برگی از تقویم تاریخ فرهنگ و هنر

به گزارش ایمنا، امروز _شنبه بیست‌وچهارم دی‌ماه_ هم‌زمان با سالروز تولد و درگذشت بزرگان ایران است.

سالروز درگذشت محمدحسین مصورالملکی

محمدحسین مصورالملکی (زاده سال ۱۲۶۸ اصفهان – درگذشته بیست‌وچهارم دی ۱۳۵۶ اصفهان) شاعر، طراح، نقاش، نگارگر، تذهیب‌کار و قلمدان‌ساز است.

او در ۱۵ سالگی پدرش را از دست داد و کار پدر را در ساختن قلمدان دنبال کرد تا مخارج خانواده را تأمین کند. سپس به تذهیب و نقاشی رنگ و روغن پرداخت.

در ابتدای سلطنت رضاشاه به پاریس رفت و شش ماه در فرانسه اقامت داشت و با آرتور پوپ، که مشغول نگارش کتاب معروفش درباره هنر ایران بود، آشنا شد و به درخواست وی در تصویرسازی کتابش او را یاری کرد.

وی به شیوه‌های مختلف نقاشی آشنایی داشت و علاوه بر مینیاتور و طراحی و قلم‌گیری و تشعیر و تذهیب، تابلوهای رنگ روغن و نقشه‌های بسیار زیبای فرش را هم می‌ساخت. وی میرزا آقا امامی را پیش‌کسوت و هنرمند واقعی دانسته و مینیاتورهای رستم شیرازی و محمود فرشچیان را ستوده است.

مصورالملکی از اولین مرمت‌کنندگان نقاشی‌های چهل‌ستون در دهه ۲۰ بود و گفته می‌شود که تنها روی تابلوهای بالای طره در تالار اصلی کار کرده است.

آثار:

از وی تابلوهای متعددی برجای ماند. او بیشتر به تابلوی تخت‌جمشید عشق می‌ورزید که با این تابلو در نمایشگاه جهانی بروکسل برنده شد و جایزه گرفت. وی برای ترسیم این تابلوی نفیس و کم‌نظیر، سال‌ها به تماشا و کاوش پرداخت و از دانستنی‌های دو باستان‌شناس معروف در تخت‌جمشید به نام‌های «مستر ریچاردز» و «هرتسفلد» آلمانی استفاده کرد. وی علاوه بر ساختمان معظم تخت‌جمشید، چهار هزار چهره در این تابلو به تصویر کشیده است.

مصورالملکی معتقد بود فرق میان کاخ تخت‌جمشید و تابلوی او در این است که: «آن ویران شده ولی این سالم است.» همان زمان خواستند تابلو را به مبلغ ۱۰ میلیون تومان خریداری کنند اما او با وجود بضاعت کم، به فروش آن راضی نشد و به فرزندانش نیز وصیت کرد چون این اثر هنری دارای ارزش ملی است، آن را عزیز بدارند و نفروشند. وی می‌گفت: "برای به تصویر کشیدن این تابلو به مرحله‌ای رسیدم که تمام ذهنم انباشته از تخت‌جمشید بود. حتی قدم‌های سنگین سربازان جاویدان را روی سنگفرش‌ها می‌شنیدم. ارابه‌ها را که با چرخ‌های زمخت در حرکت بودند و طنین سم اسب‌ها را که در هیاهوی ارابه‌ها محو می‌شد، می‌شنیدم. و در چشم‌انداز آپادانا، باغ‌هایی را که در متن کم رنگ و غبارآلود، به چشم می‌خورد، همه را حس می‌کردم."

از تابلوهای معروف دیگر او، صحنه جنگ بین‌الملل دوم است که جنبه جهانی دارد.

