به گزارش خبرنگار ایمنا، تالاب‌ها اکوسیستم‌های باارزشی است که کارکردهای بسیاری ازجمله تغذیه سفره‌های آب زیرزمینی، پناهگاه پرندگان مهاجر دارد؛ همچنین دارای تنوع زیستی بالایی است، اما طی سال‌های اخیر به دلیل خشکسالی و عوامل انسانی، مورد تهدید قرار گرفته است. از عوامل انسانی مؤثر بر آن‌ها می‌توان به احداث سد و ایجاد چاه برای بهره‌برداری از منابع آب زیرزمینی اشاره کرد؛ خشکسالی نیز می‌تواند بر کاهش حجم جریان‌های آب ورودی به تالاب، زیستگاههای تالابی و نیز اقتصاد تالاب اثر بگذارد، پس حفاظت از تالاب‌ها در مناطق خشک و نیمه‌خشک نیازمند مدیریتی صحیح است.
تالاب‌های ایران بسیار پراکنده و گوناگون است که در میان آن‌ها، تالاب گاوخونی در سال ۱۳۵۴ در فهرست تالاب‌های بین‌المللی کنوانسیون رامسر قرار گرفت و از این منظر رسیدگی دائمی به شرایط آن اهمیت جهانی دارد، اما تصاویر ماهواره‌ای از اوایل دهه ۸۰ روند کم آبی این تالاب اکولوژیک را نمایان می‌کند، تاجایی‌که در نبود تأمین حقابه سالانه ۱۷۶ میلیون مترمکعبی امسال این تالاب ۹۹ درصد وسعت خود را از دست داده است و درحال‌حاضر حدود یک درصد از مساحت خود را حفظ کرده که این یک درصد، نه تنها از زاینده‌رود تأمین نمی‌شود، بلکه در شرایط خشکسالی، حاصل سیلاب‌های فصلی که در زندگی تالاب نقش داشته است، نیز نیست.
تالاب گاوخونی از بزرگترین و مهم‌ترین تالاب‌های ایران است که در طول تاریخ علاوه بر ایجاد فضای فرح بخش در شرق اصفهان، مامنی برای پرندگان مهاجر و جانوران آبی و منبع درآمد و آسایش ساکنان این منطقه بوده است. در طول تاریخ نام «گاوخونی» و «زاینده‌رود» به موازات هم مطرح بوده است و طومار معروف شیخ‌بهایی و تقسیمات آب زاینده‌رود که از برجسته‌ترین نمونه‌های میراث فرهنگی این مرز و بوم است، نشان از اهمیت حیاتی این رودخانه از دید مردم در طول تاریخ دارد.
رودخانه زاینده‌رود به طول بیش از ۳۸۰ کیلومتر بزرگترین رودخانه منطقه مرکزی ایران از کوه‌های زاگرس مرکزی به‌ویژه زردکوه بختیاری سرچشمه گرفته و در کویر مرکزی ایران به سمت شرق حدود ۲۰۰ کیلومتر پیش می‌رود و در نهایت به تالاب بین‌المللی گاوخونی در شرق اصفهان می‌ریزد. تالاب گاوخونی منطقه‌ای به وسعت ۴۷۶ کیلومتر مربع در ۱۶۷ کیلومتری جنوب شرق اصفهان در ۳۰ کیلومتری شهرستان ورزنه و ۱۴۰ کیلومتری اصفهان است که بخش بزرگی از آن در اصفهان و مابقی در یزد است که طی دهه پنجاه در کنوانسیون رامسر به ثبت رسید و نام آن در فهرست تالاب‌های بین‌المللی قرار گرفت. در این بین طی خردادماه امسال که شهر ورزنه به‌عنوان شهر تالابی جهان در سایت کنوانسیون رامسر انتخاب و ثبت شد این امر گواه اهمیت احیای تالاب گاوخونی است.
این تالاب در گذشته پناهگاهی برای پرندگان مهاجر و زیستگاه گونه‌های مختلف بود، اما از سال ۱۳۷۸ کم آب شد و روند خشک شدن آن به‌صورت تدریجی و مستمر ادامه داشت این تالاب بیش از یک دهه به جز یک مورد آن هم کوتاه‌مدت در سال ۹۵، آب را به خود ندیده است. در این میان با تمام غفلت‌ها، بی‌مهری‌ها، وعده و وعیدها برای احیای تالاب گاوخونی و صدای خفته یکی از نخستین تالاب‌های کشور که به علت معادلات نادرست سال‌ها در انتظار رسیدن آب به بستر خشک خود لحظه شماری می‌کرد باز هم باید باران را تنها چتر نجات گاوخونی دانست.
