویه می‌بینند، که خوب است، اما پاسخگوی امروز نیست و باید الگویی بر مبنای مدل‌های امروز برای آن دیده شود، بدون آن که به گذشته نگاه کنیم و با داشته‌های امروز در مورد آینده اصفهان سخن بگوییم.
وی تأکید کرد: تعیین نماد برای اصفهان یک نیاز برای آینده است، که باید بتوانیم بر مبنای داشته‌ها و هویت امروزمان در مورد آینده حرف بزنیم. به همین جهت نیازمند یک کار منطقی و چندجانبه از نماد موجود هستیم تا بتوانیم همه پرسش و پاسخ‌هایی را که درباره این موضوع هست، با زبانی مستند پاسخ دهیم و برای این نسخه به سراغ بخشی از مؤثرترین افراد این عرصه برویم و با آن‌ها گفت‌وگو کنیم تا به اجماع برسیم و خروجی این نشست‌ها باید رسیدن به یک پاسخ مستند باشد که خودمان بتوانیم آن را نقد کنیم و پاسخگو باشیم.
تهیه و تنظیم: کورش دیباج، دبیر سرویس فرهنگ و هنر خبرگزاری ایمنا
نظر شما