تابلوی سعدی با مضمون «در حال که من این سخن بگفتم دامن گل بریخت و در دامنم آویخت»، تابلوی چوگان بازی در میدان نقش جهان، تابلوی شیخ صنعان و دختر ترسا، تابلوی بنای کاخ چهلستون و مجلس پذیرایی شاه‌عباس از ولی محمدخان فرمانروای ترکستان، تابلوی صلح حیوانات که از کارهای آخر او است و بسیاری تابلوهای دیگر.

وی هنگامی که مشغول تهیه و پختن «روغن کمان» یکی از ملزومات نقاشی‌اش بود دچار سوختگی شد و بر اثر آن به لرزش دست دچار بود. او مدتی بعد سکته کرد و دست راستش فلج شد و ۱۰ سال بعد درگذشت و در تخت فولاد به‌خاک سپرده شد.

سالروز درگذشت جعفر سجادی

جعفر سجادی (زاده نهم مهر ۱۳۰۳ اصفهان - درگذشته بیست‌وچهارم دی ۱۳۹۲ تهران) نویسنده، محقق، عرفان‌پژوه و استاد دانشگاه است.

وی از پنج سالگی در مکتب درس می‌خواند و همزمان در مزرعه کشاورزی کار می‌کرد. بعدها به تحصیل فقه، اصول، ادبیات و فلسفه در اصفهان پرداخت و سپس برای تدریس در مدرسه شهبازخان به کرمانشاه رفت. اما پس از مدتی به اصفهان بازگشت و این بار به تهران رفت و در دانشکده معقول و منقول تحصیلاتش را ادامه داد و در سال ۱۳۲۹ فارغ‌التحصیل شد. در سال ۱۳۳۰ به استخدام وزارت فرهنگ درآمد و به ارومیه و سپس به کرمانشاه اعزام شد. وی در سال ۱۳۳۴ به تهران بازگشت و از در دانشگاه معقول و منقول دکتری گرفت و در ۱۳۵۳ به درجه استادی رسید و در سال ۱۳۵۸ نیز بازنشسته شد.

آثار:

مقدمه بر منطق

فرهنگ لغات و اصطلاحات فلسفی

فرهنگ علوم عقلی

فرهنگ علوم فلسفی و کلامی

فرهنگ علوم نقلی و ادبی

فرهنگ لغات و اصطلاحات فلسفی ملاصدرا

تصحیح متون:

تصحیح و تحشیه تفسیر حدائق‌الحقایق

تصحیح توضیح فرهنگ المرقاة

ترجمه و تحشیه آرا اهل مدینة الفاضله ابونصر فارابی

ترجمه و تحشیه سیاسات مدینه.

سالروز درگذشت بیژن جلالی

بیژن جلالی (زاده یکم آذر ۱۳۰۶ تهران - درگذشته بیست‌وچهارم دی ۱۳۷۸ تهران) شاعر است.

خانواده مادری وی از خاندان قدیمی هدایت به‌شمار می‌رفتند. سرسلسله این خاندان در دوره قاجار، رضاقلی‌خان هدایت است. رگه فرهنگی خاندان هدایت، در یکی از پسران او یعنی نیرالملک تداوم یافت: اعتضادالملک، پدر عیسی، محمود و صادق هدایت، فرزند نیرالملک بود. اعتضادالملک، پدر بزرگ مادری جلالی است.

جلالی همراه پدر، در مأموریت اداری‌اش، مدتی در شمشک و سه سال در تبریز زیست. در این شهر، در مدرسه‌های رشدیه و فردوسی درس خواند. اندکی بعد به تهران آمد. سال‌های دوم تا پنجم متوسطه را در رشته طبیعی، در دبیرستان فیروز بهرام گذراند. سال ششم را در دبیرستان البرز سپری کرد. شاگرد مهدی مجتهدی، یداله سحابی، رضا جودت، ذبیح‌اله صفا، محمود بهزاد، عبداله شیبانی و محمدحسین مشایخ‌فریدنی بود.