طی سال‌های اخیر همواره شاهد بازگشایی محدود و مقطعی جریان آب رودخانه زاینده‌رود بوده‌ایم. این بازگشایی مقطعی زمانی که در سال گذشته‌ها با بارش‌های نسبتاً مطلوب بهاری و سیلاب در ورزنه همراه شد، لب تشنه تالاب بین‌المللی گاوخونی را اندکی تر کرد، اما رسیدن این اندک آب به تالاب برای احیای آن کافی نبود. در این میان حتی با وجود بارش‌های موسمی طی مردادماه امسال و هدایت سیلاب‌ها محلی از کوه سیاه، شرق تالاب و شهرستان خوروبیابانک و ورزنه برای اندکی افزایش رطوبت و کاهش ریزگردها و گردوخاک به سمت تالاب گاوخونی، اما با تشنگی طولانی مدت تالاب تنها دو تا سه درصد آن سیراب شد و تمام سیلاب‌ها هم به خورد زمین فرو رفت و اکنون این تالاب بین‌المللی ۹۹ درصد خشک شده است و با کمتر از یک درصد حیات به زندگی خود ادامه می‌دهد.
به باور کارشناسان محیط زیستی خشکی این تالاب نه تنها بر تنوع زیستی گیاهی و جانوری به‌ویژه پرندگان مهاجر به‌طور جدی اثرگذار است، بلکه حیات بسیاری از دوزیستان این زیست بوم را نیز تهدید می‌کند و خشک شدن این تالاب می‌تواند آن را به یکی از بسترهای خطرناک تولید گرد و غبارهای سمی و نمکی در شعاع ۵۰۰ کیلومتری خود در مرکز ایران تبدیل کند. بنابراین احیای قطره‌چکانی تالاب گاوخونی از بزرگترین تالاب‌های کشورمان طی سالیان متوال از مرگ تدریجی گوهری در دل کویر خبر می‌دهد.
۹۹ درصد تالاب گاوخونی خشک است / درگیری ۵ استان با پدیده گردوغبار نبود سیرابی تالاب
منصور شیشه‌فروش، مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا، با تاکید بر اینکه تالاب گاوخونی با ۴۷ هزار هکتار وسعت به‌عنوان یکی از کانون‌های جدی تولید ریزگرد با اثرات زیست‌محیطی، تشدید ریزگردهای آن می‌تواند تا شعاع ۵۰۰ کیلومتری استان‌های دیگر را هم دربربگیرد، می‌گوید: طی بازدیدها و بررسی‌ها از تالاب بین‌المللی گاوخونی اکنون ۹۹ درصد این زیستگاه مهم طبیعی به‌طورکامل خشک شده است.
وی با بیان اینکه حفاظت از تالاب با اهداف اولیه حفاظت از تنوع‌زیستی مطرح است، اظهار می‌کند: تنها یک درصد آن رطوبت دارد و لازم است سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور، طرح احیای تالاب بین‌المللی گاوخونی را در دستور کار قرار دهد. این جاذبه و زیستگاه طبیعی بین‌المللی با هدف حفاظت از اکوسیستم نیازمند طرح جامع احیای تالاب‌ها است.
مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان می‌افزاید: تالاب گاوخونی در سال ۱۹۷۵ تحت پوشش تالاب‌های بین المللی کنوانسیون رامسر قرار گرفت و از آنجایی که تالاب ارزش بین المللی دارد به عنوان پیکره بزرگ منحصربه‌فرد در تغذیه آب‌های زیرزمینی، کنترل سیلاب، نگهداری مواد غذایی، دارای زیستگاههای شناسایی شده ازجمله تالاب رودخانه تپه شنی، دشت‌های سپید، شوره زار، شن زار، تپه ماهور، کوه اشتیان در مرکز رودخانه نقش دارد.
تالاب گاوخونی کانون ۴۷ هزار هکتاری تولید داخلی ریزگردها
وی تصریح می‌کند: این تالاب با ۴۷ هزار هکتار وسعت اکنون ۹۹ درصد آن خشک است و چنان‌چه به یکی از کانون‌های جدی تولید ریزگرد با اثرات زیست‌محیطی تبدیل شود، تشدید ریزگردها و ذرات گردوغبار تالاب می‌تواند پنج استان قم، تهران، چهارمحال‌وبختیاری، مرکزی و یزد را تحت تأثیر بحران فرسایش بادی قرار دهد.
شیشه‌فروش با اشاره به اهمیت و جایگاه تالاب بین‌المللی گاوخونی در اکوسیستم زیست‌بوم فلات مرکزی کشور و حفظ حیات پرندگان، جانداران و گیاهان مختلف، می‌گوید: این تالاب در گذشته سالانه میزبان ۱۵۰ هزار بال انواع پرنده بوده است، اما براساس آخرین سرشماری سالانه کمتر از ۷۰۰ پرنده مهاجر در این تالاب مشاهده می‌شود.
