به گزارش خبرنگار ایمنا، بنزن مایعی بی‌رنگ، خوشبو و فرار است که با شعله زرد رنگ همراه بوده و با دود می‌سوزد؛ در تولید صنعتی گروهی از مواد مانند پلی‌استایرن، لاستیک مصنوعی و نایلون استفاده می‌شود. این مایع در تهیه شوینده‌ها و رنگ‌ها نیز به کار می‌رود.
بنزن متعلق به خانواده هیدروکربن‌ها است که هر مولکول آن ۶ اتم کربن و ۶ اتم هیدروژن دارد که یک آرایش حلقوی را به‌وجود می‌آورند؛ این آرایش حلقه بنزن نامیده می‌شود که در بسیاری از ترکیبات ازجمله آسپیرین و ماده منفجره تری‌نیتروتولوئن نیز وجود دارد. بنزن سمی و سرطان‌زا است.
افزودن بنزن به بنزین، عدد اکتان بنزین را افزایش و احتمال کوبش موتور را کاهش می‌دهد به همین دلیل تا دهه ۱۹۵۰ بیشتر بنزین‌ها چندین درصد بنزن داشتند، اما پس از آن تترااتیل سرب رایج‌تر از بنزن شد.
منسوخ شدن بنزین‌های سرب‌دار باعث بازگشت بنزن به بنزین‌های برخی کشورها شده‌است، اما با توجه به اثرات منفی این ماده بر سلامتی مقررات محکمی در مورد میزان بنزن بنزین وضع شده‌است که معمولاً میزان آن را به کمتر از یک درصد محدود کرده‌است.
بنزن یکی از هیدروکربن‌های مهم و کاربردی است که امروزه مورد توجه پژوهشگران قرار گرفته است. برای بررسی ویژگی‌ها، خواص و کاربردهای بنزن و شناخت بیشتر این هیدروکربن با حمیدرضا یوسفی، دکترای شیمی آلی گفت‌وگویی انجام داده‌ایم که در ادامه می‌خوانید:
بنزن چیست؟
هنگامی که از بنزن صحبت می‌کنیم، درواقع به ماده و مولکولی ارزشمند اشاره کرده‌ایم که متأسفانه برخی از افراد آن را با بنزین اشتباه می‌گیرند. در بین ترکیباتی که در شاخه شیمی آلی مورد بررسی قرار می‌گیرد گروه‌های عاملی جایگاه بسیار ویژه‌ای دارند؛ شاخه‌های بنزن جزو زیرمجموعه هیدروکربن‌ها به شمار می‌روند.
زمانی که ۶ اتم کربن در کنار یکدیگر قرار گیرند و شکل هندسی حلقوی مانند ۶ ضلعی ایجاد کنند درواقع ساختار اصلی بنزن را ایجاد کرده‌اند. در ساختار بنزن هر کدام از اتم‌های کربن به یک اتم هیدروژن دیگر نیز متصل شده و این ساختار ۶ ضلعی را تشکیل داده است. این حلقه ۶ ضلعی که تحت عنوان بنزن شناخته می‌شود جزو هیدروکربن‌هایی است که در ساختار آن تنها اتم کربن و هیدروژن مشاهده می‌شود و کاربردها و تأثیرات بسیاری در کنار مضرات خود دارد.
کاربردهای ترکیب بنزن چیست؟
این حلقه هیدروکربنی که تحت عنوان بنزن شناخته می‌شود کاربردهای بسیاری دارد و در صنایع از ارزش زیادی برخوردار است؛ البته با این وجود بنزن نیز مانند تمام هیدروکربن‌ها در کنار کاربردها و خواصی که دارد، خطراتی نیز به همراه دارد.
از مهم‌ترین خواص این ماده ارزشمند، می‌توان به کاربرد آن به عنوان پیش ماده در ساخت ترکیبات دیگر مانند تولوئن و TNT اشاره کرد؛ درواقع برای ساخت ترکیبات حلقوی، بنزن بسیار مهم و کاربردی محسوب می‌شود به موجب همین ویژگی در صنایع مختلف می‌تواند مواد مورد نیاز را تأمین کند.
بنزن چه عوارضی به همراه دارد؟
بنزن علاوه بر کاربردها و خواصی مثبت از عوارضی نیز برخوردار است. همان‌طورکه تمام مردم می‌دانند بنزین از رایحه به‌خصوصی برخوردار است که معمولاً افراد را به سمت خود جذب می‌کند، اما این رایحه روی سیستم مغز و اعصاب تأثیر می‌گذارد و این ویژگی مشترک تمام هیدروکربن‌ها است.
با توجه به این تعریف بنزن نیز دارای عطر ویژه‌ای است، اما این ماده بسیار سمی است؛ افرادی که در پالایشگاه و بخش‌های مخصوص به بنزن فعالیت می‌کنند، ممکن است دچار سرطان شوند.
آیا بنزن می‌تواند به ترکیبات دیگری نیز تبدیل شود؟
بله؛ درواقع بنزن یک حلقه ۶ ضلعی است که می‌تواند خاصیت‌های بسیار مفیدی داشته‌باشد و در صنایع مختلف ازجمله داروسازی مورد استفاده قرار گیرد از طرفی این ماده می‌تواند سرطان‌زا نیز باشد. درصورتی‌که در این حلقه بنزنی به جای یکی از اتم‌های کربن، اکسیژن، نیتروژن یا گوگرد قرار گیرد، تبدیل به ناجور حلقه می‌شود که بسیار حائز اهمیت است.
درصورتی‌که ساختار بنزن به ناجور حلقه تغییر کند، ماده‌ای تشکیل می‌شود که می‌تواند مشکلات و نیازهای صنایع مختلف مهم کشور همچنین صنعت داروسازی را مرتفع کند که این مسئله نمایانگر ویژگی خاص و برتر علم شیمی است.
ارتباط بنزن با بنزین چیست؟
این ترکیبات هیدروکربنی به خصوص ماده بنزن برای تولید بنزین نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد؛ درواقع عاملی که باعث می‌شود عدد اکتان بنزین افزایش یابد همین ترکیبات بنزن است.
بنزن باعث می‌شود که بنزین در خودرو سنگین بسوزد و آلایندگی بیشتری به محیط‌زیست وارد کند از همین جهت مسائلی مانند حذف بنزن در روند تولید بنزین در گذشته بسیار مورد توجه قرار می‌گرفت؛ درواقع پیشنهاد شد که از ترکیبات سرب به جای بنزن در تولید بنزین استفاده شود، اما این ایده از سمت جامع علمی تأیید نشد و همچنان بنزن در روند تولید بنزین مورد استفاده قرار می‌گیرد. با این حال غلظت بنزن در سوخت اهمیت بسیاری دارد، زیرا اگر مقدار این غلظت از حد مشخصی بیشتر شود، منجر به تولید آلایندگی شدیدی می‌شود.
نظر شما