وی از سال ۱۳۲۵ تا ۱۳۳۱ چندماهی در رشته فیزیک دانشگاه تهران و چندسالی در رشته علوم طبیعی دانشگاه‌های تولوز و پاریس درس خواند اما همه آن‌ها نیمه‌کاره ماند زیرا علاقه به شعر و ادب، مسائل فکری و ادبی و گشت‌وگذار آزاد در زمینه‌های فلسفه و هنر و ادبیات، او را از انضباط و نظم درس‌خواندن دور کرد.

جلالی در بازگشت، در رشته زبان و ادبیات فرانسوی دانشگاه تهران تحصیل کرد و دوره لیسانس را به پایان برد. عیسی سپهبدی، موسی بروخیم، شیبانی، پاکروان و اندریو استادان این رشته بودند. درس ادبیات فارسی آنها هم بر عهده پرویز خانلری بود.

وی از سال ۱۳۲۵ تا مدتی به کارهای گونه‌گونی پرداخت. در دبیرستان‌ها انگلیسی درس داد. چندی نیز مسئول آزمایشگاه دبیرستان ایرانشهر بود. زمانی هم در موزه مردم‌شناسی وزارت فرهنگ به کار پرداخت؛ چون دورهٔ مردم‌شناسی را، در موزه مردم‌شناسی پاریس گذرانده بود. سرانجام به کار در شرکت فرانسوی آنتروپوز مشغول شد. با استفاده از بورس این شرکت، یک دوره اقتصاد نفت را در پاریس به پایان برد. کار اداری رسمی را در شرکت نفت و شرکت پتروشیمی پی گرفت و سال ۱۳۵۹ بازنشسته شد.

علاقه به شعر و ادب، فلسفه و عرفان، زندگی در محیط فرهنگی خاندان هدایت، گفت‌وگو با دایی‌اش صادق هدایت و تأثیرپذیری از او و اقامت پنج‌ساله دوره جوانی در فرانسه، پیوندهایی میان جلالی و نوشتن به وجود آورد. او گاهی به فارسی و گاهی به فرانسوی می‌نوشت اما آنها را جدی نمی‌گرفت. اما پس از این‌که به ایران بازگشت و توانست با فراغ بیشتری بخواند و بیندیشد و بنویسد، تأمل‌های شاعرانه‌اش نظم گرفت.

وی از آغاز دهه ۴۰ این تأمل‌ها را به نشر سپرد. سروده‌هایش در مجموع با تلقی مثبت و گشاده‌رویانه‌ای از اهل ادب معاصر روبه‌رو شد. هرچند شعرهایش همه سپید بود و به نسبت هم نسلانش تا حدی دیر به آنها پرداخت.

«روزها»، «دل ما و جهان»، «رنگ آب‌ها»، «آب و آفتاب»، «روزانه‌ها» و نیز دو گزینه اشعار: «بازی نور» و «درباره شعر» کتاب‌هایی هستند که در زمان حیاتش به چاپ رسید.

جلالی ازدواج نکرد. زندگی‌اش در سکوت و با آرامش و تلألویی خاص ادامه داشت.

وی در ۷۲ سالگی درگذشت و در قطعه ۹ بهشت‌زهرا به خاک سپرده شد.

بعد از درگذشتش مجموعه بسیار زیادی از اشعار او که تا آن زمان چاپ نشده بود به همت برادرش مهرداد جلالی و انتشارات مروارید به چاپ رسید.

سالروز درگذشت احسان اشراقی

احسان اشراقی (زاده پانزدهم شهریور ۱۳۰۷ قزوین - درگذشته بیست‌وچهارم دی ۱۳۹۸ تهران) استاد تاریخ است.

وی دارای دکترای تخصصی تاریخ از دانشگاه تهران و عضو پیوسته فرهنگستان علوم و استاد تاریخ دانشگاه تهران بود.