وی با بیان اینکه اجرای طرح احیای تالاب گاوخونی اجتناب‌ناپذیر است، می‌گوید: حفاظت تنوع زیستی و ذخایر ژنتیکی، حفظ فرصت‌های ارزشمند گردشگری، حمایت از ارزش‌های تاریخی و فرهنگی، تغییرات و تعدیل آب و هوای منطقه، کنترل سیلاب، پالایش آلاینده‌ها و تصفیه پساب از کارکردهای ارزشمند تالاب گاوخونی است که با احیای این تالاب بین‌المللی ضمن محافظت از منابع آب و خاک، مخاطرات زیست‌محیطی و بیابان‌زایی در سطح استان اصفهان نیز کاهش پیدا می‌کند.
مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان اظهار می‌کند: خشک شدن تالاب تبعات زیستی بسیاری همچون خیزش گردوغبار، کاهش حجم سفره‌های آب زیرزمینی و تشدید بیماری پوستی سالک در منطقه را به‌همراه خواهد داشت.
وی با اشاره به کنوانسیون بین‌المللی رامسر، می‌افزاید: این کنوانسیون برای حمایت از زیستگاههای پرندگان مهاجر آبی در تالاب‌های مهم دنیا تشکیل شده و یکی از تالاب‌های مورد تاکید آن، تالاب گاوخونی اصفهان است.
لزوم تخصیص اعتبار برای احیای تالاب گاوخونی
شیشه‌فروش درباره ثبت شهر ورزنه به‌عنوان شهر تالابی جهان در سایت کنوانسیون رامسر که اهمیت احیای تالاب گاوخونی را حائز اهمیت می‌کند، می‌گوید: تأمین حق‌آبه تالاب گاوخونی و زاینده‌رود بسیار حیاتی است و درخواست داریم که سازمان محیط زیست و منابع طبیعی وزارت نیرو همکاری ویژه‌ای را برای احیای این تالاب بین‌المللی انجام دهند.
وی اظهار می‌کند: در سال‌های اخیر چندین مرتبه از سازمان محیط‌زیست کشور درخواست کردیم به منظور احیای این تالاب اقدامات لازم را اجرایی کنند، همچنین موضوع آن در دستور کار، کارگروه سازگاری با کم‌آبی با پیگیری‌های آب‌منطقه‌ای استان قرار گرفته است.
مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان با بیان اینکه تالاب گاوخونی به کانون بحرانی فرسایش بادی در مرکز کشور تبدیل شده است، می‌افزاید: لازم است سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور مطابق طرح اکوسیستم‌های تالابی و در جهت اجرای قانون حفاظت از تالاب‌ها و رودخانه‌های در معرض خطر با همکاری وزارت نیرو نسبت به احیای تالاب گاوخونی و حقابه آن اقدام کند.
وی تصریح می‌کند: موضوع این تالاب بزرگ و حیاتی در دستور کار، کارگروه سازگاری با کم‌آبی با پیگیری‌های آب منطقه‌ای استان قرار گرفته است.
اهمیت اجرای قانون حفاظت از تالاب‌ها و طرح حفاظت از اکوسیستم‌های تالابی
شیشه‌فروش با اشاره به خشکی ۹۸ درصدی تالاب گاوخونی با وجود بارش‌های موسمی طی شهریورماه امسال، می‌گوید: در مدت بارش‌ها سعی شد سیلاب‌های محلی در کوه سیاه، شرق تالاب و شهرستان خوروبیابانک و ورزنه برای اندکی افزایش رطوبت و کاهش ریزگردها و گردوخاک به سمت تالاب گاوخونی هدایت شود، اما با تشنگی طولانی مدت تالاب تنها دو تا سه درصد آن سیراب شد و تمام سیلاب‌ها هم به خورد زمین فرو رفت.
وی با بیان اینکه ۳۲ درصد مساحت استان اصفهان به علت اقلیم خشک و نیمه‌خشک و شرایط کم‌بارش جزو مناطق کویری و بیابانی است، خاطرنشان می‌کند: اجرای قانون حفاظت از تالاب‌ها و رودخانه‌های در معرض خطر و طرح حفاظت از اکوسیستم‌های تالابی توسط سازمان حفاظت محیط‌زیست با تعیین اعتبارات واضح و تخصیص آن‌ها و نیز همکاری وزارت نیرو برای احیای تالاب بین‌المللی گاوخونی در شرق اصفهان ضروری است.