تحصیلات رسمی:

کارشناسی رشته تاریخ و جغرافیا از دانشگاه تهران در سال ۱۳۲۸

کارشناسی ارشد رشته تاریخ و علوم اجتماعی از دانشگاه تهران در سال ۱۳۴۱

دکترای رشته تاریخ از دانشگاه تهران در سال ۱۳۴۸

سمت‌ها:

معاون آموزشی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران به‌مدت دو سال.

مدیر گروه آموزشی تاریخ دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران به‌مدت ۲۰ سال.

عضو پیوسته فرهنگستان علوم ایران و ریاست شاخه تاریخ در فرهنگستان. عضویت در کمیته برنامه‌ریزی تاریخ وزارت فرهنگ و آموزش عالی از سال ۱۳۵۷ به بعد.

مدیر و عضو هیئت تحریریه مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران.

عضو شورای علمی مجله تحقیقات تاریخی پژوهشکده تاریخ پژوهشگاه علوم انسانی.

عضو شورای علمی انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی.

عضو شورای پژوهشی و حوزه معاونت پژوهشی دانشگاه تهران.

عضو مؤسسه ایران شناسان اروپایی.

عضو میزگرد مطالعات صفویه شناسی.

بیش از ۶۰ سال تدریس تاریخ.

کتاب‌ها:

تصحیح متن نقاوه‌الاثار فی‌ذکرالاخیار در تاریخ صفویه، تألیف افوشته‌ای نطنزی، چاپ بنگاه ترجمه و نشر کتاب ۱۳۵۰ و تجدید چاپ در ۱۳۷۳ چاپ سوم سال ۱۳۹۹ در انتشارات علمی و فرهنگی.

تصحیح متن خلاصه‌التواریخ قاضی احمد قمی، جلد اول ۱۳۵۹ چاپ دانشگاه تهران و جلد دوم سال ۱۳۶۳ جزو کتاب‌های برگزیده جشن ۷۰ سالگی و ۸۰ سالگی تأسیس دانشگاه تهران "۸۰ گنج انتشارات دانشگاه تهران" که در سال ۱۳۹۴ تجدید چاپ شده است.

ترجمه سفرنامه کنت دوسرسی، سفیر فوق‌العاده فرانسه در ایران در زمان محمدشاه قاجار، چاپ نشر دانشگاهی، سال ۱۳۶۲ که در سال ۱۳۹۰ توسط انتشارات سخن تحت عنوان ایران در سال‌های ۱۸۴۰-۱۸۳۹ میلادی تجدید چاپ شده است.

تصحیح متن تاریخ سلطانی، تألیف حسن استرآبادی"از شیخ صفی تا شاه صفی" سال ۱۳۶۶ انتشارات علمی.

ترجمه کتاب نقش ترکان اناطولی در تشکیل و توسعه دولت صفوی، تألیف پروفسور فاروق سومر، با همکاری دکتر محمدتقی امامی، نشر گستره، سال ۱۳۷۱.

کتاب بیهقی تصویرگر زمان " گزیده تاریخ بیهقی" انتشارات سخن، سال ۱۳۸۱.

ترجمه و ویرایش کتاب Art et Societe Dans Le Monde Iranian "هنر و جامعه در جهان ایرانی" ترجمه از متن فرانسه با همکاری پروفسور شهریار عدل، از انتشارات توس ۱۳۷۷.

کتاب جنات عدن: تصحیح مجموعه اشعار عبدی‌بیگ نویدی‌شیرازی، شاعر دوران صفویه، انتشارات سخن ۱۳۹۵.

کتاب افضل‌التواریخ در تاریخ صفویه توسط انتشارات میراث مکتوب در سال ۱۳۹۸ چاپ و منتشر شد.

نکوداشت‌ها:

برپایی نکوداشت در شهر قزوین در سال ۱۳۸۰ و چاپ کتابی با محتوای مقالات اهدایی از سوی استادان دانشمند و دوستان وی، تحت عنوان اشراقی‌نامه،

نکوداشت در انجمن ایرانی تاریخ به‌سال ۱۳۸۷

نکوداشت در بنیاد موقوفات دکتر محمود افشاریزدی "شب‌های بخارا" با همکاری مجله بخارا، در سال ۱۳۹۴.

نکوداشت در پژوهشکده تاریخ اسلام در سال ۱۳۹۵ و نکوداشت در سال ۱۳۹۵ از سوی انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.

سخنرانی‌ها:

کنگره ایران‌شناسی، پاریس ۱۹۷۵ و ایراد سخنرانی در زمینه تاریخ صفویه، کنگره باستان‌شناسی و تاریخ، آلمان، مونیخ ۱۹۷۶.

ایراد سخنرانی در زمینه تاریخ صفویه در اولین میزگرد مطالعات صفوی‌شناسی، پاریس ۱۹۸۹ دومین کنفرانس ایران شناسان اروپا، آلمان، بامبرگ، سپتامبر ۱۹۹۳ و ایراد سخنرانی، دومین میزگرد مطالعات صفوی، کمبریج ۱۹۹۴ و ایراد سخنرانی درباره تاریخ و فضائل تاریخی و تمدنی شهر قزوین، سومین کنفرانس ایران‌شناسان اروپا، کمبریج، سپتامبر ۱۹۹۵

شرکت در سمینارهای دوره تیموری، تاشکند و مشهد، فروردین و مهرماه ۱۳۷۳ و ایراد سخنرانی، مأموریت برای ایراد سخنرانی در تفلیس درباره گرجستان در متن تاریخ قفقاز ۱۳۷۵ و ایراد سخنرانی، شرکت در کنگره تحقیقات ایرانی از سال ۱۳۴۹ به بعد و سخنرانی‌های متعدد تاریخی در دانشگاه‌ها و مجامع داخل کشور، دعوت دانشگاه ادینبورو برای سخنرانی در سومین میزگرد صفوی، مرداد ۱۳۷۷.

دعوت دانشگاه توکیو برای سخنرانی درباره متون تاریخی ایران، نیم سال اول ۱۳۷۷-۱۳۷۸.

سخنرانی در آکادمی علوم شهر نووسیبرسک کشور روسیه درباره ارتباط آثار مکشوفه تاریخی و باستان شناسی آسیای مرکزی با ایران.

دکتر احسان اشراقی در ۹۱ سالگی درگذشت و در آرامگاه بهشت صدر قزوین به‌خاک سپرده شد.

سالروز درگذشت امیرکاووس بالازاده

امیرکاووس بالازاده (زاده پانزدهم شهریور ۱۳۳۷ گنبدکاووس - درگذشته بیست‌وچهارم دی ۱۳۹۸ تهران) نویسنده، پژوهشگر، اسطوره‌شناس و مدرس تئاتر است.

وی دارای مدرک کارشناسی تاریخ از دانشگاه شهید بهشتی در سال ۱۳۶۶ و کارشناسی ارشد فرهنگ و زبان‌های باستانی از دانشگاه تهران در سال ۱۳۷۱ بود.

بالازاده در معاونت دانشکده هنر و معماری در سال‌های ۱۳۸۴ - ۱۳۸۵ خدمت کرد و به مدیریت گروه نمایش در سال‌های ۱۳۹۰ - ۱۳۹۲ منصوب شد.

همچنین خبرنگار سرویس‌های سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و هنری روزنامه اطلاعات در سال‌های ۱۳۷۰-۱۳۶۲ بود.

آثار:

کتاب تعزیه‌شناخت؛ تهران: نشر شورآفرین.

مقاله «مکان تعزیه، مرکز عالم».

مجموعه مقالات نمایش گردهمایی بین‌المللی مکتب اصفهان ۱۳۸۶.

میزگرد: تعزیه یک امر ابدی و ازلی است.

نمایش، آذر و دی ۱۳۸۹، سال دوازدهم.