تأثیر وضعیت تالاب گاوخونی بر حیات وحش
حسین اکبری، معاون نظارت و پایش حفاظت اداره کل محیط زیست استان اصفهان در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا، با تاکید بر اینکه محدودیت‌های منابع آبی در کل استان وجود دارد و شرایط خشکسالی حاکم است، می‌گوید: حقابه‌های تالاب گاوخونی به عنوان اولویت دوم بعد از شرب همواره یک مطالبه عمومی و حق‌الناس است و گردوغبار ناشی از خشکی تالاب تا شعاع ۵۰۰ کیلومتری فلات مرکزی را تحت تأثیر قرار می‌دهد و خشکی تالاب از نظر زیست‌محیطی، اقتصادی، اجتماعی، بهداشتی و سلامتی برای مردم مهم و مؤثر خواهد بود.
وی ادامه می‌دهد: وضعیت تالاب گاوخونی و زاینده‌رود برای حیات وحش جانوری، گیاهی و ذخایر ژنتیکی وابسته به آن بسیار زیان بار بوده است؛ تالاب گاوخونی در سال‌های پرآبی به صورت میانگین پذیرای ٢٠ هزار پرنده از حداقل ١٣٧ گونه مختلف بوده است.
معاون نظارت و پایش حفاظت اداره کل محیط زیست استان اصفهان می‌افزاید: در سال‌های اخیر که سرشماری و رصد کردیم این آمار و ارقام کم شده و طی چند سال اخیر شاید بیش از ٢٠ تا ٢۵ نوع پرنده و حداکثر یک هزار پرنده به سمت تالاب مهاجرت کردند و امسال نیز که تالاب به سمت خشکی کامل می‌رود، این آمار باز هم کمتر می‌شود این موضوع خسارت سنگینی به تالاب گاوخونی، زیستگاه، آبزیان و پرندگان وارد می‌کند.
وی با اشاره به خشکی زاینده رود تصریح می‌کند: پوشش گیاهی متنوعی که در بستر این رودخانه بوده از دست رفته است، همچنین در تالاب گاوخونی یک ماهی ارزشمند به نام ماهی گورخری وجود دارد که در اندک پسابی که در قسمت شمالی تالاب بوده دیده شده، اما متأسفانه چون تالاب رو به خشک شدن صددرصدی می‌رود این ذخایر را نیز از دست خواهیم داد.
اکبری می‌گوید: به جز نیمه دوم سال ٩٨ که بعد از ١۵ سال حدود ۴١ میلیون مترمکعب آب برای تالاب رهاسازی شد، دیگر هیچ آبی رهاسازی نشده است و در این مدت تنها مقدار کمی زه آب و پساب کشاورزی به سمت تالاب جاری شد که این امر با توجه با پیگیری‌های محیط زیست و لایروبی‌هایی که در بستر رودخانه در شرق اصفهان در حد فاصل سد رودشتین تا تالاب گاوخونی داشتیم، انجام شد تا حداقل مقداری رطوبت به تالاب برسد و بخش‌هایی از تالاب یک رطوبت حداقلی را بتواند داشته باشد این موضوع در جلوگیری از خیزش گردوغبار نیز مؤثر بوده است.
سهم ناچیز تالاب گاوخونی از بارندگی‌ها ماه‌های اخیر
وی سهم تالاب بین‌المللی گاوخونی از بارندگی‌های ماه‌های اخیر حدفاصل روزهای ششم تا هفتم مردادماه، بسیار ناچیز می‌داند و اظهار می‌کند: هیچ سیلاب و روانابی از شاخه زاینده‌رود و در محل ایستگاه هیدرومتری شاخ کنار، وارد تالاب بین‌المللی گاوخونی نشده است.
معاون نظارت و پایش حفاظت اداره کل محیط زیست استان اصفهان می‌افزاید: در مجموع براساس بررسی‌های اولیه میدانی و اطلاعات دریافتی، میزان آبگیری یا افزایش رطوبت موقتی و بسیار محدود و لکه‌ای تالاب، ناشی از بارندگی‌های اخیر مردادماه، کمتر از یک درصد حداقل میزان نیاز آبی سالیانه تالاب، تخمین زده شد که موجب تأخیر در خشک شدن کامل تالاب، با توجه به عدم دریافت حقابه‌ها و در نتیجه غبارخیزی آن شده است.
اکبری درباره اثرات مثبت و فواید مهم تالاب گاوخونی، خاطرنشان می‌کند: اگر رهاسازی آبی داشتیم تا بخشی از حقابه تالاب رهاسازی شود تا حدودی از خشکی تالاب کاسته می‌شد، چرا که اگر تالاب گاوخونی به طور کلی خشک شد و رطوبت لایه‌های زیرین آن نیز از دست برود، نه تنها یک زیست بوم ارزشمند و کارکردهای دیگر آن را از دست می‌دهیم، بلکه پدیده گرد و غبار و ریزگردها در شهر اصفهان مشکل‌ساز خواهد شد.
نظر شما