سالروز درگذشت محمد قاضی

(زاده دوازدهم مرداد ۱۲۹۲ مهاباد - درگذشته بیست‌وچهارم دی ۱۳۷۶ تهران) مترجم است.

وی آموختن زبان فرانسه را در مهاباد نزد شخصی به‌نام آقای گیو، از کردهای عراق آغاز کرد و در سال ۱۳۰۸ به‌تهران آمد و در سال ۱۳۱۵ از دارالفنون در رشته ادبی دیپلم گرفت.

قاضی که از مترجمان برجسته دوره معاصر ایران است، ۵۰ سال ترجمه کرد و نوشت و نتیجه تلاش او ۶۸ اثر اعم از ترجمه ادبی و آثار خود او به‌زبان فارسی است.

وی از آثار مهم ترجمه شده توسط او، دن‌کیشوت اثر سروانتس، نان و شراب اثر ایناتسیو سیلونه، آزادی یا مرگ و در زیر یوغ است که بیشتر از زبان فرانسه به‌فارسی ترجمه می‌کرد.

قاضی در مهر ۱۳۲۰ مبتلا به‌سرطان حنجره شد و تارهای صوتی‌اش را از دست داد.

وی از مخالفان سرسخت جدایی بحرین بود که آن را در قصیده‌های بلند به‌نظم در آورد و خلیج‌فارس را به اشک‌هایی تشبیه کرده که مام میهن برای از دست رفتن پاره تنش گریسته است.

محمد قاضی در ۸۴ سالگی درگذشت و با اینکه سال‌ها در تهران ساکن بود او را در مهاباد به‌خاک سپردند.

در فروردین سال ۱۳۸۶ از تندیسی به بلندی چهار متر از وی در کوی دانشگاه مهاباد پرده‌برداری شد.

برخی از آثار ترجمه‌شده قاضی:

جزیره پنگوئن‌ها (اثر آناتول فرانس) چهل روز موسی داغ اثر فرانتز ورفل / درد ملت (ترجمه به‌همراه احمد قاضی از رمان کردی «ژانی گه‌ل» نوشته ابراهیم احمد) / دن‌کیشوت اثر میگل د. سروانتس / زوربای یونانی، اثر نیکوس کازانتزاکیس / شازده کوچولو، سنت اگزوپری ۱۳۳۳ / صلاح‌الدین ایوبی اثر آلبر شاندور / قلعه مالویل / کمون پاریس / مسیح بازمصلوب / نان و شراب (اثر اینیاتسیو سیلونه) / آخرین روز یک محکوم / آدم‌ها و خرچنگ‌ها / آزادی یا مرگ / ایالات نامتحد (اثر ولادیمیر پوزنر) / باخانمان / بردگان سیاه / پولینا چشم و چراغ کوهپایه آناماریا ماتوته) / تاریخ ارمنستان / تاریخ مردمی آمریکا (هاروی واسرمن) / خداحافظ گری‌کوپر / (رومن گاری) / داستان کودکی من / در زیر یوغ (اثر ایوان وازوف) / در نبردی مشکوک / زن نانوا / ساده‌دل از ول‌تر، ۱۳۳۳/ سپیددندان (جک لندن) ترجمه در ۱۳۳۱/ سرمایه‌داری آمریکا / سگ کینه‌توز / شاهزاده و گدا اثر مارک تواین، ترجمه ۱۳۳۳/ غروب فرشتگان اثر پاسکال چاکماکیان / فاجعه سرخپوستان آمریکا / کرد و کردستان، نوشته واسیلی نیکیتین / کلود ولگرد (اثر ویکتور هوگو) ترجمه در ۱۳۱۷/ کلیم سامگین (اثر ماکسیم گورکی) / کوروش کبیر اثر آلبر شاندور / ماجراجوی جوان / مادر (اثر ماکسیم گورکی) / مادر (اثر پرل باک) / درباره مفهوم انجیل‌ها (اثر کری ولف).